TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Devlet Planlama Teşkilatı (kısaca DPT), iki
meclis (Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu),
Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hâkimler Kurulu gibi
siyasi otoritenin gücünü dengeleyici anayasal bir
kurum olarak oluşturulmuştur.

Devlet Planlama Teşkilatı (kısaca DPT), iki
meclis (Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu),
Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hâkimler Kurulu gibi
siyasi otoritenin gücünü dengeleyici anayasal bir
kurum olarak oluşturulmuştur.

Jan Tinbergen. Hollandalı İktisatçı. İktisat
teorisini matematik ve istatistikle buluşturan öncü
çalışmaları ile Nobel İktisat Ödülü alan Hollandalı
iktisatçıdır.

İthal
ikâmesi, yurt dışından ithal edilmekte olan malların,
özendirici önlemlerle yurt içinde üretilmesini hedefleyen politikaların genel adıdır.

Dış borç oranı 1,2'dir.

Şehir nüfusu artış hızının en fazla yaşandığı yıl 1955'tir.

24 Ocak Kararları’nın
ana hatları aşağıdaki gibidir:
• Türk lirasının yabancı ulusal paralar karşısında değeri düşürülmektedir. Bununla
ödemeler bilançosu açıklarını azaltmak, devalüasyon aracılığı ile ihracat ürünlerine fiyat
avantajı sağlamak hedeflenmektedir. Zaman
içerisinde esnek kur politikasına geçilecektir
• İthal ikâmeci politikaların sonucu olarak
büyüyen devletin ekonomideki payının küçültülmesi tedbirler arasındadır. Diğer bir
ifade KİT’ler aracılığı ile piyasaya yapılan
müdahaleler azaltılacak, hatta KİT’lerin de
özelleştirme ile azaltılması hedeflenecektir.
Sonraki yıllarda çok tartışılacak bu amaç,
destekleme alımlarını, destekleme fiyatlarını, gübre, enerji ve ulaştırma dışında sübvansiyonlarının tasfiyesini gerektirmektedir.

• İthalatı ikâme edecek yeni sanayilerin korunması için oluşturulmuş yüksek gümrük
vergilerinin azaltılması, daha liberal daha
açık bir dış ticaret takip edilmesini karara
bağlanmaktadır.
• İthalatı ikâme eden sektörlere tahsis edilen
vergi iadesi, düşük faizli kredi, imalatçı ithal
girdide gümrük muafiyeti gibi teşviklerin
ihracata yönelik sanayi alanlarına kaydırılmasını önerilmektedir.
• Faiz kontrollerinin kaldırılması da öneriler
arasındadır.

Vietnam savaşının askeri harcamaları nedeniyle ABD’nin ödemeler dengesi açığı süratle artmış ve açığı karşılamak için ABD para otoritesi, kasasındaki altından fazla para basmıştır. Bu olay sıradan bir ülkenin parasının değerinin düşürülmesi ile sonuçlanmalıdır. Fakat Bretton Woods sisteminde Dolar altına karşılığı olan kilit paradır. Doğru yanıt B'dir.

Planlar beşer yıllık olmakla birlikte beş yıllık planı hazırlayıp plan süresinde iktidarda kalan hükümet ve parti neredeyse olmamıştır. Yine de bütün bu istikrarsızlık içinde planın varlığı belki de Türkiye için iyi şeylerden biridir. Planlar sayesinde her yeni kurulan hükümetin az çok izleyeceği bir ekonomik yol haritası söz konusudur. Ayrıca ekonominin içindeki diğer karar alıcılar, çalışanlar, işverenler için de öngörülebilir bir ekonomiye yol açmıştır. Doğru yanıt E'dir.

1950’lerde plansız yatırımların ya da bakanlıklar arasında birbirlerinden habersiz verilen harcama kararlarının israfa neden olduğu düşüncesi, 1950’lerin sonunda koordinasyon birimi oluşturulması fikrine neden olmuştur. Hatta bunun yapılma tarzıyla ilgili olarak 1958’de ünlü ekonomist Jan Tinbergen ve öğrencisi J.Koopman Türkiye’ye gelerek danışma hizmeti vermeye başlamışlardır. Doğru yanıt A'dır.

İthal ikameci politikalarda yerli paranın yabancı paralar karşısında değerinin yüksek tutulması amaçlanır. Böylece yerli sanayinin ham madde ihtiyacı ucuz olarak ithal edilebilmektedir. Bu durumda ulusal paranın değeri serbest olarak oluşmaz; belirli aralıklarla para otoritesi tarafından düzenlenir ve ilan edilir (sabit döviz kuru). Böylece yerli para değerli tutularak yurt dışından alınmak arzusunda olan hammadde vb.leri nispeten düşük fiyatlarla yurt içine girerler. Doğru yanıt B'dir.

Planların hedefleri, hangi konuların öncelikli, hangi konuların Türkiye’nin temel problemi olarak görüldüğünü de göstermektedir. Türkiye için hedeflerin de söylediği gibi, sanayileşme, işsizlik, enflasyon, dış ödemeler dengesi temel problemlerdir. Doğru yanıt D'dir.

1960’larda, birinci plan için Türkiye’nin bulabildiği dış kaynak 1962’de OECD nezdinde kurulmuş olan bir konsorsiyumdan gelmektedir. Bu kanaldan sağlanan krediler, 20-30 yıl vadeli, %2-4 faiz oranına sahip, diğer bir ifade ile uygun borçlanma şartları taşıyan kredilerdir. Doğru yanıt D'dir.

Düşük faiz ile borç alınabilmesi sanayi yatırımlarının daha az emek kullanan daha çok sermaye malları kullanan yatırımlar olarak planlanmasına neden olmuştur. 1960-80 arası ayrıca Türkiye’de sendikal faaliyetlerde yaygındır. Bu da iki temel girdi, emek ve sermaye bedelleri açısından karşılaştırıldığında, sermayenin daha kolay ve ucuz bir çözüm olarak görülmesine yol açmaktadır. Bu da 60-80 arasında planlanmış dönemlerin sanayi yatırımlarının işsizliğin azaltılmasında katkısını düşürmüştür. Doğru yanıt E'dir.

24 Ocak 1980 kararları ile günümüze kadar sürecek olan bir kalkınma stratejisi izlenmiştir. Bu strateji değişikliği ilk yıllarında önceki strateji ile desteklenerek kurulan sanayi sektöründe büyük sorunlar yaratmıştır. Gelişmek için devletin yön göstermesine ve teşviklerine alışmış sanayi kurumları, kamunun ürününü almasına alışmış tarım üreticileri serbest piyasa koşulları ve rekabetle karşılaşınca, ciddi kayıplara uğramıştır. Yeniden örgütlenmeleri gerekmiştir. Fakat bu kayıpların yanı sıra stratejinin ihracata yönelik olarak çeşitlilik yarattığı da gözlenmektedir. Bununla birlikte, bütün kalkınma stratejisinin en büyük olumsuz sonucunun hala yeterince istihdam olanağı üretememek olduğu rahatlıkla söylenebilir. İşsizlik ve ödemeler bilançosu sorunları günümüzde de devam etmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Soğuk savaşın rüzgârları altında, SSCB’nin kuşatılması teorisi ve SSCB’nin etkisinin domino taşları gibi yayılabileceği teorisi nedeniyle Güney Vietnam ABD’nin ilgisini çekmeye başladı. Önce danışmanlar, yerel kuvvetlere silah, yerel halka yiyecek desteği olarak başlayan bu ilgi, sonra savaşan kuvvetlere hava desteği vb. dolaylı destekler, nihayetinde ABD askerlerinin savaşa girmesi ile devam etmiştir ve ABD’nin bitmeyen savaşı haline gelmiştir. Askeri harcamalar nedeniyle ABD’nin ödemeler dengesi açığı süratle artmış ve açığı karşılamak için ABD para otoritesi, kasasında ki altından fazla para basmıştır. 1971’de ABD’nin altın rezervi 11 milyar civarındayken, yabancılara sorumluluğu 24,5 milyar dolara ulaşmıştır. Vietnam ve Afganistan çatışmaları ABD ve SSCB için ve tabi karşılarında savaşanlar için ciddi insan ve gelir kayıpları yaratmıştır. Bu savaşlardan Vietnam, 1970lerin ortasında ABD’nin dünya para sistemindeki rolünü kaybetmesine neden olmuştur.  Yanıt A’dır.

OPEC (Organization of Petroleum Exporting Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) Eylül 1960’ta kurulmuştur. Başlangıçta Venezuela, İran, Irak, Suudi Arabistan ve Kuveyt’ten oluşan gruba daha sonra sırasıyla Katar, Libya, Endonezya, Abu Dabi, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir, Nijerya, Ekvator ve Gabon da katıldılar (Zycher, 2008). OPEC üyesi ülkeler, Dünya ham petrol rezervlerinin üçte ikisine ve doğal gaz rezervlerinin de üçte birine sahip oldukları için Dünya petrol üretiminin denetimini ellerinde tutmaktadırlar. OPEC, ABD ve diğer gelişmiş ülkelere İsrail’i desteklemeye devam etmeleri durumunda petrol satışını durduracağını ya da sınırlayacağını ilan etmiştir. Yanıt B'dir.

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1.BYKP), İnönü’nün başbakanlığı ile başlar. 1965’de hükümetin bütçesi reddedilince, kontenjan senatörü S.H.Ürgüplü’nün geçici hükümeti ile devam eder ve sonrasında S.Demirel hükümetiyle biter. Yanıt B'dir.

İthal ikâmesi, yurt dışından ithal edilmekte olan malların, özendirici önlemlerle yurt içinde üretilmesini hedefleyen politikaların genel adıdır. 1930’larda un, şeker ve pamukla (üç beyaz) başlayan, temel gıda ve giyim maddelerin ülke içinde üretilmesini hedefleyen ithal ikâmeci sanayileşme politikaları, 1960’larda da planlar aracılığı ile ara malları ve yatırım malları üretimine yönelmiştir. Yanıt A’dır.