TURKİSH LANGUAGE I

Türk Dil Kurumunun sanal ortamda kullanıma sunduğu Büyük Türkçe Sözlük’te yaklaşık 572.000 söz varlığı bulunmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Türkçede yaklaşık 4500 atasözü bulunmaktadır. Doğru cevap C'dir.

"Ayağını sıcak tut başını serin." atasözü sağlık için yapılması gerekenleri bildiren bir atasözüdür. Doğru cevap D'dir.

Bir erkeğin eşinin kız kardeşinin eşi, onun bacanağıdır. Doğru cevap E'dir.

Tıraş olana, yıkanana sıhhatler olsun denir. Doğru cevap A'dır.

Türklerin İslam dinine girmesiyle birlikte Arapça ve Farsça sözcükler Karahanlı Dönemi eserlerinden itibaren Türk yazı dillerinde görülmeye başlanır. Doğru cevap B'dir.

Türkçeden en fazla sözcüğün geçtiği dil Sırpçadır. Doğru cevap D'dir.

Yakutça, Rusya Federasyonu'nda konuşulmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Türkçenin yazımı için pek çok abece kullanıldığı görülür. İlk yazılı kaynağımız Orhon Yazıtları’nda kullanılan ve bir bölümü Türk damgalarından gelen harflerden oluşan Göktürk yazısı ulusal abecemizdir. Ancak daha sonra farklı kültür ve inançların etki alanına giren Uygurlarla birlikte başka abeceler de kullanılır olmuş- tur. Mani, Soğut, Brahmi, Tibet gibi yazı sistemleriyle Türkçe yazılabilmiştir. Türklerin İslam dinini kabul etmeleriyle birlikte Arap kaynaklı yazı bin yılı aşkın bir süredir Türk dilinin çeşitli yazı dillerinin kâğıda dökülmesinde kullanılmıştır. Bazı Türk toplulukları bugün Arap yazısını hâlâ kullanmaya devam etmektedir. Türkçe için Grek, Ermeni, İbra- ni, Süryani yazıları da kullanılmıştır. Batı ile ilişkiler sonucunda tanıştığımız Latin abece- si Türkçeyi ifade etmekte en uygun yazı olduğu düşüncesiyle kullanılmaya başlanmıştır.

Yapım eklerinin işlevsel ve sayıca çok olduğu Türkçede köklerden ve yapım eklerinden yararlanılarak türetilen açı, aday, anı, araştırma, artı, bakan, beğeni, bilişim, bölü, dona- nım, duyum, eksi, görüntü, kavram, olağan, olgu, olumlu, onarmak, onay, ondalık, oturum, ödenek, ödev, öğrenci, öğretmen, sanık, savcı, sayı, sınav, tanık, terim, tüketim, uçak, üçgen, üretici, yargı, yazılım gibi binlerce sözcük ve terim dilin söz varlığına eklenmiştir.

Türkçenin güçlü yanları ve iç zenginliği olarak değerlendirebileceğimiz alanları da bulunmaktadır. Bunlar Türk dilinin tarihsel derinliği, coğrafi yaygınlığı, söz varlığının genişliği, ilişki ve nezaket sözlerinin yoğunluğu, akrabalık adlarının çeşitliliği, atasözlerinin çokluğu ve anlatım gücüdür.

Türkçede yaklaşık 4.500 atasözü bulunmaktadır. Bu atasözlerinden kimileri küçük ses farklılıkları dışında yüzyıllardır değişmeden günümüze gelirken kimilerinde az çok söz- cük değişmeleri yaşanmıştır. Kâşgarlı Mahmud’un eseri Divanü Lügati’t-Türk’teki “aç ne yemes, tok ne temes; kanıg kan birle yumas; tag tagka kavuşmas, kişi kişige kavuşur” ata- sözleri küçük farklılıklarla bugün de aynen kullanılmaktadır. “Endik üme evlikni ağırlar”biçimindeki atasözü bugün “ahmak misafir ev sahibini ağırlar”; “kişi sözleşi yılkı yıdlaşu”biçimindeki atasözü “insanlar konuşa konuşa, hayvanlar koklaşa koklaşa” hâlini almıştır. Zamanla hem sözcükleri hem de anlamı değişen atasözleri de vardır: “Bir karga birle kış kelmes” atasözü, yardıma gelecekleri beklemek için yavaş hareket etmeyi öğütlerken gü- nümüzde benzeri “bir çiçekle bahar gelmez” biçiminde kullanılmaktadır. Anlamı ise “umut verici küçük bir belirti ile doyurucu sonuca ulaşılmaz” biçimindedir.

Türkçedeki akrabalık adlarının zenginliğinin yanı sıra akrabalık düzeylerini, konuşurun cinsiyetini ve medeni durumunu gösterme özelliği de dikkat çeki- cidir. Bir kişi baldızından, bacanağından söz ediyorsa konuşurun erkek olduğu; eltisinden, görümcesinden söz edenin ise kadın olduğu anlaşılır. Bacanağı olduğunu söyleyen kişinin de evli olduğu, eşinin bir kız kardeşinin bulunduğu, bu kız kardeşin de evli olduğu anlaşı- lır. Akrabalık ilişkileri ile düzeylerini, konuşurun cinsiyetini ve medeni durumunu ortaya koyan böyle bir akrabalık adları dizilimi yeryüzünde çok az sayıdaki dilde mevcuttur.

Orhon Yazıtları’nda Çince (totok ‘askerî vali’), Sanskritçe (çıntan ‘sandal ağacı’), Soğdca (ıgar ‘güçlü, kudretli’), Hintçe (makaraç ‘bir unvan veya kişi adı’), Tibetçe (bölün ‘yük- sek görevli’) gibi birkaç dilden alınma çok az sayıdaki sözcükle (Tekin, 2010) başlayan etkileşim, daha sonraki dönemlerde çeşitli coğrafyalarda kullanılan Türk yazı dillerinde artmaya başlamıştır.

Osmanlı Türkçesinde Yabancı Dillerin Etkisi yalnızca söz varlığıyla sınırlı kalmamıştır. Yabancı dil bilgisi ögeleri ve ku- ralları da giderek artan bir yoğunlukta Türkçeye bulaşmaya başlamıştır. Aslında her dilde alıntı sözler bulunur ancak dil bilgisi ögeleri, kuralları kolay kolay bir dilden bir başka dile geçmez. Osmanlı Türkçesi olarak adlandırdığımız Türkçenin 16. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar olan döneminde Arapça, Farsça dil bilgisi kuralları ve ögeleri de dilin yapısına etki etmeye başlamıştır.Alıntı sözcüklerin çokluklarının Türkçedeki çokluk ekiyle değil Arapçadaki, Farsça- daki özgün çokluk biçimleriyle kullanılması: kitaplar yerine kütüb, şairler yerine şuara, yetimler yerine eytam, memurlar yerine memurin, şahlar yerine şahan, mürgler yerinemürgân ‘kuşlar’, bendeler yerine bendegân ‘köleler’...

Tanzimat Fermanı ile birlikte Batı’ya yöneliş, Türkçenin söz varlığında bu kez de Fran- sızcanın etkisini başlatmıştır. Önceleri denizcilik, ticaret gibi belirli alanlardaki İtalyancaacente, banka, bono, borda, iskele, güverte vb. sözcüklerle başlayan Batı dillerinden alıntı- lar Fransızca ile ilişkiler sonucunda artmıştır: abone, balkon, balon, bilet, jandarma, jüri, kabine, konferans, lamba, manto, moda, palto, rapor, salon, torpil.

İngilizce alıntıların Türkçede okunduğu gibi yazılması da söz varlığını yabancılaştıra- cağı, yeni sorunlara yol açacağı için bu sözlerin yerine önerilen karşılıkların kullanılması, Türkçenin yabancı dillerden daha az etkilenmesine katkıda bulunacaktır: blender yeri- ne karıştırıcı, boarding card yerine uçuş kartı, bodyguard yerine koruma, by-pass yerine köprüleme, bestseller yerine çoksatar, billboard yerine duyurumluk, catering yerine yemek hizmeti, center yerine merkez, dribbling yerine top sürme, e-mail yerine e-posta, formatyerine biçim, rating yerine değerlendirme, single yerine tekli, self-service yerine seçal, ser- ver yerine sunucu...

Türk yazı dillerinin, lehçelerinin ve ağızlarının kullanıldığı ülkelere göre alfabetik olarak sıralaması aşağıda verilmektedir. Ülkelerin sıralamasında yazı dilinin veya lehçenin resmî dil olduğu ülkeler ile özerk cum- huriyetler ilk sırada gösterilmiş, sonra da en çok konuşulduğu yerler sıralanmıştır.

• Afşar Türkçesi İran, Afganistan
• Ahıska Türkçesi Gürcistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye
• Altay Türkçesi Rusya Federasyonu (Altay Özerk Cumhuriyeti)
• Azerbaycan Türkçesi Azerbaycan, İran, Beyaz Rusya, Ermenistan, Estonya, Gür-

cistan, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Litvanya, Moldova, Özbekistan, Rusya

Federasyonu, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna
• Balkar Türkçesi Rusya Federasyonu (Kabartay-Balkar Cumhuriyeti), Azerbay-

can, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Ukrayna
• Başkurt Türkçesi Rusya Federasyonu (Başkurdistan Cumhuriyeti), Kazakistan,

Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna
• Çuvaşça Rusya Federasyonu (Çuvaş Cumhuriyeti ile Tataristan, Başkurdistan

cumhuriyetlerinde), Kazakistan, Özbekistan,
• Gagavuz Türkçesi Moldova (Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi), Ukrayna, Bulgaristan,

Kazakistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye, Yunanistan• Hakas Türkçesi Rusya Federasyonu (Hakasya Cumhuriyeti), Çin• Halaçça İran

Türkçenin yazımı için pek çok abece kullanıldığı görülür. İlk yazılı kaynağımız Orhon Yazıtları’nda kullanılan ve bir bölümü Türk damgalarından gelen harflerden oluşan Göktürk yazısı ulusal abecemizdir. Ancak daha sonra farklı kültür ve inançların etki alanına giren Uygurlarla birlikte başka abeceler de kullanılır olmuştur. Mani, Soğut, Brahmi, Tibet gibi yazı sistemleriyle Türkçe yazılabilmiştir.

Bununla birlikte her dil, belirli yönleriyle öne çıkar. Kimi dillerin ünlüleri sayıca çoktur kimi dillerin ünsüzleri, kimi dillerde ses uyumları güçlüdür kimi dillerde ses uyumu söz konusu bile değildir, kimi diller vurguludur kimi dillerde vurgu belli belirsizdir, kimi dillerin söz varlığı birkaç yüz binden oluşur kimi dillerde ise birkaç bin sözcük bulunur.