Türk Dilinin Gelişimi ve Tarihsel Dönemleri

1. Sümerce ve Türkçede 168 ortak kelime vardır ve bu kelimeler, akrabalıktan ya da kelime alış-verişinden kaynaklanmış olabilir.
2. Diller arasındaki ortaklıklar, ya akrabalık ya da komşuluk ilişkisi sonucunda oluşur. Sümerce ile Türkçe arasında bir ilişki olduğu konusu, bu ortak kelimelerin tespit edilmesiyle kuşkuya yer bırakmayacak biçimde ispat edilmiş, ancak ilişkinin niteliği henüz anlaşılamamıştır.
3. Türklerin en az MÖ 3500’lerde Türkiye’nin doğu bölgesinde bulunduğu tespit edilmiştir.
4. Türk dilinin zamanımızdan 5500 yıl önce müstakil ve iki kollu bir dil olarak varlığı ispatlanmıştır.
5. Türkçenin bilinmeyen zamanlarda Doğu ve Batı Türkçesi olarak adlandırdığımız iki kola ayrıldığı pek çok bilim adamının benimsediği bir görüştür. Burada bu görüşe temel olacak bir zaman belirtilmiştir.
6. Bugün, yaşayan Dünya dilleri arasında, en eski yazılı belgelere sahip olan dil, Türk Dili’dir. Bunun kanıtı, çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimelerdir. 

SÜMERCE      TÜRKÇE

adakur          adak (ayak)

agar              agır (ağır)

dingir            teŋri (Tanrı)

kaş-              kaç

men              men (ben)

sag               sag (sağ)

Türk ve Altay kültüründe kutsal mezar anlamındadır. Esik kurganı MÖ 5. yüzyıla ait olup Kazakistan’dadır.

Bugünkü bilgilerimize göre Türkçenin ilk yazılı belgesi MS 687-692 yıllarına tarihlenen Çoyr yazıtıdır. Bu yazıttan 1200 yıl öncesine giden Esik kurganlarından çıkan bir tas üzerinde Köktürk yazısına çok benzeyen 26 karakter tespit edilmiştir, ancak bugüne kadar tam olarak çözülememiştir. Bu yazı tam çözüldüğünde Türk yazı dilinin tarihi MÖ V- IV. yüzyıllardan başlatılacaktır.

Dil içi: Dilin bünyesinden kaynaklanan değişme ve gelişmelerdir.

Dil dışı ise: Doğrudan dille ilgili olmayan ancak dili etkileyen siyasal, kültürel vb. gelişme ve değişmelerdir.

• Köktürk Dönemi

• Uygur Dönemi

Köktürkler

Orkun ırmağı kıyısında bulunan ve bengü (sonsuz) taş olarak adlandırılan granit üzerine yazılmış olan bu yazılar, 1893’te Danimarkalı bilgin V. Thomsen tarafından okunmuş, ilk yayın ise Alman asıllı Rus türkolog W. Radloff tarafından yapılmıştır.

Türk edebiyatının bilinen ve Uygurlardan kalan ilk aşk şiiri, Aprınçur Tigin’e aittir

Türk edebiyatının bilinen ve Uygurlardan kalan ilk aşk şiiri, Aprınçur Tigin’e aittir. Bu şiirde hemen dikkat çeken bir özellik dört dizenin de aynı seslerle başlamasıdır. Bu, dönem şiirlerinde sık görülen ve mısra başı uyağı denilen bir sanat özelliğidir, buna Altay aliterasyonu da denir.

Orta Türkçe Dönemi

Bunlar; 1069 yılında Yusuf Has Hâcip tarafından yazılmış 6645 beyitten oluşan Kutadgu Bilig; Kâşgarlı Mahmut tarafından 1072 yılında başlanıp 1077 yılında tamamlanmış, 7000’den fazla Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmekle kalınmayıp şiirlerle, atasözleri ve deyimlerle örneklendirilerek zenginleştirilmiş, Türk kültürünün hazinesi olarak değerlendirilen Dîvânü Lügâti’t-Türk; Edip Ahmet Yüknekî tarafından yazılan Atebetü’l-Hakâyık; Ahmet Yesevî’nin şiirlerinin toplanmasıyla oluşturulan Dîvân-ı Hikmet ve kim tarafından yazıldığı tam olarak bilinmeyen Kur’an Tercümesi gibi eserlerdir.

Harezm Dönemi’nden kalan eserler içerisinde Türkçenin önemli sözlüklerinden biri olan ve ünlü bilgin Zemahşerî tarafından yazılan Mukaddimetü’l-Edeb de vardır. Bu dönemden kalan diğer bazı eserler Muînü’lMürîd, Hüsrev ü Şirin, Muhabbetnâme, Nehcü’l-Ferâdis vb.dir.

Bu yazı dilleri;

• Kuzey (Kıpçak) Türkçesi,
• Doğu (Çağatay) Türkçesi ve
• Batı (Eski Oğuz ya da Eski Anadolu) Türkçesidir.

Bu alfabeler; Latin, Kiril ve Arap alfabeleridir.

• Köktürk Alfabesi
• Mani Alfabesi
• Soğut Alfabesi
• Uygur Alfabesi
• Brahmi Alfabesi
• Tibet Yazısı
• Süryani Alfabesi
• İbrani Alfabesi
• Ermeni Alfabesi
• Grek Alfabesi
• Arap Alfabesi
• Kiril Alfabesi
• Latin Alfabesi

• İskandinavyalıların ve Germenlerin kullandığı Runik yazıdan doğmuştur.
• Grek yazısıyla ilişkilidir.
• Küçük Asya’daki Yunan yazı sistemiyle ilişkisi vardır.
• Sami yazısının etkileri görülmektedir.
• Arami ya da onunla aynı kaynaktan çıkmış olan Pehlevi veya Sogut alfabesine dayanır.
• İskandinav Run sistemiyle Arami sisteminin karışımıdır.
• Arami yazısı ve Türk damgalarının karışımından çıkmıştır.
• Türk damgalarından çıkmıştır.
• Sogut ve Pehlevi yazısı etkileriyle beraber Türk damgalarından kaynaklanmıştır (User, 2006).

Yeni Lisan hareketinin temel prensipleri şöyle sıralanabilir (Özkan, 1995):

1. Yazı dilini konuşma diline yaklaştırmak, mümkün olduğu kadar İstanbul halkının konuştuğu gibi yazmak.
2. Dilimizdeki Arapça ve Farsça gramer kurallarını kullanmamak.
3. Tamlamaları, Türkçe kurallara göre yapmak. 
4. Yabancı kelimeleri Türkçedeki söylenişiyle yazmak, bilim terimlerinde Arapça kelimelerden yararlanmak.
5. Öteki Türk lehçelerinden kelime almamak.
6. Bu kurallardan hareket ederek millî bir dil ve millî bir edebiyat meydana getirmek. 

Bu grubun önemli isimleri Ömer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gökalp idi.

• Çift harfler bulunmayacak.
• Millî bir Türk alfabesi olacak.
• Seslerin uluslararası değerleri değişmeyecek.
• İşaretli harflere mümkün olduğunca az yer verilecek.