TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ

Türkiye’nin bağımsız bir gümrük politikası izlemesi, Lozan Barış Antlaşması’nın ilgili hükümleri uyarınca 1929 yılına kadar ertelenmişti. Lozan’daki bu kısıtlayıcı hükümlerin 1929’da yürürlükten kaldırılmasıyla birlikte gümrük tarifeleri kontrol altına alınmış ve ardından kamu gelirlerinde ciddi bir artış sağlanmıştı. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Türkiye’nin bağımsız bir gümrük politikası izlemesi, Lozan Barış Antlaşması’nın ilgili hükümleri uyarınca 1929 yılına kadar ertelenmişti. Lozan’daki bu kısıtlayıcı hükümlerin 1929’da yürürlükten kaldırılmasıyla birlikte gümrük tarifeleri kontrol altına alınmış ve ardından kamu gelirlerinde ciddi bir artış sağlanmıştı. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Başbakan İsmet Paşa, 12 Şubat 1929’da yerli malları haftasının açılışı dolayısıyla yaptığı konuşmada, devletin, iktisadi hayata müdahalesinin gerekliliğinden bahsetmişti. İsmet Paşa, devletçilik kavramını da resmi anlamda ilk kez 30 Temmuz 1930’da Sivas nutkunda kullanmıştı. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

1931 yılı Ocak ayında, Atatürk İzmir’de, “Fırkamızın takip ettiği program... iktisadi noktai nazardan devletçidir...” sözleriyle ilk kez Halk Fırkası programının bir bileşeni olarak devletçiliğe vurgu yapmıştı. Böylece devletçilik biçimsel anlamda da fırka programına girmişti. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Türkiye’de devletçilik uygulamaları, en belirgin şekliyle 1932 yılında başlamıştı. 1932 Temmuz’unda devlete iktisadî konularda müdahale yetkisi veren sekiz kanun tasarısının Meclis’e sunulması devletçi iktisat politikaların başlangıcı kabul edilmektedir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Ekonomik bunalım sırasında fiyatı en çok düşen tarım ürünü buğday olmuştu. Bir kilo buğdayın yıllık ortalama fiyatı, 1929’da 12,6 kuruştan 1931’de 4 kuruşa düşmüştü. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

1926 yılında Uşak ve Alpullu’da kurulan şeker fabrikalarından sonra 5 Aralık 1933 tarihinde Eskişehir ve 19 Ekim 1934 tarihinde Turhal’da iki yeni şeker fabrikası faaliyete geçirilmişti. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Çalışmalarını 1929 yılına kadar götürebileceğimiz Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın hazırlıkları 1933 yılında tamamlanmış ve Sanayi Planı, 1934 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

1938 yılına kadar buğday piyasasına Ziraat Bankası’nı kullanarak müdahale eden devlet, o tarihte taban fiyatlarını ilan etmek ve stok biriktirerek tarımsal ürünlere destekleme yapmak üzere Toprak Mahsulleri Ofisi’ni kurmuştur. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Plan, tüm sektörleri içeren bir kalkınma planı değildir, sadece devletin dar anlamda sınai yatırımlarını içermektedir. Özel girişim yatırımları gibi, merkezi devlet dışında kalan kamu otoritelerinin sınai yatırımları da plan dışında bırakılmıştır. Ayrıca, merkezi devletin, altyapı yatırımları, sağlık, eğitim, tarım sektörü ve insan kaynakları yatırımları da plana dahil edilmemişti. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Türkiye’nin bağımsız bir gümrük politikası izlemesi, Lozan Barış Antlaşması’nın ilgili hükümleri uyarınca 1929 yılına kadar ertelenmişti. Lozan’daki bu kısıtlayıcı hükümlerin 1929’da yürürlükten kaldırılmasıyla birlikte gümrük tarifeleri kontrol altına alınmış ve ardından kamu gelirlerinde ciddi bir artış sağlanmıştı.

Hükümet, 25 Şubat 1930 tarih ve 1567 sayılı “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Kanun”la; Türk parasının kıymetinin korunması hakkında önlemler alma yetkisi almış, dış borçların ödenmesini ertelemiş ve ithalatı kısmıştı.

Hükümet de 3 Temmuz 1932 tarihinde 2056 sayılı “Buğday Koruma Kanunu”nu çıkarmıştı. Kanun ile buğday fiyatlarındaki kısa dönemli dalgalanmaların önlenmesi hedeflenmişti.

Tarımsal ürünler ile ilgili çıkarılan bir başka kanun ise 3 Temmuz 1932 tarihli ve 2061 sayılı “Türkiye’de Afyon Yetiştiriciler Satış Birliği” kurulması hakkındaki kanundu.

Dönem içerisinde dikkati çeken bir başka faaliyet de kooperati eşmeyi teşvik etmeyi amaçlayan 1935 tarih ve 2834 sayılı “Tarım Satış Kooperatifleri Kanunu”nun çıkarılmasıdır. Kanun’un temel amacı, küçük üreticiyi örgütlemek ve bu kesimi özel girişimciliğin güçlü bir unsuru olarak ekonomik yaşama sokabilmekti.

1930’larda Türkiye topraklarının % 10.9’unda tarım yapılırken, % 15 oranında da tarıma elverişli (yedek) arazi vardı.

Ziraat Vekâleti tarafından “pamuk yetiştirme planı” isimli bir rapor oluşturulmuş ve 1934 yılında uygulamaya konulmuştu. Bu rapor doğrultusunda çeşitli kanunlar da kabul edilmişti. TBMM, 5 Temmuz 1934’te “Merinos Koyunları Yetiştirilmesi ve Islah Edilmiş Pamuk Tohumları Üretilmesi” hakkındaki 2582 sayılı bir kanunu çıkarmıştı.

Dönem içinde hâkim olan korumacı-devletçi politikaların temeli “Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti” ve 1930 Sanayi Kongresi ile atılmıştı. 1929 Aralık’ında, Atatürk’ün himayesinde kurulan “Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti”nin yarı resmi bir nitelik taşıdığını belirtmek gerekir.

T.C. Merkez Bankası’nın kuruluşuna ilişkin hazırlıklar bir yıldan fazla sürmüştür. İcra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu) bankanın ana nizamnamesini 1 Eylül 1931’de onaylamıştı. Banka, 3 Ekim 1931’de resmen açılmıştı.

1930-1938 yılları arasında Türkiye’nin dış ticaretindeki en önemli dört alıcısı sırasıyla, Almanya, İtalya, Amerika ve İngiltere’ydi.