TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

Refik Saydam Hükümeti

Celal Bayar’ın görevinden istifa etmesinden sonra 25 Ocak 1939 tarihinde başbakanlığa getiri­len Refik Saydam, savaşın başlarında izleyebileceği iki farklı politika ile karşı karşıya kalmıştır. Bun­lardan ilki, mevcut bütçe imkânları ile ordunun ve kentli nüfusun temel beslenme ihtiyacını karşılama için ticareti devlet denetimi altına almak ve sıkı polis denetimli bir fiyat sınırlaması uygulamaktı. İkinci ise, iç ve dış piyasalarda savaş kıtlıklarından doğan talep artışlarının çiftçi ve sanayici için yara­tacağı kamçılayıcı etkisinden yararlanmak amacıyla fiyatlar ve piyasa şartları üzerindeki kontrollerden olabildiğince kaçınmaktı.  Ve üretimi teşvik edecek açık enflasyonist artışa da büyük ölçüde katlan­maktı (Boratav, 1982:221). Refik Saydam Hükü­meti bu iki politikadan ilkini izlemiş, onun ardın­dan gelen Saraçoğlu Hükümeti ise ikinci politika yönünde adım atmıştır.

İç Politika

Celal Bayar, 25 Ocak 1939’da başbakanlık görevinden istifa etti. CHP, bu tarihte seçimlerin yenilen­mesi kararını aldı. Bu istifanın asıl nedeni Celal Bayar’ın liberal malî ve iktisadî politikaları savunmasıydı. Bu nedenle devletçi görüşleriyle bilinen Cumhurbaşkanı İnönü’yle ters düşüyordu. Cumhurbaşkanı İnö­nü, aynı gün İçişleri Bakanı Dr. Refik Saydamı hükümeti kurmakla görevlendirdi.

Dış Ticaret

II.Dünya Savaşı yıllarında dış ticaret Türk ekonomisinin nispeten lehindedir. Çünkü bu dönemde dış ticaret sonucu ülkeye 300.000.000 dolara yakın bir döviz girmiştir. Yine de 1950 yılının 500.000.000 dolarlık dış ticaret hacmi göz önüne alındığında mevcut rakam düşük kalmaktadır (Çavdar, 2003:364). Bu kazancın temelinde yatan nedenler ise, ihracat alanı için, savaş yıllarında diğer ülkelerin (Almanya, ABD ve İngiltere) Türkiye’nin ürettiği ürünlere, gıda maddelerine ve özellikle savaş sanayinde önemli bir maden olan kroma olan taleplerinin artması, bunun yanın­da Türkiye’nin fiyat avantajlarına sahip bir ülke olmasıdır.

Bankacılık

Türkiye savaş yıllarında seferberlik masraflarının büyük bir kısmını emisyonla karşılamıştır. Savaş döne­minde banknot ve madeni paralardan oluşan para arzı 7 yılda %322 oranında artış göstermiştir.

Şükrü Saraçoğlu Hükümeti

Refik Saydam’ın vefatının ardından 9 Temmuz 1942’de Şükrü Saraçoğlu başbakanlığa atanmıştır. Bir önceki bölümde bahsedildiği gibi fiyatlar ve piyasa 
şartları üzerindeki kontrollerden olabildiğince kaçınmayı amaçlayan bir politika seçen Saraçoğlu Hükümeti, ekonomi üzerindeki sıkı kontrol politikalarını 
gevşetmeye başlamıştır. Bu uğurda ilk iş olarak piyasadaki özel girişim üzerinde devlet denetimini yerleştirme hedefiyle kurulmuş olan İaşe Müsteşarlığını kaldırmıştır.

Refik Saydam Hükümeti

Birinci politikanın benimsenmesine karar veril­mesinden sonra ekonominin devlet tarafından geniş boyutlu kontrolü için zorunlu hukuki düzenlemeler yapılması ve devletin iktisadi sahaya yani piyasalara inmesini sağlayacak bir takım idari örgütlenmeler oluşturulması gerekmiştir. 18 Ocak 1940’ta Hükü­mete bu amaçla geniş yetkiler vermek için “Milli Ko­runma Kanunu” çıkartılmıştır.

Varlık Vergisi Kanunu

Böylece arzulanan vergi kanunu metni, Başbakan Saraçoğlu’nun talimatlarından hareketle Müsteşar Mahmut Esat Tekeli tarafından hazırlanmıştır. Ha­zırlanan tasarı önce CHP grubunda görüşülerek Meclis’e sunulmuş, 12 Kasım 1942 tarihinde 4305 sayılı ile kanunlaşmıştır. Bununla birlikte mevcut kanuna 17 Ağustos 1943 ve 15 Mart 1944 tarihle­rinde eklemeler yapılmıştır (Ökte, 1951:54).

Dış Politika

İrredantizm

İtalyanca irredantia (kayıp topraklar) kökünden gelen bu kavram, ilk olarak 19. yüzyıl İtalyan ulu­sal hareketi sırasında kullanılmaya başlandı. Bir devletin kendi sınırlarına yakın soydaşlarının bu­lunduğu bölgeleri ilhak etmesidir.