TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ

Cumhuriyet’in ilk yılında saptanabildiği kadarıyla 18’i milli 13’ü yabancı banka olmak üzere toplam 31 banka vardı.

Belediyeler Bankası, 11 Haziran 1933 tarih ve 2301 sayılı kanunla kurulmuştur.

Kliring, ikili ticaret anlaşması çerçevesinde ülkeler arasında dışalım ve dışsatımdan doğan alacak ve borçların döviz kullanılmadan karşılıklı olarak denkleştirilmesine dayalı dış ticaret biçimidir.

Dönemin önemli kanunlardan biri de, 2 Temmuz 1932 tarihli ve 2054 sayılı “Çay, Şeker ve Kahve İthalatının Bir Elden İdaresi Hakkında Kanun”dur. Buna göre, çay, şeker ve kahvenin ithalini tek elden idare etme yetkisi Hükümete bırakılmıştır.

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın hazırlıkları 1933 yılında tamamlanmıştır.

İkinci Beş yıllık Sanayi Planı’yla madencilik, maden kömürü ocakları, elektrik santralları, ev yakacakları sanayi ve ticareti, toprak sanayi, gıda maddeleri sanayi ve ticareti, kimya sanayi, makine sanayi ve deniz ulaşımı şeklinde dokuz alanda yatırımlar yapılarak işletmeler kurulmasını hedeflenmiştir.

Cumhuriyet’in ilk yılında saptanabildiği kadarıyla 18’i milli 13’ü yabancı banka olmak üzere toplam 31 banka vardı. Bu sayı 1932’de -T.C. Merkez Bankası dâhil olmak üzere- 45’i milli, 15’i yabancı olmak üzere 60’a yükselmişti.

ETİBANK: Ülkenin toprakaltı servetlerini rasyonel bir şekilde işleterek değerlendirmek, devletin madencilik ve elektrifikasyon alanındaki faaliyetlerini kurmak, işletmek, finanse etmek ve her türlü bankacılık işlemlerini gerçekleştirmek üzere 14 Haziran 1935 tarihli ve 2805 sayılı kanunla 20 milyon TL sermayeyle kurulmuştur.

1930-1938 yılları arasında Türkiye’nin dış ticaretindeki en önemli dört alıcısı sırasıyla, Almanya, İtalya, Amerika ve İngiltere’ydi.

İngiltere, 1936-38 antlaşmalarıyla, Türkiye’ye kendisinden yapılacak, sanayi makine araç-gereci ile silah ithalatında kullanılmak ve karşılığı Türk ihraç mallarıyla ödenmek üzere o zamanki resmi kura göre 118 milyon TL tutarında kredi açtı.

İsmet Paşa, devletçilik kavramını da resmi anlamda ilk kez 30 Temmuz 1930’da Sivas nutkunda kullanmıştı.

Atatürk, devletçiliği belirlerken devlet tekelini gerektiren yatırımlar hariç iktisadi devlet teşebbüslerinin özel teşebbüslere devredilebileceğini önemle belirtmişti. Sanayileşme çabasında; devletin öncülük ederek doğrudan yatırımlar yapması ve devlet teşekküllerinin kurulması ile ilgili konular, ayrıca 1938 yılı İktisadi Devlet Teşekkülleri Kanunu’nda belirtilmişti. Kanunda, devletin yatırım yapacağı
alanların aynı zamanda özel teşebbüse de açık olduğu ifade edilmişti.

Ekonomik bunalım sırasında fiyatı en çok düşen tarım ürünü ise buğday olmuştu. Bir kilo buğdayın yıllık ortalama fiyatı, 1929’da 12,6 kuruştan 1931’de 4 kuruşa düşmüştü.

3 Temmuz 1932 tarihinde 2056 sayılı “Buğday Koruma Kanunu”nu çıkarılmıştır.

1-5 Şubat 1932 tarihleri arasında Ankara’da Birinci Tütün Kongresi
düzenlenmişti.

Kooperatifleşmeyi teşvik etmeyi amaçlayan 1935 tarih ve 2834 sayılı “Tarım Satış Kooperatifleri Kanunu”nun çıkarılmasıdır. Kanun’un temel amacı, küçük üreticiyi örgütlemek ve bu kesimi özel girişimciliğin güçlü bir unsuru olarak ekonomik yaşama sokabilmekti.

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, Cumhuriyet döneminin ilk büyük sanayi atılımıdır. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, ekonomik kaynakların düzene sokulması ve devletçilik ilkelerinin uygulanması bakımından da oldukça önemlidir (Kahraman, 2005: 56). Çalışmalarını 1929 yılına kadar götürebileceğimiz Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın hazırlıkları 1933 yılında tamamlanmış ve Sanayi Planı, 1934
tarihinde yürürlüğe girmişti (İnan, 1972: Kurt, 2012:409).

İkinci Beş yıllık Sanayi Planı’yla madencilik, maden kömürü ocakları, elektrik santralları, ev yakacakları sanayi ve ticareti, toprak sanayi, gıda maddeleri sanayi ve ticareti, kimya sanayi, makine sanayi ve deniz ulaşımı şeklinde dokuz alanda yatırımlar yapılarak işletmeler kurulmasını hedeflenmişti (İnan, 1989: 5).

1936 yılında, Mevduatı Koruma Kanunu hükümlerinden ve yabancı ülke deneyimlerinden yararlanılarak çıkarılan bir diğer kanun da 2999 sayılı ve 1 Haziran1936 tarihli “Bankalar Kanunu”dur.

İlk kliring anlaşması 27 Haziran 1933’te Fransa’yla ardından da Almanya’yla yapılmıştı. Bu dönemde dış ticaretin yaklaşık % 85’i ikili anlaşmalarla %15’i ise serbest olarak yapılmıştı.