TURKİSH LANGUAGE II - Deneme Sınavı - 7

Makale türünde yazarken şu noktalara dikkat edilmelidir:
• Makalede ele alınan konu bilimsel bir tarzda işlenmelidir

• Yazar savunduğu düşünceyi açık olarak yazmalı, dolaylı anlatımlara ve söz oyunlarına yer vermemelidir.
• Yazar savunduğu düşünceyi kanıtlayıcı belgelerden, örneklerden yararlanmalıdır
• Makalede yazar, konuya tarafsız bir gözle yaklaşmalı, öznel görüşlerden sakınılmalı ve nesnellik ön planda olmalıdır
• Makalede üçüncü tekil anlatım kullanılmalıdır
• Makalede düşünceler planlı olarak sunulmalı ve sonuç bölümünde bir yargıya varılmalıdır

Makale, gazetecilikle doğmuş, gazetecilikle birlikte gelişmiş bir yazı türüdür. Makale türü, ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’de Şinasi’nin yazmaya başladığı makalelerle Türk basınına girmiştir.

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında eleştirmenliğiyle ön plana çıkan ve öznel eleştiri anlayışıyla dikkat çeken ilk isim olan Nurullah Ataç, eleştiri üzerine görüşleriyle de eleştirinin bağımsız bir tür olması konusunda önemli katkılar sağlamıştır.

Herhangi bir konuyu yeni ve kişisel görüşlerle ele alarak etkili bir anlatımla sunan düzyazılara deneme denir.

Ele aldığı konulara göre denemeleri klasik deneme, edebî deneme, felsefi deneme, eleştirel deneme olarak dört başlık altında toplayabiliriz.

Söyleşi türünde yazarken bu yazı türünün dikkat edilmesi gereken ayırt edici özelliklerini şöyle sıralayabiliriz;
• Metin içinde sorulu cevaplı anlatımdan yararlanılarak konuşma havası yaratılır
• Sıkça devrik cümlelere rastlanır
• Anlatımında içtenlik, yalınlık, duruluk egemendir
• Genellikle günlük sanat olaylarını ele alır
• Konu genel ve yüzeysel olarak ele alınır
• Öznel bir anlatım vardır
• Anlatılanları kanıtlama çabası yoktur

Anı türünün geçmişi Batı edebiyatında çok eskilere uzanır. Batı’da Julius Sezar’ın kendini savunmak düşüncesiyle yazdığı Gallia Savaşı adlı eseri ilk örneklerden biri olarak kabul edilir. Anı yazılarının asıl gelişme gösterdiği dönem olarak 17. ve 19. yüzyıllar gösterilir. J. J. Rouseau’nun İtiraflar, Victor Hugo’nun Gördüklerim, Verlaine’in İtiraflar, Tolstoy’un İtiraflar, adlı eserleri türün batıdaki örneklerindendir.

Günlük yazarken dikkat edilmesi gereken belirleyici özellikleri şöyle sıralayabiliriz:
• Günlükler bir şeyi kanıtlama amacı taşımazlar. Bu nedenle günlükte kanıttan çok içtenlik önemlidir
• Günlükte eğer bir olay anlatılacaksa mantıksal bir düzen içinde anlatılmalıdır
• Günlüklerde öznel ve konuşma diline yakın bir dil kullanılır

Bir anlatı türü olarak Tanzimat’la birlikte edebiyatımıza giren günlüğün ilk örneği Direktör Ali Bey’in Hindistan’a yaptığı gezinin izlenimlerini içeren Seyahat Jurnali (1897) adlı eserdir. Bu örneği şair Nigâr Hanım’ın ölümünden sonra yayımlanan Hayatımın Hikâyesi, Ahmet Refik’in Kafkas Yollarında adlı seyahat günlüğü, Ömer Seyfettin’in Balkan Harbi günlerini anlatan Ruznâmesi izler.

Günümüzde kullandığımız noktalama işaretlerinin birçoğu, yazı dilimize Batı’dan, Tanzimat döneminde geçmiştir. Bu işaretleri bizde ilk olarak Şinasi, Şair Evlenmesi (1859) adlı tiyatro eserinde kullanmıştır.

Cümlede kelime öbeklerini belirginleştirmek için virgül kullanılır.

Virgül, anlama doğrudan etki eden ve cümlede karışmayı önleyen ayırıcı işarettir. Okuyana, ses tonunu ayarlaması ve yazılanları doğru okuyabilmesi için yol gösterir.

Öznenin yüklemden uzak düştüğü cümlelerde, özneden sonra virgül konur.

Cümlede kelime öbeklerini belirginleştirmek için kullanılır.

Cümlede benzer veya eş değer öğeler, art arda sıralanıyorsa bunların arasına konur.

Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.

Bu, şu, o zamirleri özne olarak kullandığında bunları işaret sıfatlarıyla karıştırmamak ve anlam karışıklığına yol açmamak için konur. 

Çünkü, ama, fakat, ancak gibi bağlaçlar cümleleri birbirine bağlıyorsa bu bağlaçlardan önce virgül konabilir.

Alıntı cümleler tırnak içi yerine virgüllerle de verilebilir.

Konuşma çizgisiyle verilen alıntıların bitiminde kullanılır.

Kelimeler pekiştirme amacıyla tekrarlanıyorsa birbirinden virgülle ayrılır.

Hitap (seslenme) kelimelerinden sonra kullanılır.

Onaylama veya ret bildiren kelimelerden sonra kullanılır.

Bilimsel çalışmalarda kaynakça yazımında kullanılır.

Rakamların yazımında kesirleri göstermek için kullanılır.

Göktürk ve Yenisey yazıtlarında kullanılan tek noktalama işareti, iki noktadır.

İki nokta;

Cümleyle ilgili verilecek örneklerden önce kullanılır

Cümleden sonra, cümle ile ilgili yapılacak açıklamadan önce kullanılır

Karşılıklı konuşma bölümlerinde konuşucuyu bildiren kelimenin sonunda kullanılır

Ses bilgisiyle ilgili çalışmalarda ünlünün uzun olduğunu göstermek için ünlüden sonra konur

Matematikte bölme işlemi işareti olarak kullanılır

Genel ağ adreslerinde kullanılır

Virgül;

Konuşma çizgisiyle verilen alıntıların bitiminde kullanılır

Üç nokta; sözün istenmeyen şekilde bittiğini, kesik cümlelerde okuyana bırakılan parçayı göstermede, ayıp karşılanan kelimelerin yerine, metinlerin okunamayan yerlerini göstermede kullanılan yardımcı işarettir.

Metin içinde vurgulama amaçlı kullanılan ayırıcı işaret tırnak işaretidir.

Kesme işareti Türkçede Latin harflerinin kabulü (1928) ile kullanılmaya başlanmıştır. İşaretin kullanım alanı zamanla genişlemiştir.

Nokta, anlatılmak istenenleri sırasıyla vermeyi sağlayan sözlerin sınırlarını gösterir.

Sözlü kompozisyonun değişebilirliğine, esnekliğine karşın yazılı kompozisyon daha değişmez ve durağandır. Bu yönüyle daha kuralcı ve daha düzenli, üzerinde düşünülüp oluşturulan bir anlatımdır, diyebiliriz. Okur, yazılı bir metni tekrar tekrar okuyabilir; ancak yazar, okurun tepkisini hemen göremez. Buna karşılık sözlü kompozisyonda etkileşim söz konusu olduğu için konuşan, dinleyenlerin tepkilerini anında alabilir ve kendini daha doğru ifade etme yollarını çeşitlendirebilir.