TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ

Çiftçi grubunun İzmir İktisat Kongresinde dile getirdiği isteklerden bazıları şunlardır:

Cevabımız A seçeneğidir.

“Heyet-i Faale” üyeleri İzmir iktisat kongresinde ele alınması gereken konuları içeren bir rapor hazırlamıştı. Bu rapora göre başlıca konular şu şekilde belirlenmişti:

Cevabımız C seçeneğidir.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun ilk yıllarında, aşar vergisinin kaldırılmasından sonra doğacak açığı kapatmak için arazi vergisi çıkartılmıştır. Cevabımız E seçeneğidir.

1923-1929 yılları arasında tarım kesiminden alınan vergilerden birisi de Ağnam Vergisi’dir. Aşar gibi gayrisafi gelirden alınan bu vergi, koyun sayısı başına hesaplanmıştı.

Mithat Paşa, 1863’de çiftçileri tefecilerin elinden kurtarmak ve bu kesim arasında dayanışmayı sağlamak amacıyla 1863’te “Memleket Sandıkları” denilen organizasyonu başlattı. “Memleket Sandıkları” kısa sürede ülkede yaygınlaştırıldı. Ancak bir süre sonra işlevlerinde bozulmalar meydana geldi. 1883’te aynı amaçlar doğrultusunda “Menafi Sandıkları” oluşturuldu. Ardından 15 Ağustos 1888’de “Menafi Sandıkları” yerine modern bir finans kuruluşu olarak Ziraat Bankası kuruldu. Cevabımız D seçeneğidir.

Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun amacı öncelikle, milli sanayinin özendirilmesi, yeni sanayi işletmelerinin açılması, yerli-yabancı büyük çaplı sanayi tesislerinin kurulması ve henüz parasını işletmeye alışmamış olan Türk halkını birleştirerek toplu girişimlerde bulunmasını sağlamak olarak özetlenebilir. Cevabımız C seçeneğidir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında ulaştırma alanında atılan adımlardan biri, deniz ticaretinin serbest bırakılması ve teşviki olmuştur. 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren Kabotaj Kanunu’yla Türk yurttaşlarına mal ve yolcu taşıma hakkı tanınmıştır. Cevabımız A seçeneğidir.

1924-1928 yılları arasında milli üretimin ortalama %11’i ihraç ediliyordu. %11’lik ihracatın onda dokuzu tarım kökenli metalardı. Bu miktar tahıl dışı tarımsal üretimin yarısından fazlasının ihraç edildiğini gösteriyordu. Böylece tarım sektörünün geçimlik fazlası üretimi, büyük ölçüde, dış pazarların varlığıyla koşullanmıştı. 1925 yılında en yüksek noktasına ulaşan Türkiye’nin dış ticareti, 1927 yılında gerilemiş, 1928’de düzelerek 1929 yılında düzeyini korumuştu. Sonuç olarak Türkiye’nin dış ticaretinin dünya ticaret hacmine oranının en yüksek olduğu yıl 1925 olmuştu. 1927-1929 yılları arasında ise ülkenin dünya ticaretindeki payı %3’tü Cevabımız B seçeneğidir.

Uygulanacak ekonomik politikaların geliştirilebilmesi için yapılması gereken en önemli işlerden biri de ülkenin ekonomik yapısı hakkında güvenilir bilgilere sahip olmaktı. Esasen çağın gereklerine uygun bir istatistik kurumunun gerekliliği 19. yüzyıldan itibaren kendini hissettirmişti. 1920’li yıllara gelindiğinde Türkiye’nin ekonomik yapısı hakkındaki bilgiler daha çok ithalat ve ihracat ile ilgiliydi. Ülkenin ithalat ve ihracatı hakkında bilgiler olmasına karşın, nüfusun sayısı bile tam olarak bilinmiyordu. Nitekim 1926 yılında başbakanlığa bağlı İstatistik Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Cevabımız E seçeneğidir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında, ekonominin tüm faaliyetleri kapsaması ve daha sistemli bir hale getirilmesi amacıyla 16 Ocak 1928 tarih ve 1200 sayılı “Ticaret ve Ziraat Vekâletlerinin Tevhidi (Birleştirilmesi) ile İktisat Vekâleti Teşkili Hakkında Kanun” kabul edilmiş ve Ticaret ve Sanayi Vekaletleri birleştirilerek İktisat Vekâleti kurulmuştur. Cevabımız D seçeneğidir.

“Heyet-i Faale” üyeleri kongrede ele alınması gereken konuları içeren rapor hazırlamıştı. Bu rapora göre başlıca konular şu şekilde belirlenmişti:
• Türkiye’de kredi sorunu
• Üretimin düzenlenmesi
• Gümrük sorunları
• Vergiler
• Ulaştırma araçları

İzmir İktisat Kongresi, çiftçi, tüccar, sanayici ve işçileri temsil eden 1135 kişinin katılımıyla 17 Şubat 1923 tarihinde açıldı.

İşçi Grubunun İstekleri
Kongre’de işçi grupları için ekonomik esaslar başlığı altında 34 madde halinde tespit edilmişti.
Önemlileri şunlardı:
1. Amele yerine işçi denilmesi.
2. Belediye ve milletvekili seçimlerinde mesleki temsil usulünün kabulü.
3. Tarım dışında günlük çalışma süresinin sekiz saat olması.
4. Sendika kurma hakkının tanınması.
5. Grev Kanunu’nun işçiler lehine yeniden incelenmesi.
6. Asgari ücretlerin sendikalar kuruluna denk belediye meclislerince saptanması.
7. 1 Mayıs’ın işçi bayramı olması.
8. İşçi ücretlerinin muntazaman ve nakit olarak ödenmesi.
9. Haftada bir gün tatil tanınması.
10. Büyük iş yerlerinde işçilerin kaza ve ihtiyarlık sigortalarına bağlanması.
11. İşyerlerinin sağlık açısından denetimi.
12. İşçi çocuklarının şehir çocuklarından öncelikle yatılı sanat okullarına ücretsiz kabulü.
13. Ülkede tüm işgücü açıklarının Türk işçilerince doldurulması (Berberoğlu, 1976:230-231; Ökçün: 1981: 426-435).

1925 tarihli Kadastro Yasası, toprakta özel mülkiyeti sağlamlaştıran maddeler getirirken, 1926 yılında kabul edilen Medeni Kanun da kişilerin tasarruflarında bulunan topraklara tam mülkiyet hakkı tanınmıştı.

Matrahı gayrisafi ürün olan aşar vergisi, çiftçinin hasat sonu elde ettiği hasılatın üzerinden hesaplanmıştı. Vergi oranı esas olarak 1/10’du.

1923-1929 yılları arasında tarım kesiminden alınan vergilerden birisi de Ağnam Vergisi’dir. Aşar gibi gayrisafi gelirden alınan bu vergi, koyun sayısı başına hesaplanmıştı.

1923 tarihli nizamnameye göre kurulan kooperatifler şunlardır:
1. Ödemiş Tütün Müstahsilleri Kooperatifi (1924)
2. Bursa Halk Tütünleri Kooperatifi (1925)
3. Hendek Tütün Kooperatifi (1925)
4. İzmit Tütüncülük Kooperatifi (1925)

İş Bankası’nın kuruluş sözleşmesine göre:
• Her türlü banka işlemleri yapmak,
• Tarım, sanayi, madencilik, enerji üretimi ve dağıtımı, bayındırlık işleri, nakliyecilik, sigortacılık, turizm, ihracat alanlarında her türlü teşebbüsü kurmak ve iştirak etmek,
• Malların üretim ve tedariki için ortaklık kurmak veya bu maksatla kurulan ortaklıklara katılmak,
• Sınai ve ticari işlemleri gerek kendi nam ve hesabına, gerekse yerli ve yabancı kuruluşlarla birlikte veya bu kuruluşlar nam ve hesabına üstlenerek yapmak.

Kongredeki çalışmalar sonucunda tüm gruplar için ayrı ayrı pek çok ekonomik esas kabul edilmiş ve Kongre Başkanı Kazım Karabekir Paşa’nın isteğiyle 12 maddeden oluşan bir Misak-ı İktisadi yayımlanmıştı.

Teşvik-i Sanayi Kanunu: Bu kanunun amacı öncelikle, milli sanayinin özendirilmesi, yeni sanayi işletmelerinin açılması,
yerli-yabancı büyük çaplı sanayi tesislerinin kurulması ve henüz parasını işletmeye alışmamış olan Türk halkını birleştirerek toplu girişimlerde bulunmasını sağlamak olarak özetlenebilir (Türkdoğan, 1981: 459).