TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ

Yeni Osmanlılar Hareketi’nin yıllarca süren mücadelesi sonucu 1876’da ilan edilen Kanun-ı Esasi, iki yıl sonra II. Abdülhamit tarafından rafa kaldırıldı ve Meclis-i Mebusan kapatıldı. Bunu izleyen on yıl içerisinde Ali Suavi ve Cleanthi Scalieri’nin darbe girişimleri dışında herhangi bir direnme görülmedi. II. Abdülhamit’in mutlakiyetçi rejimi önce düşünsel daha sonra da eylemsel olarak muhalefetle karşılaşmaya başladı. Doğru cevap B’dir.

Muhalif hareket, 1906-1907 yıllarında başta Selanik olmak üzere Rumeli’ye yayıldı. Bu bölgenin sosyo-ekonomik, etnik, dinî ve kültürel yapısı bu genişlemede önemli rol oynadı. Makedonya sorunun aldığı şekil Müslüman-Türk unsuru telaşlandırmıştı. Mithat Şükrü (Bleda) Bey’in evinde Eylül 1906’da yapılan toplantıda Osmanlı Hürriyet Cemiyeti kuruldu. Bu Cemiyet, Paris’teki Cemiyet’ten tamamen bağımsızdı. Bu örgütün önemli özelliklerinden birisi II. ve III. Ordu mensupları arasında yayılmış olmasıydı. Enver, Resneli Niyazi, Ömer Naci Beyler gibi genç idealist subaylar hareketin etkili üyeleri idiler. Jön Türk hareketi pasifist olmaktan çıkıp silahlı direnişi de eylem pratikleri içine almaya başladı. Doğru cevap A’dır.

Osmanlı toplumunda 1908 Devrimi sıralarında iki iktisadi ekolün tartışması yapılıyordu. Birincisi, serbest ticaret, ikincisi de usul-ü himaye idi. Ülkede tarım ve sanayinin geliştirilmesi ve iktisadi bağımsızlığın kazanılması ele alınan konuların başında geliyordu. Halkın, Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun 5 Ekim 1908’de Bosna-Hersek’i ilhak etmesi nedeniyle bu ülkeye karşı düzenlediği boykot, iktisadi bağımsızlığı gündeme getirmişti. Boykot, Balkan Savaşı’ndan hemen sonra 19131914’te Osmanlı vatandaşı Rum girişimci sınıfını da kapsayacak şekilde genişledi. Balkan Savaşlarının sonunda ülkeye egemen olan Türkçülük fikri, iktisadi alanı doğrudan etkiledi ve milli iktisat politikasının uygulanmasının ideolojik ortamını oluşturdu. Doğru cevap C’dir.

Ziya Gökalp, milli iktisat düşüncesinin yayın organı niteliğinde bulunan İktisadiyat Mecmuası’nda yayınladığı makalelerde milletleşmeyi sağlayacak etkenlerden birinin de milli iktisat anlayışı olduğunu belirtmişti. Milli iktisat düşüncesinin savunuculuğunu yapan ünlü düşünürlerden biri de Tekin Alp’tir. Türkçülük ideolojisini benimsemiş olan Tekin Alp, iktisat alanında millileşmenin gerekliliğine inanmıştı. Ziya Gökalp ve Tekin Alp’in dışında Yusuf Akçura ve Ahmet Muhiddin gibi dönemin üretken düşünürleri milli iktisat, Müslüman-Türk orta sınıfının oluşturulması ve sanayileşmenin gerekliliği gibi konularda birçok makale yayınlamışlardır. Doğru cevap D’dir.

I. Meşrutiyet’in ilanına kadar ticaret alanına yönelik yasal ve kurumsal düzenlemeler genişleyerek devam etmiştir. 1850 tarihli Kanunname-i Ticaret-i Berriye’nin 10. Maddesi ticaret türlerini sıralamıştı. Şirketler, kolektif, komandit ve anonim olarak belirtilmişti. Kanunun 36. Maddesinde de adî ortaklıklardan söz edilmişti. Osmanlı İmparatorluğu’nda kurulan ilk anonim şirket 1849 tarihli Şirket-i Hayriyye’dir. Şirket, İstanbul Boğazı’nda yolcu taşımacılığı yapmak üzere kurulmuştu. Islahat Fermanı’ndan sonra yabancı sermayenin Osmanlı İmparatorluğu’na girişinin hızlanmasıyla birlikte kurulan imtiyazlı yabancı şirketlerin sayısı artmıştır. Doğru cevap A’dır.

Osmanlı Devletinde modern anlamda ilk banka kurma girişimi İngilizler’den geldi. Bu istek Osmanlı yönetimi tarafından reddedildi. En sonunda 1842’de İsveç Konsolosluğu’nun himayesinde, İngiliz, Fransız, Avusturyalı, Hollandalı, Danimarkalı, İspanyol, Rus, Sardunyalı, Toskanalı, Yunan ve ABD’li tüccarlar tarafından The Bank of Smyrna (İzmir Bankası) kuruldu. The Bank of Smyrna, Osmanlı Devleti’nde kurulan ilk modern bankadır. Banka, İsveç Konsolosluğu’nun himayesinde ve hükûmetten izin alınmadan kurulması nedeniyle kapatıldı. Doğru cevap E’dir.

19. yüzyılda Avrupalı emperyalist devletlerin Osmanlı üzerindeki baskısı arttı. 1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması (Balta Limanı Antlaşması) ile Osmanlı topraklarındaki mevcut kapitülasyonları süresiz olarak teyit etmenin yanında dâhilî vergiler de kaldırıldı. İthalatta eşyanın değeri üzerinden %5, ihracatta ise %9 gümrük vergisi alınması antlaşmanın diğer bir hükmüydü. Osmanlı Devleti bu antlaşmayla iktisadi bağımsızlığını büyük ölçüde kaybetti. Bağımsız bir gümrük politikası izleyemedi. Doğru cevap B’dir.

Savaş sırasında yiyecek maddelerinde, özellikle unun sağlanmasında büyük sıkıntı çekiliyordu. Romanya, Rusya ve Marsilya’dan un ithal edilemez olmuştu. İttihat ve Terakki Cemiyeti İstanbul Heyet-i Merkeziyesi, tüketim maddelerinin ticaretini yapmak üzere “Heyet-i Mahsusa-ı Ticariyye” adlı bir örgüt oluşturdu. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ünlü İstanbul murahhası (Kara) Kemal Bey bu örgütün denetimini yapacaktı.  Doğru cevap D’dir.

23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasından sonra ele alınan en önemli konulardan biri, ordunun tamamen düzenli hale getirilmesiydi. Ancak bu adım için hem insan hem de maddi kaynak sorununu çözmek gerekmişti. Askere alınanların silahlarıyla beraber kaçmasını önlemek için 11 Eylül 1920’de “Firariler Hakkında Kanun” çıkarıldı ve değişik şehirlerde İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Meclis, egemenliği altındaki bölgelerde iktidarını pekiştirmek için de zaman kaybetmeden önlemler almaya başladı. Ve önceliği vergileri toplamaya verdi. Nitekim Meclis’in çıkardığı ilk yasanın bir vergi kanunu olması rastlantı değildi. Söz konusu bu kanunla ağnam vergisine zam yapılması gündeme gelmişti. 27 Kasım 1920’de çıkarılan “Sene-i haliye ağnam resmine bir misli zamma dair kanun” ile de 1920 yılı için bir kat zam yapılması kararlaştırılmıştı. Doğru cevap D’dir.

Milli Mücadele boyunca dış yardımların önemli bir bölümü Sovyetler Birliği’nden gelmişti. Bu yardımlar, hibe niteliğinde yani karşılıksız yardımlardı. 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla bu yardımlar resmi bir niteliğe bürünmüştü. Altın ruble ve silah ve cephane şeklinde verilen yardımlar 1921–1922 yıllarında çeşitli partiler halinde gelmişti. Bu yardımların tutarı 10 milyon altın rubleydi. Doğru cevap C’dir.

İttihat ve Terakki Cemiyeti, uzun yıllar süren askeri ve politik bir mücadeleden sonra 23 Temmuz 1908’de meşruti düzeni ikinci kez ilan ettirmeyi başarmıştı.

26 Eylül 1907’de bir bildiri yayınlandı ve bu iki cemiyetin “Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti” adı altında birleştirildiği açıklandı. Bu gelişmeden sonra 27–29 Aralık 1907 tarihlerinde Paris’te bir kongre daha düzenlendi. Çeşitli muhalif örgütlerin katıldığı kongreye, Ahmet Rıza Bey, Prens Sabahattin ve Malumyan ortak başkanlık yaptı.

Gökalp, Türklerin bir iktisadi mefkuresi olduğunu ve bu mefkurenin de ülkede büyük sanayiyi kurmak olduğunu ileri sürmüştür

Alexander Helphand-Parvus, iktisadi bağımsızlığın önemini vurgulamıştı. Bilgi Mecmuası, Jeune Turc, Türk Yurdu, İçtihad, Azadamard ve Tasvir-i Efkâr gibi dergi ve gazetelerde yazı yazan Parvus, Avrupa’nın Osmanlı toplumundaki iktisadi sömürüsü üzerinde durmuştu.

1860’lı yıllarda esnaf ve sanatkârların sorunlarını çözmek üzere Islah-ı Sanayi Komisyonu’nu oluşturmalarıdır.

Osmanlı Hükûmeti, savaş sırasında ithalatın %90’ını Almanya ve Avusturya-Macaristan’la gerçekleştirmiştir.

Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması, İttihatçı Hükûmet’e kapitülasyonları kaldırması konusunda bir fırsat yarattı. Prens Said Halim Paşa Hükûmeti, 2 Eylül 1914’te yaptığı toplantıda kapitülasyonların kaldırılması için bir nota hazırlanmasına karar verdi. Nihayet hükûmet 8 Eylül 1914’te kapitülasyonların kaldırılması kararını aldı ve ertesi gün ilgili devletlerin elçilerine tebliğ etti.

Mustafa Kemal Atatürk’ün yayınladığı Tekalif-i Milliye Emirleri, ülkenin bütün kaynaklarını bu mücadelenin emrine verilmesi anlamına geliyordu.