TURKİSH LANGUAGE I

Terim: bilim, sanat, spor, meslek dalıyla veya bir konu ile ilgili özel
ve belirli bir kavramı karşılayan sözcük. 

Yazım, imla olarak da adlandırılan ve bir dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi; söz varlığının yürürlükte olan ses, biçim, köken bakımından kurallara uygun olarak yazılması, noktalama işaretlerinin yerli yerinde kullanılması olarak tanımlanan dil bilgisi terimidir. Yazım kuralları ve sözlerin, özel adların, kısaltmaların bu kurallara göre yazılmış biçimleri, abece sıralamasına göre yazım kılavuzunda yer alır.
Söyleyiş: telafuz, sesletim, söyleniş olarak da adlandırılan ve bir sözcüğün ses, hece, ton, vurgu bakımından söylenme biçimi olarak tanımlanan dil bilgisi terimi

Söz varlığı, bir dildeki, bir eserdeki sözcüklerin, deyim ve atasözlerinin bütünü. Söz dağarcığı, söz hazinesi, kelime serveti gibi adlarla da anılmaktadır.

Türkçenin kullanımıyla ilgili olarak yaşanan sorunların başında söyleyiş (telaffuz, sesletim) bozuklukları gelmektedir. Ancak öncelikle Türkçenin söyleyiş özelliği ile ilgili olarak sıkça tekrarlanan bir yanlışa değinmek gerekiyor. Türkçenin “yazıldığı gibi okunan, okunduğu gibi de yazılan bir dil” olduğu söylenir sıkça. Oysa bu, yanlış bir bilgidir. Her dilde olduğu gibi Türkçede de yazılışla söyleyiş arasında ayrılıklar, değişiklikler bulunabilir. Bu durum yazı dilinin daha durağan, konuşma dilinin ise gelişmeye ve değişmeye açık olması sonucunda oluşmaktadır. Bazı dillerde yazı ile söyleyiş arasında ayrılıklar dikkat çekici boyuttadır ve bir kurala bağlanamaz. Türkçede ise sadece bazı seslerin bulunduğu sözcüklerde görülen ses olayları sonucunda yazı dili ile konuşma dili arasında ayrılıklar görülür: Zonguldak’ı yazımının söylenişi Zonguldaı̮ biçimindedir. Değil sözcüğü ise de̮il biçiminde söylenir. Söyleyeyim olarak yazarız ancak ağzımızdan söyliyim ya da söyli:m biçimi çıkar. Dikkat edilirse /ğ/ ve /y/ ünsüzlerinin bulunduğu sözcüklerde birtakım ses olayları sonucunda söyleyişte görülen bu ayrılıklar Türkçenin her zaman yazıldığı gibi okunan bir dil olmadığı gerçeğini ortaya koyar.

Yerel kullanım etkisiyle bazı sözcüklerin çekiminde /r/ sesi ile birlikte birtakım seslerin
düşürüldüğü (örneğin alıyo, bakıyon) görülürken kimi sözcüklerin kullanımında da
ses türemesine (örneğin evdeykene, arabaylan) tanık olunmaktadır.

meyva değil meyve, makina değil makine, kurdale değil kurdele, maydonoz değil maydanoz olmalıdır. Doğru yazım E seçeneğinde görülür.

Sözcüğün doğru yazımı egzoz kelimesidir. Diğer sözcükler bu kelimenin yazımı ile ilgili sık karşılaşılan hatalardandır.

A, C, E ve D seçeneklerinde sözcüklerin yazımı doğru olarak verilirken B seçeneğinde sözcüğün yazımı yanlış olarak verilmiştir. Doğrusu makine şeklindedir.

Bugün Türkçenin karşı karşıya bulunduğu en önemli sorun, yabancı dillerin, özellikle
de İngilizcenin, Türkçeyi olumsuz olarak etkilemesi… Bu etki yalnızca alıntı sözcüklerin
olur olmaz her yerde kullanılmasıyla sınırlı kalmamakta, Türkçenin seslerinin, yazım
biçimlerinin, yapısal özelliklerinin, söz dizimi niteliğinin değişmesine, bozulmasına yol
açmaktadır. Hiç kuşkusuz Türkçe daha önce de Batı dillerinden sözcükler almıştı. Örneğin Osmanlı Devleti’nin Venedik ile ilişkileri dolayısıyla İtalyancadan abluka, acente, antika, bando, damacana, iskele, madalya, tabela gibi sözcükler alıntılanmıştı. Anadolu’da yaşayan Rumlardan alay, avlu, dalyan, efendi, lahana, liman, sandal, yakamoz vb. sözcükler Türkçeye geçmişti. Tanzimat dönemiyle birlikte Batı dünyasıyla daha sıkı ilişkiler sonucunda da dönemin Avrupa’sında geçer dil olan Fransızcadan abone, adres, anket, diplomat, direkt, pasaport, polemik, vagon gibi pek çok sözcük Türkçeye girmişti. Ancak bu sözcükler birkaç yüzyıllık dönemde ve Türkçenin ses yapısına uyarak söz varlığımıza katılmıştı. 

Kişisel tercihlerle belirli sözcüklerin daha sık kullanılması, zamanla bunların anlam
ayrıntılarını ortaya koyan pek çok sözcüğün yerini alması gibi bir başka olumsuzluğa da
yol açmaktadır. Örneğin güzel “göze ve kulağa hoş gelen, hayranlık uyandıran” anlamındayken bütün nesneleri, kavramları, olguları niteler duruma gelmesi, bunlarla ilgili asıl nitelikleri ifade eden sözcüklerin kullanım sıklığını gittikçe azaltmaktadır: Güzel yemek, güzel film, güzel roman, güzel düşünce, güzel ev, güzel bilgisayar vb. Oysa bir yemek leziz, besleyici olabilir; bir film, bir roman etkileyici, sürükleyici olabilir; bir düşünce özgün, öncü olabilir; bir ev modern, geniş, manzaralı olabilir, merkezî yerde bulunabilir; bir bilgisayar kullanışlı, gelişmiş, hızlı, en son teknoloji ürünü olabilir. 

Sözlük kullanma alışkanlığımızın yeterince yaygınlaşmamış olması da bir başka sorundur. Bu sorun, anlamı bilinmeyen sözcüklerin yanlış anlamlarda kullanılması ve onlara bambaşka anlamlar yüklenmesi gibi yeni olumsuzluklara yol açmaktadır.

Türk Dil Kurumu, Atatürk’ün “Ülkesini, yüksek istiklâlini korumasını bilen Türk milleti
dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır.” sözünü kendisine ilke edinerek
dilimizi yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarma mücadelesini vermektedir. Türk Dil
Kurumunun yabancı kaynaklı sözlere karşılık önerdiği sözlerden birkaçına bakalım: anchorman karşılığında ana haber sunucusu, arboretum karşılığında ağaç parkı, viyadük için köprü yol, mobbing için bezdiri; selfie için özçekim, mortgage tutsat vb...

Dilimizin söz varlığında karşılığı bulunsa da yabancı kaynaklı sözleri kullanmak bir
özenti hâlini aldı. Günlük hayatta, çarşıda, pazarda, radyoda, televizyonda, basında, okulda, sporda kısacası her yerde yabancı kaynaklı sözler artık bilinçsizce kullanılır oldu. Birer özenti alıntısı niteliğinde olan show, trend, konsensüs, transformasyon, performans gibi sözler Türkçede karşılıkları olmasına rağmen kullanılmaktadır. Bu tür özenti alıntılarının kullanılmasına hiç gerek yoktur. Çünkü bu özenti alıntılarının yerine Türkçede gösteri, eğilim veya yönelim, uzlaşma veya oydaşma, değişim veya dönüşüm, başarım gibi pek çok karşılık bulunmaktadır.

Türk Dil Kurumu, Atatürk’ün “Ülkesini, yüksek istiklâlini korumasını bilen Türk milleti
dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır.” sözünü kendisine ilke edinerek
dilimizi yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarma mücadelesini vermektedir. Türk Dil
Kurumunun yabancı kaynaklı sözlere karşılık önerdiği sözlerden birkaçına bakalım: anchorman karşılığında ana haber sunucusu, arboretum karşılığında ağaç parkı, viyadük için köprü yol, mobbing için bezdiri; selfie için özçekim, mortgage tutsat vb...

Bilim terimleri üzerine çalışmaların günümüzde de yürütülmekte olduğunu belirtmek
gerekir. Örneğin iktisat, bankacılık, borsa alanında tekel sözü örnek alınarak oligopol karşılığında azel, polyopoly karşılığında ise çokel; parity için değerdeşlik; convertibile yerine çevrilgen, dead cat bounce için ise son çırpınış gibi terimler türetilmiştir.

I- “Şimden gerü divanda, dergâhta, bargâhta, çarşıda ve bazarda Türkçeden başka dil konuşulmaya” diyerek ferman çıkaran kişi Karamanoğlu Mehmet Beydir. 

II- Garibname adlı eserinde Türkçe bilincinin oluşmamasından Türk diline kimsene bakmaz idi / Türklere hergiz gönül akmaz idi diye yakınan şair Âşık Paşadır.

III- Döneminde ilginin Arap ve Acem diyarlarından gelenlere, dolayısıyla Arapça ve Farsça yazanlara yöneldiğini dizeleriyle ifade eden şair Mesihîdir. 

Doğru yanıt II ve III

Makine yerine makina, meyve yerine meyva, kurdele yerine kordale veya kurdela, egzoz yerine eksoz veya egsoz, şoför yerine şofor veya şöför yazmak birer yazım yanlışıdır. Hakem doğru yazılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Sözcüklerin, eklerin yazılış biçimlerinden oluşan yazım kurallarını ve sözcüklerin, özel adların, kısaltmaların bu kurallara göre yazılış biçimlerini alfabetik bir sıra içerisinde veren, noktalama işaretlerinin kullanım alanlarını gösteren kaynak eser ise Yazım Kılavuzu olarak adlandırılır. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı Devleti’nin Venedik ile ilişkileri dolayısıyla İtalyancadan Türkçe'ye abluka, acente, antika, bando, damacana, iskele, madalya, tabela gibi sözcükler alıntılanmıştır. Liman sözcüğü Anadolu’da yaşayan Rumlardan geçmiştir. Doğru cevap B'dir.

Türkçenin karşı karşıya bulunduğu sorunlar, aslında konuşurlarının yaşadığı sorunlardır. Bunlar Türkçenin özelliklerini yeterince kavrayamamış, söz varlığının anlatım gücü ile donanamamış, kendi yetersizliklerinin nedenini Türkçeye bağlayan, bu yüzden de yabancı sözcüklerin cazibesine kapılmış kullanıcıların sorunudur. Kısacası dilin asıl sorunu, gerekli özeni göstermeyen konuşurlarladır. Bu yüzden doğru cevap C şıkkdır.

Bu söz Mustafa Kemal ATtürk'e aittir. Doğru cevap B şıkkdır.

Yabancı dille eğitimin yaygınlaşması Eğitim politikalarındaki uygulamayla ilgilidir,yayın organlarıyla bu noktada ilgisi yoktur Doğru cevap E şıkkdır.

Kısa mesajlardaki karakter sınırlaması bahanesiyle ünlü harfleri kullanmadan yazma eğiliminin herhangi bir karakter sınırlaması olmayan akıllı telefonlardaki iletişim uygulamalarında da sürdürülmektedir. Cep telefonlarından kısa mesaj gönderirken, sanal ortamdaki söyleşi programlarını kullanırken başvurulan bu kural dışı yazışma biçimleri sosyal medyada daha hızlı yayılmaktadır. Doğru cevap D seçeniğidir.

I. maddede kısıtlı söz varlığından kaynaklanan bir yanlış bulunmaktadır, güzel kelimesi bir çok sıfatın yerine geçmektedir.III. maddede ise yabancı kelime kullanımı görülmektedir. II ve IV. maddelerde söyleyiş bozukluğundankaynaklı yanlış vardır. Yerel kullanım etkisiyle bazı sözcüklerin çekiminde /r/ sesi ile birlikte birtakım seslerin düşürüldüğü (örneğin alıyo, bakıyon) görülürken kimi sözcüklerin kullanımında da ses türemesine (örneğin evdeykene, arabaylan) tanık olunmaktadır. Yerel söyleyiş özelliği olarak nitelenebilecek bu türden kullanımların ölçünlü Türkçede yer almaması gerekir. Doğru cevap B şıkkıdır.

A şıkkında sosyal medya ve iletişim araçlarında kısıtlı harf kullanımından dolayı ünlüleri kullanmayarak yapılan yanlış kullanım vardır. Diğer şıklardaki hatalar yazım yanlışı kaynaklıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

A ve B şıkkındaki Efendi ve Sandal kelimeleri Osmanlı'da yaşayan Rumlardan, D şıkkındaki pasaport kelimesi Fransızca'dan, E şıkkındaki mobbing kelimesi İngilizceden dilimze geçmiştir. C şıkkındaki Madalya kelimesi İtalyanca kökenli bir kelimedir. Doğru cevap C şıkkıdır.