TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 5

Maden İhracatı ikinci Dünya Savaşı yıllarında gelişme kaydetmiştir.

Ödünç Verme ve Kiralama Yasası’nı boykot kararı, ikinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’nin dış politika hamlelerinden biri değildir

iş kazalarında meydana gelen artış, Milli Korunma Kanunu’nun sonuçlarından biridir.

İstifanın nedeni Celal Bayar'ın liberal malî ve iktisadî politikaları savunmasıydı. Bu nedenle devletçi görüşleriyle bilinen Cumhurbaşkanı İnönü'yle ters düşmüştür. İnönü aynı gün İçişleri Bakanı Dr. Refik Saydam'ı hükumeti kurmakla görevlendirmiştir. Saydam hükumet programında iktisadi alandaki çalışmaların devletçilik ilkesine dayandırılacağını belirtmiştir. Doğru cevap B seçneğidir.

İçişleri Bakanı'nın parti genel sekreteri olması zorunluluğunun kaldırılması, illerde valilerin il başkanı olması sistemine son verilmesi, parti müfettişliklerinin oluşturulması ve TBMM'de denetimi sağlayabilmek amacıyla parti içinde "müstakil grup" kurulması gibi değişiklikler ile otoriter rejimin yumuşatılması hedeflenmiştir. Bu durum aynı zamanda parti-devlet bütünleşmesinin hafifletilmesi anlamına da gelmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Türkiye jeopolitik konumundan ötürü hem Mihver hem de Müttefik devletler tarafından savaşa sokulmak istenmiştir. Türkiye'nin Almanya ve Sovyetler Birliği'ne karşı izlediği politikanın denge unsurunu ABD ve İngiltere oluşturmuştur.

İtalyanca irredantia (kayıp topraklar) kökünden gelen bu kavram, ilk olarak 19. yüzyıl İtalyan ulusal hareketi sırasında kullanılmaya başlandı. Bir devletin kendi sınırlarına yakın soydaşlarının bulunduğu bölgeleri ilhak etmesidir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Türkiye, Almanya ve Sovyetler Birliği tarafından imzalanan saldırmazlık anlaşması sonrasında kendini korumak için İngiltere ve Fransa ile Üçlü İttifak Antlaşmasını imzalamıştır. Bu doğrultuda üç ülke Akdeniz'de olası bir saldırı durumunda birbirlerine yardım etmeyi kabul etmişlerdir. Ancak Türkiye'nin kendisini Sovyetler Birliği'ne karşı savaşa sokacağı durumlarda antlaşmanın uygulanmamasını taraflar kabul etmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Almanlarla yapılan saldırmazlık ve krom satışı antlaşmalarının ardından Türk-Amerikan ilişkilerinde gerginlik yaşanmıştır. ABD, yapılan antlaşmaların Türk politikasının dengeli olmadığını gösterdiğini düşünerek Türkiye’ye ekonomik yaptırımlar uygulamıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Savaş ekonomisinin hakim olduğu bu yıllarda ihtiyaçların giderilmesi için para arzı arttırılmış ancak bu durum enflasyonun artmasına dolayısıyla halkın fakirleşmesine neden olmuştur. 1938 yılında tedavülde olan para miktarı 219.000.000 lira iken 1946’da bu miktar 975.000.000 liraya ulaşmıştır.

Enflasyonist gelişim tablosunu kontrol etmek için ülkede polis denetimli ekonomik kontroller uygulanmıştır. Ekonomik tedbirler ise spekülasyonu, karaborsayı ve soygunu beraberinde getirmiştir. Savaş ekonomisinin olası her türlü ağır koşulları halka yüklenmişken, hükumetlerin aldığı polis denetimli bu alternatif tedbirler istenilen sonuçlarını getirmemiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

İlgili kanun ile hükumet, ürünlere el koyabilme ve ihtiyacı olan kuruluşlara el koyduğu bu ürünleri üzerine kâr koymadan verebilme yetkisine sahiptir. Ayrıca bazı ürünlerin yurt dışına çıkışını yasaklayarak ihracata el koyabilmekte, ithal edilecek ürünlerin de belirlemesini yapabilme gibi serbest piyasanın hoşuna gitmeyecek yetkilere sahip olmuştur. Bu durum ürünlerin piyasadan çekilerek karaborsada işlem görmesine neden olmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir.

CHP’nin 26 Aralık 1938 tarihli I. Olağanüstü Kurultay’ında yapılan tüzük değişikliğiyle Mustafa Kemal Atatürk’e “ebedi başkan”, İsmet İnönü’ye de “değişmez genel başkan” unvanları verilmişti. Kongre’den sonra da Mustafa Kemal Atatürk’e “ebedi şef”, İsmet İnönü’ye de yaygın bir şekilde “milli şef” denilmeye başlanmıştı.

Dr. Refik Saydam, 8 Eylül 1881 tarihinde dünyaya geldi. Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı’nda ordu bünyesinde tifo, dizanteri, veba ve kolera hastalıklarıyla mücadele etti ve tifüse karşı geliştirdiği aşıyla tıp literatürüne girdi. 1919 yılında 9. Kolordu Sağlık Müfettişi Muavinliği görevi ile Mustafa Kemal Atatürk’ün yanında Samsun’a çıktı. Erzurum ve Sivas Kongrelerine katıldı. Birinci TBMM’ne Doğubayazıt milletvekili olarak girdi, 1923 seçimlerinde de İstanbul milletvekili olarak üyeliğini sürdürdü. Cumhuriyet döneminde sağlık alanında birçok alışma yaptı. 1938 yılından sonra İçişleri Bakanlığı, CHP Genel Sekreterliği ve Kızılay  Başkanlığı görevlerini yerine getirdi. 1939-1942 yılları arasında Başbakanlık yaptı. 8 Temmuz 1942 tarihinde bir inceleme gezisi sırasında kalp krizi geçirerek hayatını kaybetti.

İsmet İnönü cumhurbaşkanı olunca, Cumhuriyet ideolojisini köylere ulaştırmak için Halkodaları oluşturmuş ve Köy Enstitülerini kurmuştur.

Recep Peker’in başkanlığında bir komisyonun kurulmuş,Peker'in başkanlığındaki bu komisyon, bir metin hazırlayarak “Milli Korunma Kanunu” başlığıyla Meclis’e sunmuştur.
Kanun tasarısı üzerinde yapılan tartışmaların sonucunda, 18 Ocak 1940 tarihinde Meclis’te kabul edilerek
kanunlaşmıştır

18 Ocak 1940’ta Başbakan Refik Saydam döneminde; Hükümete bu amaçla geniş yetkiler vermek için “Milli Korunma Kanunu” çıkartılmıştır.

Almanya, Sovyetlere saldırmadan önce güney kanadını güvenceye almak için etrafını kuşattığı Türkiye’ye bir antlaşma önermiştir. Böylece 18 Haziran 1941’de Türk-Alman Saldırmazlık Antlaşması imzalanmıştır.

Mihver devletleri (Almanya, İtalya ve sonradan da Japonya) Sovyetler vasıtasıyla Türkiye’yi İngiltere ve Fransa’dan uzaklaştırma
çabası içine girmişti.

Ödünç Verme ve Kiralama Yasası (LendLease)
ABD’nin Mihver devletlerine karşı 1941-
1945 yılları arasında Müttefik ülkelere
savaş malzemesi sağlamak için geliştirdiği
destek programıdır.