TURKİSH LANGUAGE II - Deneme Sınavı - 6

Dilimize Fransızcadan geçen kompozisyon sözünün kökeni Latinceye dayanmaktadır. Latincede “bir araya getirmek, birleştirmek, inşa etmek” anlamındaki componere sözünden gelişen composittio(n-) eski Fransızcaya geçmiştir. Composition sözü Fransızcada “bileşim, beste” gibi anlamlarda kullanılırken Türkçede geniş anlamda “ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir bütün oluşturma biçimi ve işi”, dar anlamda ise “öğrencilere duygu ve düşüncelerini etkili ve düzgün bir biçimde anlatmaları için yaptırılan yazılı veya sözlü çalışma” karşılıklarındadır.

Gerek sözlü gerekse yazılı kompozisyonda bütünlük, güzellik, etki bırakma ve doğruluk vazgeçilmez kavramlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bütün bu kavramlar, kişiyi yazının kurallarına uymaya, belli bir yazım disiplini kazanmaya yönlendirir.

Konuşmada, yazıda, eserde ele alınan düşünce, olay veya durum konu olarak adlandırılır.

Atasözleri doğruluğu, halkın yüzyıllar alan deneyimlerine dayanan, halkın sınama- yanılma yoluyla bulduğu doğruları anlatan bir tür kalıplaşmış sözlerdir.

Ana düşünce, yazarın iletmek istediği temel düşüncedir

Kompozisyon yazmaya başlamadan önce ilk olarak konunun ana hatlarıyla belirlenmiş olması gerekir. Pek çok konu, çeşitli yönleriyle ele alındığında, verilerle desteklendiğinde geniş kapsamlı bir çalışmaya dönüşür. Oysa bizden istenilen birkaç sayfalık kompozisyon yazmamızdır. İşte bu durumda konunun çerçevesinin belirlenmesi ve sınırlarının çizilmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Başarılı olabilmek için konuyla ilgili üzerinde durulacak noktaları önceden belirlemek gerekir. Konunun sınırlandırılması yalnızca kompozisyon yazmada değil, bütün çalışmalarda dikkate alınması gereken bir özelliktir. Çalışmanın derecesine, araştırma süresine, tasarlanan kapsama göre konu sınırlandırılmalıdır.Konunun belirlenmesinden sonra yazımızın ana düşüncesini ve bu düşünceyi destekleyecek, açıklayacak, geliştirecek yardımcı düşünceleri bulma adımının atılması gerekmektedir. Ana düşünceyi ve yardımcı düşünceyi belirleme işi, yaz- maya başlamadan önce düşünce, görüş ve duygu üretme aşamasıdır. Kişinin kazandığı bilgi donanımı temelinde gözlemleme, yorumlama ve araştırmaya dayalı olarak konuyla ilgili özgün düşünceler üretmesidir.

Bir veya birkaç olayı konu edinen yazılı anlatım türlerinde olaya dayalı plan uygulanır. Bu tür planlarda olaylar, gerçekleşme anına ve sebep sonuç ilişkisine göre yazı içerisinde değerlendirilir. Ancak olaylarla anlatılanlar arasında bir bağ kurulmalı, ana ve yardımcı düşüncelerle olaylar bütünlük göstermeli, birbirini desteklemelidir. Bu tür planlarda genellikle kişi, yer, zaman, olay ve bir ileti aranır. Bakış açısının egemen olduğu, düşüncelerin işlendiği, kavramların ve sorunların tartışıldığı yazılarda düşünceye dayalı plan uygulanır. Konunun ele alınışında esas düşüncedir. Bir sav, çeşitli düşüncelerle desteklenerek açıklanmaya çalışılır. Düşüncelerin birbirini destekleyecek ve birbiriyle çelişmeyecek nitelikte olması, bir bütünün parçalarını oluşturması gerekir. Belirli nesne, olay veya bireylerin iç dünyamızda uyandırdığı izlenimlerin, heyecanların egemen olduğu, betimlemelerimizin yer aldığı yazılar duyguya dayalı plan ile yazılır. Duyguların egemen olduğu yazılarda, karşılaştığımız olayların ha- yal dünyamızda bıraktığı izler, bizde uyandırdığı düşünceler egemendir. Ali boşanmanın ergenlik çağındaki gençler üzerindeki etkilerini ergenlik çağındaki bir gencin bakış açısıyla ele aldığı, ebeveynlerinin boşanma sürecinde ergenlik çağındaki gençlerin yaşadığı sorunları tartıştığı bir kompozisyon yazmıştır. Bu durumda düşünceye dayalı bir plan benimsediği söylenebilir. Öte yandan Ali bu sorunlara değinirken kendi anne-babasının boşanma sürecinde neler hissettiğiyle ilgili örnekler vererek düşüncelerini desteklemiş, yaşadığı duygusal boşluğu ifade etmiş, diğer bir deyişle yaşadığı olayların karşılaştığı olayların onda uyandırdığı düşünceleri örneklemiştir. Bu durumda Ali duygulara dayalı planın özelliklerinden de yararlanmıştır. Ali'nin kompozisyonu olaya dayalı değildir, çünkü amaç Ali'nin anne-babasının boşanma sürecinin Ali üzerindeki etkilerini tartışmak değil, boşanmanın genel olarak ergenlik çağındaki gençler üzerindeki etkilerini tartışmaktır. Doğru yanıt C'dir.

Paragrafta verilen bilginin tanınmış bir kaynağa dayandırılarak yazıya giriş yapılması, konunun açılımında tutulan bir başka yoldur.Tanıklama, anlatılanlara somutluk kazandırmak için başkalarının düşüncelerinden, sözlerinden yararlanmadır. Tanık göstermek olarak da adlandırılır.

Bir düşüncenin gerçekliğini yadsınamayacak bir kesinlikle göstermek anlamında olan tanıtlama, yazıda sayısal verilerin, istatistiklerin, göstergelerin, tahminlerin tanıt olarak kullanılmasıdır. İleri sürdüğümüz düşüncelerin birtakım verilerle tanıtlanması gerekebilir. Bu durumda istatistiklere, deney sonuçlarına yer verilebilir. Yapılmış araştırmaların sonuçlarından yararlanılabilir. Aylin de başka kurumların yaptıkları araştırmaların istatistiklerini ve bulgularını paylaşmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Konuşmanın inceliklerini yazıya aktarmak ve verilen iletiyi eksiksiz ve doğru olarak okura ulaştırabilmek için yazılı anlatımda birtakım işaretlere gereksinim duyulur. Yazılı anlatımda okumayı ve anlamayı kolaylaştıran, yazarın okura aktarmak istediği düşünce ya da duygunun doğru ulaşmasına yardımcı olan, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirten bu işaretlere noktalama işaretleri denir. Yazı dilinde noktalama işaretlerinin doğru ve yerinde kullanılması, hem yazar hem de okur acısından kolaylık sağlar. Yazar, konuşma dilinde anlaşmayı kolaylaştıran mimik, jest, vurgu, durak, tonlama gibi yardımcı ögeler yerine noktalama işaretlerinden faydalanır. Okur ise bu işaretler yardımıyla anlatılmak isteneni daha rahat ve doğru anlar. Bu işaretlerin yerinde ve uygun kullanılmaması, ya metnin güç veya yanlış anlaşılmasına ya da hiç anlaşılmamasına yol açabilir. Bu yüzden bu konuda dikkatli ve titiz davranılması gerekmektedir. Doğru cevap D’ dir.

-ncl eki yerine geçen noktadan sonra cins isim gelirse küçük harf kullanılır. Bilgisayar kullananlar bu hususta dikkatli olmalıdır. Çünkü bilgisayar programları noktadan sonra gelen her kelimenin ilk harfini çok defa kendiliğinden büyük harfe çevirmektedir. Eğer birden çok sayı, arka arkaya sıra sayı sıfatı olarak kullanılacaksa bu durumda, her sayıdan sonra nokta konabileceği gibi, sayılar arasına virgül veya kısa çizgi ve son sayıdan sonra da nokta konarak aynı anlam kazandırılabilir. Seyhun boylarında ve Aral’ın doğusunda yüzlerce yıldan beri yaşamakta olan Oğuzlar; 11-13. yüzyıllar arasında buradan ayrılarak Azerbaycan, Anadolu ve Balkanlara yerleşmişlerdir. Doğru cevap A'dır.

TDK’nin Yazım Kılavuzu’na göre tamamen büyük harflerden oluşan kısaltmalarda esas olarak nokta kullanılmaz: TBMM, DDY, BMT, ABD, AB, MÖ, MS, İTÜ vb. Ancak T.C., T. vb. bu durumun istisnalarıdır. Doğru cevap A’dır.

Virgül, bu, şu, o zamirleri özne olarak kullandığında bunları işaret sıfatlarıyla karıştırmamak ve anlam karışıklığına yol açmamak için konur:

a. O, genç müşteri danışmanını sevindirdi.

b. O genç, müşteri danışmanını sevindirdi.

Yukarıdaki noktalama biçimleri, (a)' da öznenin "o" zamiri, (b)' de ise öznenin bir işaret sıfatı içeren "o genç" olduğunu göstermektedir. Doğru cevap B’ dir.

Sıralı cümleyi oluşturan cümleler, virgülle ayrılıyor ve kendi aralarında gruplanabiliyorsa bu gruplar birbirinden noktalı virgülle ayrılır. Doğru cevap B’dir.

Alıntı yapıldığında atlanan yeri belirtmek için üç nokta kullanılır. Doğru cevap C’ dir.

Soru bildiren ne, nasıl, nice kelimeleri belgisiz sıfat olarak kullanıldığında soru işareti kullanılmaz (s. 36). Öyleyse, (a) şıkkı yanlıştır. Soru eki her zaman soru bildirmez. Bazen cümlede zarf-fiil işlevinde yapılar oluşturarak cümlenin zarfını oluştururlar. Böyle durumlarda soru işareti kullanılmaz (s. 37). Öyleyse, (b) şıkkı yanlıştır. Soru eki, “güzel mi güzel”, “çirkin mi çirkin”, “ters mi ters” örneklerinde olduğu gibi ikilemelerde pekiştirme amacıyla da kullanılır. Bu durumda soru işareti konmaz (s. 37). Öyleyse, (c) şıkkı yanlıştır. Sıralı, birleşik, girişik, bağlaçlı gibi esasında birden çok cümlenin bir arada bulunduğu cümle tiplerinde, soru işareti en sona konur (s. 37). Öyleyse, (d) şıkkı yanlış, (e) şıkkı doğrudur.

Vurgulanmak istenen özel adlar, bölüm başlıkları veya kitap, makale, köşe yazısı başlıkları vb. tırnak içinde verilebilir. Doğru cevap C’dir.

Tarih belirtirken gün, ay ve yılın rakamla yazıldığı durumlarda bunların arasında nokta yerine eğik çizgi de konabilir. Örneğin 12/03/2012 veya 09/XI/ 2011. Tarih yazımında ay, yazıyla belirtiliyorsa eğik çizgi kullanılmaz. Doğru cevap D’ dir.

Özel isme gelen iyelik, hal ve bildirme eklerinden önce araya kesme işareti konur. Bu yüzden, (a) ve (b) şıkları yanlıştır. Özel isimlere +lAr çokluk eki ile +lI, +lIk, +sIz, +lA-, +lAş- (Adanalı, Müslümanlık, Türkleşmek vb.) gibi yapım ekleri getirildiğinde kesme işareti kullanılmaz. Bu yüzden, (c) ve (d) şıkları da yanlıştır. Doğru cevap E’dir.

Pek çok günlük kullanımda, kompozisyon olmasa da yazdığımız pek çok yazıda, raporda, seminerde, hatta dilekçede kompozisyon yazma kurallarını ve yöntemlerini uygularız.