TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan ekonomik
ortam, savaş sırasında, 1944’de ABD’nin küçük
bir şehri olan Bretton Woods’da oluşturulmuştur. Dünya’daki bütün ulusların, günümüzde de
ekonomik hayatlarını en çok etkileyen kurumlar,
Uluslararası Para Fonu (IMF, the International
Monetary Fund) ve bugünün Dünya Bankası’nın
(World Bank) bir parçası olan Uluslararası İmar ve
Kalkınma Bankası (IBRD, the International Bank
for Reconstruction and Development), bu şehirde
toplanan Para ve Finans Konferansı’nda tartışılmış ve vücut bulmuşlardır.

Birinci Dünya Savaşı öncesi ulusal paraların ülke içinde arz edilmesinde de uluslararası ödemelerde kullanılmasında da altına bağlı bir düzenleme vardır. “Altın para standardı”
ya da “altın standardı” olarak isimlendirilen bu
sistemde, Merkez Bankası’nın kasasındaki altın,
piyasadaki tüm kâğıt paradan az değildir. Böyle
bir durumda piyasada dolaşan paranın değerini
belirleyen aslında Merkez Bankası’nın kasasındaki altın vb. değerli madendir.

İki savaş arası dönemde ülkeler önce altın standardına dönmeyi
denemişlerdir. ABD’de 1919’da, İngiltere 1925’de
kendisiyle birlikte hareket eden devletlerle birlikte
ve 1928’de geri kalan ülkelerin tamamı altın standardına geri dönmüştür.

Savaş sonrasında Dünya’da İngiliz iktisatçı
J.M.Keynes’den (1883-1946) adını alan Keynesyen
İktisat Teorisi yaygın uygulama alanı bulmuştur.
Keynes teorisinde, toplam talebin bir ekonomide en
önemli taşıyıcı güç olduğu iddia etmektedir. “Klasik iktisat teorisi” olarak adlandırılan kendisinden
önceki teori ise arzın öncelikli olduğunu vurgulamaktadır. Bu basitçe Keynes’e göre talebi oluşturan
hükümet (ya da devlet), işletmeler ve hane halklarının toplam harcamalarının değişmesinin ekonomik
krize engel ya da neden olabileceği fikridir. Klasikler
de aynı etkiyi arz yani üretimin yapacağını düşünmektedirler.

İkinci Dünya Savaşı sonrası, hükümet, hemen
savaş öncesinde hazırlanmış, savaş nedeniyle uygulanamamış, devlet önderliğinde sanayileşme
ağırlıklı kalkınma planını (ya da planlarını) uygulamaya hazırlanmıştır. Bu planlar 1945’de Geniş
Plan Taslağı, 1946’da o taslaktan Sümerbank ve
Etibank tarafından yürütülebilecek yatırımlar seçilerek oluşturulan İvedi Sanayi Planı ve son olarak 1947 Vaner Planı olarak sayılabilir. 1945 Geniş Plan Taslağı, “Türkiye’nin ithal ettiği her şeyi
içerde üretmek amacı taşımaktadır”.

1940’lara geri dönersek, Türkiye savaş yıllarında sonraki yıllarda da yapacağı gibi tarımsal ürünler
ve işlenmemiş maden ihracatı yapmaktadır. Örneğin 1940-45 döneminde ihracatın %56,6’si tütün,
üzüm, fındık, pamuk ve madendir (Parasız, 1998: 65). Maden olarak satılan da büyük oranda kromdur.
1940’a kadar, yüksek çelik ürünlerinin yapımında kullanılan krom, savaş yıllarında savaş araçlarında
kullanılmıştır. Savaş yıllarında ABD ve İngiltere “önleyici ticaret” (Almanya’ya satılmasın diye) kapsamında, Türkiye’den krom satın almıştır. 1941’den sonra ise, Türkiye’nin Müttefik Devletleri ile kara
bağı koptuktan ve Almanya ile karşılıklı saldırmazlık anlaşması imzalanmasından sonra Almanya’ya da
krom satılmaya başlanmıştır.

1960’lar ve 1970’ler mini eteğin, Elvis Presley’in, Beatles’in, Başkan Kennedy’nin, James Bond’un yıllarıdır.

Abraham Lincoln ise 19. yüzyılda yaşamıştır. Bu sebeple doğru yanıt E seçeneğidir.

1979’da Afganistan’ın işgalinin maliyetleri  1980lerin ikinci yarısında SSCB’nin dağılma sürecini başlatmıştır.

1974’de İsrail’in sıcak çatışmada yenilemeyeceğine karar veren Arap ülkeleri yeni bir savaş alanı belirlemişlerdir: OPEC. (Organization of Petroleum Exporting Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) Eylül 1960’ta kurulmuştur.

1950’lerde plansız yatırımların ya da bakanlıklar arasında birbirlerinden habersiz
verilen harcama kararlarının israfa neden olduğu düşüncesi, 1950’lerin sonunda koordinasyon birimi oluşturulması fikrine neden olmuştur. Hatta bunun yapılma tarzıyla ilgili olarak 1958’de ünlü ekonomist Jan Tinbergen ve öğrencisi J.Koopman Türkiye’ye gelerek danışma hizmeti vermeye başlamışlardır.

Devlet Planlama Teşkilatı (kısaca DPT), iki meclis (Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu), Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hâkimler Kurulu gibi siyasi otoritenin gücünü dengeleyici anayasal bir kurum olarak oluşturulmuştur.

DPT, 1991-1993 yılları arasında müsteşarlık görevini de yürüten İlhan Kesici’nin ifadesi ile “siyasi iktidarın bürokrasiyle bir anlamda dengelenmesi amacı güdülerek oluşturulmuş” bürokratik bir teşkilattır (Akçay, 2007: 80). Kesici’ye göre “her ne kadar kâğıt üstünde aynı kurulda bir eşitlik varmış gibi görünse bile, hem Başbakanlar bunu öyle işletmemişlerdir, hem de planlama Müsteşarları o tür bir pozisyon almamışlardır.”

Sanayileşme kavramının içi de 1930’larda da, 1950’lerde de, 1960’da da ithal ikâmesi yönünde doldurulmuştur. İthal ikâmesi, yurt dışından ithal edilmekte olan malların, özendirici önlemlerle yurt içinde üretilmesini hedefleyen politikaların genel adıdır.

İthalatı ikâme etmeye yönelik bir sanayileşme planı, birkaç basamaklı bir koruma modelini gerektirmektedir. Sayfa 191 ve 192'de bu modeller anlatılmıştır. Bu madeller içinde İhracatın teşvik edilmesi diye bir model yoktur.

Mart 1974’de CHP ve MSP koalisyon hükümeti haşhaş ekimini yeniden başlatacağını duyurmuş ve 1 Temmuz 1974’de sıkı kontrol altında 7 ilde üretime onay vermiştir. 16 Temmuz’da da ABD, Türkiye’ye gönderilen bütün askeri, ekonomik ve diğer başlıklı yardımlar ile tüm savunma amaçlı mühimmat ya da hizmet satışı ve silah nakliyesine ait ruhsatları askıya almıştır. Aynı gün Temsilciler Meclisi aldığı diğer bir kararla ABD İhracat ve İthalat Bankası’nın Türk Hükümeti’ne, ajanslarına ve ulusal kuruluşlarına garanti, sigorta ve kredi vermesini 1 Ocak 1975’ten geçerli olmak üzere durdurmuştur. Bütün bu ifadeler ABD’nin Türkiye’ye uyguladığı ekonomik ambargonun başlıklarını oluşturmaktadır ve ekonomik ilişkilerin askıya alındığını göstermektedir.

Kitabın 208. sayfasında görüleceği üzere 24 Ocak kararları 24 Ocak 1980 tarihinde ilan edilmiştir.

Vietnam, 1970lerin ortasında ABD’nin dünya para sistemindeki rolünü kaybetmesine neden olmuştur.

Doğru cevap A.

1800’lerde Fransa ve İngiltere’nin sömürgeleştirdiği bir bölge olan Çinhindi (ya da Hindiçin ya da Fransız Hindiçini, bugünkü Vietnam, Laos, Kamboçya’yı da içeriyordu), İkinci Dünya Savaşı sonrası Fransa’nın tekrar hâkimiyet kurma denemeleri sırasında Kuzey ve Güney Vietnam olarak ikiye bölünmüştür. Doğru cevap B.

ABD başkanı Richard Nixon (1913-1994), 15 Ağustos 1971’de Doları devalüe edebilmek için, onsu 35 dolardan altın satılmasını durdurmuştur.

Doğru cevap E.