TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Cumhuriyet’in kuruluşundan 1980’e kadar geçen dönemde aslında endüstrileşmeyi sağlayabilecek özel girişimcilerin, sermaye birikiminin, sanayici kapitalistlerin ve işçilerin oluşturulabilmesi için ithal ikameci ekonomi politikaları takip edilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Kanun halinde yürürlüğe konulan ilk bankacılıkta liberalleşme hareketi 1985 ortasında gerçekleşmiştir. Bu ilk düzenlemede temel
amaç, bu sektörün yasal bir çerçeveye sahip olması ve düzenlenmesi ile denetlenmesinin kurallara bağlanmasıydı. Muhasebelerinin standartlaştırılmasına ve finansal yapılarını denetleyecek organlara ihtiyaç olduğuna karar verilmiş ve buna göre düzenlemeler getirilmeye çalışılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Uluslararası sermaye hareketlerinin liberalleştirilmesinin Türkiye’nin 1980 sonrası yaşadığı sürecin önemli bir parçasıdır. Sermaye hareketlerinin liberalleştirilmesi 1980 Ocak Kararları’ndan hemen sonra başlatılmıştır. 1980’den sonra bu konuyla ilgili alınan kararlar 1983 yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. Ancak 1980’lerin sonuna kadar geçen dönemde sermaye hareketlerindeki liberalleşme uygulamaları kısıtlı kalmıştır. Tamamen liberalleştirilmesine yönelik kararlar ancak 1989 yılında alınabilmiştir. 1988’den itibaren Türkiye’deki dönüşüm sürecinin merkezi reel üretimden finans sektörüne doğru kaymıştır. 1989’da çıkarılan 32 Sayılı Kararname ile Türkiye globalleşme sürecinde önemli bir adım atmış ve ekonomisinin yüzünü iyice dışarıya doğru çevirmiştir. Doğru cevap C'dir.

1980’den önce baskılayıcı finansal bir sisteme sahip olan Türkiye’de insanların üzerlerinde döviz bulundurmasının yasak olduğu dönemler bile yaşanmıştı. 1982 yılının sonuna gelindiğinde bu alanda bir adım atıldı ve ticari bankaların bünyelerinde döviz hesabı bulundurmalarına izin verildi. Döviz hesabını serbestleştirerek, dövizin ve yabancı sermayenin ülkeden kaçışını bir nebze
olsun engellemek amaçlanmıştır. Nihayet Temmuz 1984’te döviz kuru sistemi bir takım kararlar zinciri ile ciddi anlamda liberalleştirilmiştir. TL cinsinden ödeme araçlarını ithalatı ve ihracatı önündeki engeller azaltılmıştır. Yasak olan döviz bulundurma
hakkı serbestleştirilmiş ve Türkiye’de yaşayanların döviz bulundurmalarına ve döviz hesabı açmalarına izin verilmiştir. Dövizle işlem yapmayla ilgili bankacılık sektörüne de rahatlama getirilmiştir. Bankalar, Merkez Bankası tarafından belirlenen bandın içinde kalmak şartıyla kendi belirledikleri döviz kurundan işlem yapabileceklerdi. Doğru cevap B'dir.

1990 yılında yaşanan Körfez Krizi ve 1991 yılında yaşanan erken seçimden dolayı daraltıcı para politikası uygulanamamıştır. Kamu açıkları yine artmış ve Körfez Savaşının getirdiği belirsizlikten dolayı bankalardan mevduat çıkışı hızlanmış bu durum bankacılık sektörünü krize sürüklemiştir.1993 yılında faiz oranları yükselmiş faiz oranı döviz kuru dengesi bozulmuş ve 1993 yılında iki büyük rating kuruluşu Türkiye’nin kredi notunu düşürmüştür. Bunun sonucu Türkiye’den büyük oranda sıcak para çıkışı olmuştur. Bu durum 5 Nisan kararlarına zemin hazırlamıştır. 1980 yılı sonrası kamu kesimi açığı oldukça artmıştır. Toplanan vergiler bu açığı kapatmaya yetmemiştir. Devlet bu açığı iç borçlanma yöntemiyle kapatmaya çalışmıştır. Zamanla iç borç dış borca dönüşmüştür. Devletin merkez bankası döviz rezervlerine başvurmaya başlamasıyla Merkez Bankası (MB) rezervleri azalmış yeni bir istikrar programının hazırlanması kaçınılmaz olmuştur. İç faiz oranları hızla yükselmiş ve bu durumdan ötürü Türkiye’ye sıcak para girişi artmıştır. Döviz miktarı arttığı için TL yabancı paralar karşısında değer kazanmış, ihracat azalmış ve ithalat artmıştır. Dış ticaret açığı ve cari işlemler açığı tırmanmıştır. Kamu kesiminin iç borç ve faiz ödemeleri toplanan vergilerin üzerine çıkmıştır. Bu tarz olumsuz gelişmelerin yaşandığı dönemde iki büyük rating kuruluşu Türkiye'nin kredi notunu düşürmüştür. Türkiye riskli ülke konumuna düşmüştür. Doğru cevap A'dır.

globalleşme ve finansal liberalizasyon süreçlerine genel akımın dışında bir yaklaşım sunan Noam Chomsky, 2008 krizinin başlarındayken bu krizin öngörülmesinin kolay olduğunu ama öngörülemediğini açıklamıştır. O’na göre, finansal liberalizasyonun içerisine gömülüdür krizler ve bu yapıdaki krizler hem sık sık meydana gelir hem de derin olurlar. Chomsky'e göre, global finansal sistemde finansal işlemlerin ölçeği ve aralığı arttıkça, finansal krizlerin sıklığı ve şiddeti de artmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Bretton Woods toplantısının başladığı 1 Temmuz 1944 tarihinde dünya, ekonomik ve mali açıdan karmaşa içinde yer alıyordu.

Türkiye’de bankalara 1988’de faiz oranlarını belirleme, 1990’da ise döviz kurlarını belirleme izni verilmiştir.

24 Ocak Kararları çerçevesinde TL dolar karşısında develüe edilmiş, 1981 yılından sonra günlük kur uygulaması hayata geçirilmiştir.

1990 yılında yaşanan Körfez Krizi ve 1991 yılında yaşanan erken seçimden dolayı daraltıcı para politikası uygulanamamıştır. Kamu açıkları yine artmış ve Körfez Savaşının getirdiği belirsizlikten dolayı bankalardan mevduat çıkışı hızlanmış bu durum bankacılık sektörünü krize sürüklemiştir.1993 yılında faiz oranları yükselmiş faiz oranı döviz kuru dengesi bozulmuş ve 1993 yılında iki büyük rating kuruluşu Türkiye’nin kredi notunu düşürmüştür. Bunun sonucu Türkiye’den büyük oranda sıcak para çıkışı olmuştur. Bu durum 5 Nisan kararlarına zemin hazırlamıştır.

Böyle bir ortamda enflasyonla mücadele etmek ve ekonomik istikrarı sağlamak amacıyla İsrail’de yürürlüğe konan istikrar programlarıyla benzerlik gösteren, 5 Nisan Ekonomik İstikrar kararları alınmıştır. Bu kararlar çerçevesinde TL %39 oranında değer kaybetmiş, menkul kıymetlerden alınan vergiler kaldırılmış, bankaların topladıkları fonlar için ödemek zorunda kaldıkları munzam karşılık oranları sıfırlanmıştır.

1998-99 Krizini en hafif atlatanların başında gelen Malezya bile takip eden süreçte, şirket yönetimlerinin, muhasebe sisteminin, makroekonomik açıklığın standartlarını arttırarak daha serbest sermaye kontrolü sistemine geçiş yapmıştır ki sermaye kontrolünün Malezya için krizden daha az zarar görmesinin sebebi diye bahsedilmektedir.

1980 sonrasında Türkiye’de yaşanan makroekonomik gelişmeler iki aşamaya ayrılabilir. 1980 ile 1990’ların ortasına kadar olan dönem ve sonrası. 1980-89 dönemi Türkiye’deki liberalleşme hare- ketlerinin emekleme dönemi, 90 sonrası ise ayağa kalkıp yürüyebildiği ve hatta koşabildiği dönem olarak kabul edilmektedir.

1982 yılının sonuna gelindiğinde bu alanda bir adım atıldı ve ticari bankaların bünyelerinde döviz hesabı bulundurmalarına izin verildi. Döviz hesabını serbestleştirerek, dövizin ve yabancı sermayenin ülkeden kaçışını bir nebze olsun engellemek amaçlanmıştır. Nihayet Temmuz 1984’te döviz kuru sistemi bir takım kararlar zinciri ile ciddi anlamda liberalleştirilmiştir.

Büyük bankalara faiz oranlarını belirleme izni verilirken, diğerlerine de belirlenen bu oranın biraz üzerinde prim ödeme hakkı verildi. Bu durumun istenilen sonucu vermemesi ile Merkez Bankası 1983 sonundan itibaren tekrar faiz oranları konusunda yetkili oldu. Bu yetki 1987’e kadar sürdü ve 87’den itibaren tekrar bankalara belirlenen bir üst sınırı aşmamak koşulu ile kendi faiz oranlarını belirleme izni tanındı.

Kanun halinde yürürlüğe konulan ilk bankacılıkta liberalleşme hareketi 1985 ortasında gerçekleşmiştir. Bu ilk düzenlemede temel amaç, bu sektörün yasal bir çerçeveye sahip olması ve düzenlenmesi ile denetlenmesinin kurallara bağlanmasıydı.

Bretton Woods sistemi 1971 yılında ökmüştür.

Bahsedilen kitabın yazarı Şevket Pamuk'tur.

Doğu Bloku'nun diğer adı Demir Perde'dir.

Türkiye'de elektronik bankacılık sistemi 1990 yılında kurulmuştur.