BİLİMSEL YAZILAR VE YAZIŞMA TÜRLERİ

Araştırma, bilginin bulunması, geliştirilmesi ve gerçeğe uygun olup olmadığının kontrol edilmesi için harcanan çabadır (Arslantürk, 1995: 24). Bu çabanın bilimsel bir düzlemde algılanabilmesi de ancak belli yöntem ve tekniklerle yürütülmesi ile mümkün olabilir. Yapılacak bir işin önce yolunu, yöntemini ve tekniğini öğrenmek, sonrasında da bu yöntem ve teknikleri tam olarak uygulayarak işi yürütmek ve sonuçlandırmak gerekir. Herhangi bir bilgi alanını ‘bilim’ yapan şey, onun kullandığı yöntemler ve bu yöntemlerin sağlamlığıdır (Binbaşıoğlu, 1988: 19). Yöntem, araştırmanın amacını gerçekleştirebilmek için kullanılan genel yaklaşımdır; araştırma tekniği ise araştırma yönteminin gerçekleştirilebilmesi için kullanılan bilgi toplama aracıdır (Akt: Cebeci, 1997: 5). Böyle bir çabanın üretim olarak ortaya konması da bilimsel yazı olarak adlandırılır.

Konunun belirlenmesinde kaynaklar da önemlidir. Seçilen konuyla ilgili yeterli kaynak ve malzemenin varlığı veya elde edilebilecek durumda olduğu bilinmelidir. Aksi takdirde kaynak ve malzeme yetersizliği araştırmayı çıkmaza sokabilir. Zaman kaybını önlemek açısından araştırmaya başlamadan önce konu ile ilgili bir hazırlık yapmak gereklidir. Bilim dünyasına, topluma, çevreye, insanlığa yararı olmayan bir konu seçilmemelidir. “Bir konunun önemi, onun yeni oluşu, zamanlı olması ve akademik olduğu kadar pratik bir değer taşıması ile belli olur.” (Arslantürk, 1995: 26).

Her araştırmanın bir tezi olmalıdır. Tez, araştırılmak üzere belirlenen soruna verilen bir ön yanıt veya ona karşı önerilen bir ilk çözüm niteliğindedir. Çalışmanın ilk aşamalarında oluşturulan tez nihai bir görüş olmayıp bir tür geçici çözüm niteliğindedir. Araştırma derinleştirildikçe edinilen yeni bilgilerin ışığında tezin değiştirilmesi veya araştırmanın sonuçlarına uyacak biçimde geliştirilmesi gerekebilir (Seyidoğlu, 2003: 55-56). Örneğin Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında ele aldığı aile meselesi, çağdaşı olan romancılardan farklı bir mesaj içerebilir. Bu durumda araştırıcının tezi, yazarın yaklaşımının böyle olup olmadığını incelemek olmalıdır. Bunu yaparken başka romanlara da göndermede bulunabilir. Seçilen çalışma konusu okuyucuda merak uyandırmalı ve ilgilenenler tarafından söz konusu çalışmayı okumak için vakit ayırmaya değer bulunmalıdır. O nedenle de tez cümlesi sağlam ve ilgi çekici nitelikte olmalıdır.

Bilimsel bir çalışmada giriş bölümü, çalışmanın amacının, konusunun, bilimsel çalışmalara ne kazandırılacağının, dolayısıyla özgünlüğünün ifade edildiği bölümdür. Çalışmanın çok genel cümlelerle özetlendiği bölüm olarak tanımlanabilir. Bu bölümde genel olarak amaç, kaynak taraması, önem, araştırma soruları yer alır.

Araştırmacının, giriş bölümünde yapacağını vaat ettiği her şeye yazısında yer vermesi gerekir. Örneğin girişte a, b ve c maddelerinden söz edeceğini belirten araştırmacı, yazısında a, b ve c maddelerini ayrı ayrı incelemelidir. Aynı şekilde yazısının sonuç paragrafında da a, b ve c maddelerini incelediğini bir kez daha belirtmelidir. Böyle bir sistem, yazının amacından çıkmasını engeller ve kendi içinde tutarlı olmasını sağlar.

IMRAD, bilimsel yazıda yer alan temel bölümler olan Introduction (Giriş), Material (Yöntem, Veri Toplama), Results (Bulgular ve Analizler), And (ve), Discussion (Tartışma) ana bölümlerinin baş harflerinden oluşan bir yazım tarzı kısaltmasıdır.

Akademik üslubun en başta gelen özelliği, “kelime ekonomisi” olarak tanımlanan, anlatılmak istenen şeyi en açık ve en az kelime ile ifade etme anlamındaki yöntemdir. Araştırma sonuçlarına dair hükümlerde eğer deney sonucu kanıtlanmış hükümler değilse, kesin ifadeler kullanmaktan kaçınmak gerekir. Düşüncelerin devrik cümle yapısıyla ve fiilsiz cümlelerle ifadesinden kaçınılmalıdır. Her bilim dalının kendine özgü terimleri vardır. Bu sebeple bilimsel yazılarda ilgili terimlerin kullanılmasına özen gösterilmelidir. Anlatımda zenginlik bakımından dikkat edilmesi gereken bir nokta da sözcük tekrarından kaçınmaktır.

Araştırmanın en temel sonucu, elde edilen sonuçların bilimsel yazı halinde (makale, tez, bildiri, rapor) yayınlanmasıdır. Yayınlanmayan araştırma yarım kalmış demektir. Bilimsel yazılar, araştırma sonuçlarının ilgili bilim insanlarına, yararlanacak kurum ve kuruluşlara, bilimsel dergilerde yayınlanarak, rapor halinde, kongre ve sempozyumlarda bildiri/poster halinde ya da bilim uzmanlığı/doktora/ tıpta uzmanlık biçiminde hazırlanarak sunulmasına hizmet eden özgün yazılardır. Bu nitelikteki yazıların özgün yazım kurallarına uyması da beklenmektedir (Özdamar, 2003: 229)

Bilimsel yazı ölçütlerini standart hale getirmek amacıyla uluslararası yayın ve bilim kuruluşları, genel kabul gören birtakım yazım tarzları belirlemişlerdir. Bu kurallar, bilimsel yazıların güvenilirliğini, yazım tekdüzeliğini ve alıntıların düzenliliğini sağlayıcı özellikler içermektedir.

Araştırma raporlarında yaygın olarak kullanılan yazı karakteri Times New Roman, yazı büyüklüğü ise 12 punto ve genel olarak bir buçuk satır aralığıdır. Paragraf başlarında tab verildiğinde, paragraf aralarında boşluk bırakılmaması, paragraf başlarında tab verilmediğinde ise birer satır boşluk bırakılması önerilmektedir. Ana bölümlerin her birinin de yeni bir sayfadan başlanarak yazılması gerekmektedir.

Yararlanılan kaynakların yazarlarına kredi vererek, ahlaki ve yasal kurallara uymak; okuyucuya alıntıların asıl kaynağa uygunluğunu denetleme imkanı vermek; araştırmada ileri sürülen görüş ve olguları, varsa destekleyen ve desteklemeyen görüş ve olguların varlığını belirterek, araştırmacının, bunları göz önüne aldığını kanıtlamak ve okuyucuya aynı konuda, yararlanabileceği öteki önemli kaynakları tanıtmaktır.

Yazar, metin aktarımını doğrudan ve dolaylı aktarım olarak nitelenebilecek iki yolla yapar. Konunun anlaşılmasını güçleştireceği düşüncesiyle çok uzun aktarımlardan her durumda kaçınmak ve alıntı yapılan kaynağı belirtmek gerekir.Doğrudan aktarımda yazar, konusuyla ilgili herhangi bir cümleyi/ paragrafı/ fikri kaynakta yer aldığı şekliyle hiçbir müdahalede bulunmadan tırnak içinde alıntılar. Dolaylı aktarımda yazar, metinde yer vereceği kaynakta okuduğu bilgileri kendi anlatımı ile ifade eder.

Yukarıdaki örneklerde farklı kısımlar sayfa numaralarıdır. İlk örnekte yazar düşüncenin kaynak çalışmadaki tam sayfasını belirtmiş, ikinci örnekteyse sayfa aralığı göstermiştir.

Yazarın, bazen metinde geçen bir konu hakkında ayrıntılı bilgi vermek istediği durumlar olabilir, bunlar metinde verildiğinde akıcılığı bozabilen ancak konunun daha iyi anlaşılması için gerekli olan bilgiler olabilir. Yazarın bazen dipnotlara bu sebeple gereğinden fazla yer vermesi, yazarı konunun amacından uzaklaştırarak, konunun bütünlük ve sürekliliğini bozabilir. Bu sebeplerden dolayı yazarın dipnot sistemini, kaynak göstermek yerine, bütünlüğü bozmayacağını düşündüğü ek bilgiler ve özel açıklamalar yapmak için tercih etmesi daha doğru görünmektedir.

Yazarların soyadlarının alfabetik olarak sıralanmasına ya da tarihi en yeni olan çalışmadan en eski olana doğru sıralanabilir.

Soyadları verilir, ancak unvanlarını belirtmeye gerek yoktur. 

Dergi makaleleri kaynak gösterilirken, yazarın soyadı, adı ve parantez içinde tarih belirtilmesinin ardından tırnak içinde makalenin tam ismi, makalenin yer aldığı derginin ismi, cilt numarası ve makalenin dergideki sayfa aralığı yazılır.

 • Timurtaş, F. Kadri (1951), “Fatih Devri Şairlerinden Cemâlî ve Eserleri”, İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, IV (3): 189-213.

Aynı yazara ait birden fazla yapıt kaynakçada gösterilecekse bu durumda, ilk esere yer verildikten sonra aynı yazarın diğer eserleri için ad ve soyadı düzenini yinelemek gerekmez; bunun yerine ad ve soyadı bilgisi yerine bir uzun çizgi konabilir. Aynı yazara ait birden fazla eserin kaynakçadaki sıralaması, soyadı alfabetik bir ayarlamaya müsait olmadığı için, eserlerin alfabetik sırasına göre yapılır.

• Develi, Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmesi ve Uyumlar, Ankara: TDK Yayınları.

• _______ (1998), XVIII. Yüzyıl İstanbul Hayatına Dair Risâle-i Garîbe, İstanbul: Kitabevi.

Resmî yazışmalarda estetik kaygı, üslup özelliği, kurgusallık ve düşünce aktarımı aranmaz. Edebî ve estetik değerleri olmamasına rağmen belgesel önem taşırlar. Günümüzde bu tür yazılar çoğunlukla elektronik ortamda yazılmaktadır.

1. Dilekçe kağıdının üst kenarından bir miktar boşluk bırakıldıktan sonra isteğin iletildiği makam adı yazılır ve alt satıra geçilerek makamın bulunduğu yer adı yazılır.

2. Metin bölümü birkaç maddeden oluşmuyorsa paragraf başı kadar boşluk bırakılarak yazıya başlanır. Dilek, hiçbir yanlış anlamaya yer vermeyecek, açık ve anlaşılır bir ifade ile bildirilir. Anlatılmak istenen her şey kısa ve öz biçimde yazılmalıdır.

3. Dilekçenin metin bölümü “arz ederim” ifadesiyle sonlandırılmalıdır.

4. Metin bölümünün sonuna sağ alta tarih yazılır. Tarihin altına imza atılır. İmzanın altına da ad ve soyad yazılır.

5. İmza bölümünden sonra kâğıdın sol alt tarafına adres ve iletişim bilgileri yazılır.

6. Dilekçede ek belge varsa kağıdın sol alt tarafına adres ve iletişim bilgilerinin altına sıralanır.