TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 1

II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’nin izlediği iç ve dış politikalar birbirine benzer özellikler taşımakla birlikte, bu özellikler dönemin ekonomi anlayışına da aktarılmıştır. Buna göre, iç politikada Türkiye, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Milli Şef olarak adlandırıldığı bir dönem geçirmiştir. Bu tanımlama politik kanaatleri dağınık fertleri birleştirerek onların bu kanaatlerini olgunlaştırmak, dolayısıyla onları yetiştirmek fiilleriyle çevrelenmiştir. Böyle bir tanımlama ile iç politikada otoriterin müdahaleciliğine yatkınlık özelliği ortaya çıkmaktadır. Ancak esasında Türkiye ilke olarak batı demokratik kültürünün yanında yer almıştır. Bunun göstergesi de eski sürgünlerin de aralarında yer aldığı, mesleki çeşitliliğe sahip bir mecliste müstakil bir grubun oluşturulması isteği ve parti-devlet ayrışmasının sağlanması sürecidir. Böylece bu iki özelliğe sahip olan Türkiye, hem otoriter Mihver devletleri, hem de liberal ve demokratik Müttefik devletleri ile ekonomik ve politik iş birliklerine giderek manevralar yapabilmiştir. Örneğin, Almanya ile ticaret anlaşması yaparken bunun İngiltere’nin Akdeniz’deki çıkarlarını korumak amacıyla yapıldığını belirten bir denge politikası izlemiştir. Ancak dış politikada yine ilke olarak hep İngiltere ve ABD’nin yani batılı demokrasilerin yanında yer almıştır. İç ve dış politikadaki bu ortak özellikler de dönemin ekonomi anlayışının içine sızmış, özel girişimcinin yani liberal yatkınlığın pek de göz ardı edilemediği bir devlet müdahalesi gerçekleştirilmiş- tir. Dönemin savaş ekonomisindeki bu ikili özellik iki farklı hükümet ile ortaya koyulmuştur

Türkiye süreçten endişe duymuştur. Savaşa girmek için 3 Temmuz 1944’te, Ödünç Verme ve Kiralama Yasası’ndan yeniden yararlanma, savaş sonrası Müttefik karar alma mekanizmasına katılma hakkı elde etme, savunma için savaş malzemesi ve uçak alma, Almanya ile ilişkilerin kesilmesi ve savaş şartlarından doğacak mali ihtiyaçların karşılanması gibi şartlar öne sürmüştür. İngiltere teklifleri kabul ederek bu durumun Türklerle ittifakın teyidi oldu- ğunu ilan etmiştir. Bunun üzerine Türkiye, Almanya ile bütün ilişkilerini keseceğini bildirmiştir

Ödünç Verme ve Kiralama Yasası (LendLease) ABD’nin Mihver devletlerine karşı 1941- 1945 yılları arasında Müttefik ülkelere savaş malzemesi sağlamak için geliştirdiği destek programıdır. ABD Başkanı Roosevelt tarafından sunulan ve 11 Mart 1941 tarihinde ABD Senatosunca kabul edilen yasa, stratejik açıdan Mihver devletlerine karşı savaşan Müttefikleri desteklemeyi ve ABD’nin savunulmasını amaçlamıştır. ABD Başkanı bu yasayla, silah, hammadde, yedek parça ve teçhizat gibi stratejik malzemenin Müttefik ülkelere satışı, ödünç verilmesi, kiralanması ya da transferi konusunda yetkilendirilmiştir. Bu dönemde yasa kapsamında Türkiye’ye 95 milyon dolarlık savaş malzemesi verilmiştir.

Celal Bayar’ın görevinden istifa etmesinden sonra 25 Ocak 1939 tarihinde başbakanlığa getirilen Refik Saydam, savaşın başlarında izleyebileceği iki farklı politika ile karşı karşıya kalmıştır. Bunlardan ilki, mevcut bütçe imkânları ile ordunun ve kentli nüfusun temel beslenme ihtiyacını karşılama için ticareti devlet denetimi altına almak ve sıkı polis denetimli bir fiyat sınırlaması uygulamaktı. İkinci ise, iç ve dış piyasalarda savaş kıtlıklarından doğan talep artışlarının çiftçi ve sanayici için yaratacağı kamçılayıcı etkisinden yararlanmak amacıyla fiyatlar ve piyasa şartları üzerindeki kontrollerden olabildiğince kaçınmaktı. Ve üretimi teşvik edecek açık enflasyonist artışa da büyük ölçüde katlanmaktı (Boratav, 1982:221). Refik Saydam Hükü- meti bu iki politikadan ilkini izlemiş, onun ardından gelen Saraçoğlu Hükümeti ise ikinci politika yönünde adım atmıştır.

İtalya’nın Arnavutluk’u işgal etmesi (8 Nisan 1939) ve Almanya’nın Orta Avrupa’da irredentist politikalara yönelmesi Türkiye’yi bir hayli kaygılandırmış,  bunun üzerine Türkiye, 12 Mayıs’ta İngiltere ve 23 Haziran’da da Fransa ile iki ayrı “deklarasyon imzalamıştır. Doğru cevap C’dir.

Hükümet, II. Dünya Savaşı sırasında toplumun ihtiyaçlarına cevap vermek için bazı yeni iktisadi önlemlere ihtiyaç duymuştur. Bu önlemlerden biri olan Milli Korunma Kanunu için, savaş döneminin en önemli düzenlemesi denilebilir. Ona bu derece önem atfedilmesinin nedeni ise, bu dönemde alınan bütün kararların bu kanuna dayanılarak çıkarılmasından ileri gelmektedir. Dolayısıyla kanunun uygulanmasını izlemek, başlı başına dönemin iktisat politikalarını anlamak demektir. Bununla birlikte Varlık Vergisi ve Toprak Mahsulleri Kanunları ise, dönemin olağanüstü şartlarına müdahale ve denge oluşturma amaçlıdır. Böylece bu vergi kanunları da bize dönemin karmaşık şartlarını da anlatacaktır. Kısacası dönemin ana iktisat politikasını belirleyen ya da anlatan metinler işte bu üç temel kanundur

Yukarıda bahsedilen mükellef gruplarından birden fazlasına dâhil olanlar, ait oldukları her grup için ayrıca vergiye tabi tutulmuşlardır. Tüzel kişiler de vergiye tabi olmuşlar ve onların vergisi, şirketlerin gayrimenkul varlıklarının tamamı üzerinden hesaplanmıştır. Bunun yanında kamu kuruluşlarında çalışan memurlar vergiden muaf tutulmuştur.

Aşar Vergisi’nin kaldırılmasından beri Türkiye’de milli gelirin neredeyse yarısını oluşturan tarımsal alanlardan herhangi doyurucu bir vergi alınmamıştır. Bununla birlikte savaş yıllarında, önemli kazançlar elde etmiş büyük toprak sahiplerinin gelirlerinin vergilendirilmesi de yapılmamıştır. Nitekim bu yönde yapılacak bir vergilendirme Korkut Boratav’a göre Varlık Vergisi uygulamasının da tamamlayıcısı olacaktı (Boratav, 1982:265). Şükrü Saraçoğlu Hükümeti bu yönde bir talebi 1943 yı- lında bir tasarı ile Meclis’e taşımış ve tasarı 4 Haziran 1943’de kanunlaşmıştır. Başbakan Şükrü Saraçoğlu, kanunun gerekçesini Varlık Vergisi ile bir kısmı kapatılan bütçe açığının kalan kısmının da maliyet fiyatlarının birkaç misli derecesinde artan toprak mahsullerinden alınacak vergi ile kapatılması olarak göstermiştir (Çavdar, 2003:328).

Ülke ekonomisini takip etmek esasında sektörlerin davranışlarını bilmek demektir. Sektörel gelişmeler ise II. Dünya Savaşı’nın yarattığı havadan etkilenmiştir. Dönemin belli başlı sektörleri tarım, sanayi, dış ticaret ve bankacılıktır.

Savaş yıllarında tarım sektörü iki unsurdan etkilenmiştir. Bunlar seferberlik neticesinde dinamik nüfusun orduya alınması ve art arda gelen kuraklıklardır. Bu yüzden dönemin tarımsal üretiminde önemli bir gelişme kaydedilememiştir. Bunun yanında Toprak Mahsulleri Ofisi, piyasayı düzenlemek ve korumak amacıyla kurulmuş olmasına rağmen piyasaya üretim hacmini arttırıcı bilimsel bilgi aktarma ve satın alma potansiyelini geliştirme yönünden katkılar sağlayamamıştır. Böylece dönemin tarımsal alan verilerine bakıldığında 1942 yılından itibaren hektar seviyelerinde daralmalar görülmektedir. Bunun yanında sanayi sektöründe de benzer sıkıntılar yaşanmıştır. Savaşla birlikte çıkarılan Milli Korunma Kanunu özel girişimcilerin hareketlerini önemli ölçüde kısıtlamış ve yatırımların büyük çoğunluğu da zaten ordunun ya da kamunun ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla yapılmıştır. Ayrıca yükselen enflasyon, tüketimin kısıtlanması, dağıtımın karneyle yapılması ve Sanayi Teşvik Kanunu’nun yürürlükten kaldırılması sanayi sektörünü savaş yıllarında durma noktasına getiren diğer etmenler olmuştur. Ancak savaş yıllarında dış ticaret alanı nispeten Türk ekonomisine katkı sağlamıştır. Bu katkının altında yatan sebepler arasında savaş döneminde fiyat avantajlı Türk sanayi ürünlerinin savaşan ülkeler tarafından talep edilmesi bulunur.

ABD Başkanı Roosevelt tarafından sunulan ve 11 Mart 1941 tarihinde ABD Senatosunca kabul edilen yasa, stratejik açıdan Mihver devletlerine karşı savaşan Müttefikleri desteklemeyi ve ABD’nin savunulmasını amaçlamıştır. Doğru cevap D’dir.

Celal Bayar’ın görevinden istifa etmesinden sonra 25 Ocak 1939 tarihinde Refik Saydam başbakanlığa getirilmiştir. Doğru cevap A’dır.

Emisyon;
Bir ülkede kâğıt para, tahvil, bono, hisse senedi gibi değerlerin ilk kez piyasaya sürülmesi faaliyetidir. Piyasadaki geçerli birimin miktarını, dolaşımını, alım-satım durumunu ifade eder. Doğru cevap C’dir.