TURKİSH LANGUAGE I - Deneme Sınavı - 9

Deyim kavramını karşılamak üzere Osmanlı Türkçesinde darbımesel, tabir, ıstılah, temsil vb. terimler kullanılmış; ancak darbımesel zamanla yalnız atasözü kavramı için kullanılır olmuştur. Cumhuriyet döneminde ise tabir ile deyim sözcükleri kullanılmış, zaman geçtikçe deyim sözcüğü yerleşmiş ve bu kavram için tek sözcük durumuna gelmiştir. Doğru cevap C'dir.

‘Aman diyene kılıç kalkmaz’ atasözü mertlik ile ilgilidir. Doğru cevap B'dir.

Atasözü: bir gözlem ve tecrübenin sonucunda ortaya çıkmış ve zamanla herkesçe benimsenmiş bir yargıyı dile getirir. Yaşanmış birtakım olaylardan, sonraki kuşakların ders almasını sağlamaya çalışır, bir öğüt verir. Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmış ifadelerdir. 

Doğru yanıt D

Deyimler yargı bildirmezler. Deyimler; bir durumu, olayı ya da varlığı tasvir etmek,
açıklamak, ifade etmek amacıyla etkili anlatımından yararlanılan kalıplaşmış
söz gruplarıdır. 

Doğru yanıt B

Deyimler, kavramlarla ilişkilendirilerek sınıflandırıldığında toplum için hangi kavramın
daha meşgul edici olduğu da anlaşılmaktadır. Mesela bir sözlük “acele” kavramıyla ilgili olarak şu deyimleri sıralamıştır: Eli çabuk tutmak, bir çırpıda yapmak, sıcağı sıcağına…, bugünden tezi yok, aceleye gelmek, ayağı üzengide, tez elden, ateş almaya gelmek, yel yeperek yelken kürek, mürekkebi kurumamak, ayağının tozu ile, yangından mal kaçırır gibi, ayağını çabuk tutmak, dün bir bugün iki, başı bacadan aşmadı ya, iki ayağını bir pabuca sokmak, gaza basmak, içi tez, dar yürekli vb. A, B, C ve D seçenekleri acele anlamları taşırken E seçeneği içerisinde organ adı olarak kurulmuş ve para kazanmak anlamına gelmektedir. Doğru yanıt E

Deyimler yargı bildirmezler. Deyimler; bir durumu, olayı ya da varlığı tasvir etmek,
açıklamak, ifade etmek amacıyla etkili anlatımından yararlanılan kalıplaşmış
söz gruplarıdır. Yargı bildirmemesi ile atasözlerinden kesin bir şekilde ayrılırlar. 

Deyimler amaç bakımından da atasözlerinden farklıdır. Deyimlerin amacı bir durumu
ya da kavramı özel bir kalıp içinde çekici ve etkili bir anlatımla belirtmektir. 

Deyimler bazen manzum özellik gösterirler ve uyaklı yapılardır. Çok tutulan, eskimemiş deyimler daha çok bünyesinde bir ölçü ve ahenk bulunan
ve ince zeka ürünü nükteye dayanan deyimlerdir. Deyimlerin oluşmasında söz sanatlarının da önemli bir payı vardır.

Doğru yanıt E

Anlatımı güçlendirmek üzere ikileme oluşturulurken ya aynı sesi
veren aynı sözcük tekrarlanır ya da sesleri birbirini andıran sözcükler yan yana kullanılır.
İkilemeyi oluşturan sözcüklerin başındaki ünsüzlerin benzeşmesi ile ön seste benzerlik
sağlanmış olur: Cümbür cemaat, çul çaput, çerden çöpten, çekip çevirmek, bet beniz, çoluk çocuk, döl döş, düğün dernek, kış kıyamet, kol kanat, kör kütük, sağ salim, soy sop, kul kurban, yarım yamalak, yalan yanlış, yamru yumru, zar zor, saçma sapan, toz toprak vb.
Bazen de ses benzerliğine bağlı ritim son seste oluşturulur: Kırık dökük, yırtık pırtık,
eciş bücüş, az buz, tuz buz, süklüm püklüm, selam kelam, haşır neşir, hesap kitap, yaza boza, dur otur, giyim kuşam, dirlik düzenlik, halim selim, akça pakça vb.
İkilemelerdeki sözcüklerde ünlüler de bir sistem içerisinde kullanılırlar. Özellikle yansımalarda birinci sözcüğün ilk hecesinde “a” sesi varsa, ikinci sözcüğün ilk hecesinde “u” ünlüsü yer alır: Çarpık çurpuk, tak tuk, çat çut, cart curt, takır tukur, gacır gucur, şapır şupur, allak bullak…

Doğru yanıt C

Yapı ve Kuruluş Bakımından İkilemeler
İkilemeleri, isimlerden ve fiillerden olmak üzere yapı yönüyle ikiye ayırabiliriz. İsim yapılı ikilemeler de kendi içerisinde sınıflandırılabilir:
Yansıma kaynaklı olanlar: Fırıl fırıl dönmek, fokur fokur kaynamak, harıl harıl çalışmak…
Eksiz olanlar: top top kumaş, deste deste para, çuval çuval un…
Çeşitli ekler alarak kurulanlar: Baş başa, üst üste, sağa sola, oradan buradan (konuşmak), dilden dile (dolaşmak), dereden tepeden (konuşmak), tepeden tırnağa (donatmak), için için (yanmak), pisi pisine (ölmek), ağzı dili (kurumak), uslu uslu (oturmak), güçlü kuvvetli (adam), günlük güneşlik (yer), arsız arsız (gülmek) gibi.
Fiil kök ve gövdelerinden de birtakım eklerle ya da yalın olarak ikilemeler kullanılmaktadır:
Salına salına (yürümek), dönüp dönüp (bakmak), sere serpe (uzanmak),
yatıp kalkıp (dua etmek), bilmiş bilmiş (konuşmak), koşan koşana, gelir gelmez, bitmez
tükenmez, yalvarmak yakarmak.

Doğru yanıt B

Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanan Türkçe Sözlük’te (hlk) kısaltmasıyla verilen
bütün sözcükler halk ağzından yazı diline aktarılmış sözcüklerdir ki bunların sayısı binlerle ifade edilmektedir. Konuyla ilgili bir çalışmada halk ağzından yazı diline aktarılan sözcüklere örnek olmak üzere verilen sözcüklerden bazıları şunlardır:

ağartı : süt, yoğurt, ayran gibi yiyecek ve içecekler.
alaz : alev, yalaz.
algın : cılız, zayıf, hastalıklı

göbelek : yenilen bir çeşit mantar, mantar

kesmik : 1.kesilmiş sütün koyu bölümü, 2. başakla karışık iri saman, 3.taş gibi
olmuş toprak parçası

Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanan Türkçe Sözlük’te (hlk) kısaltmasıyla verilen
bütün sözcükler halk ağzından yazı diline aktarılmış sözcüklerdir ki bunların sayısı binlerle ifade edilmektedir. Konuyla ilgili bir çalışmada halk ağzından yazı diline aktarılan sözcüklere örnek olmak üzere verilen sözcüklerden bazıları şunlardır:

kaykılmak : Bir yana doğru yaslanıp yatar gibi olmak

lığlamak : Sel, akarsu ince çamur, birikinti getirip yığmak

dolukmak : göz yaşarmak, ağlayacak duruma gelmek

işmar etmek : el, göz veya baş ile işaret etmek

şişmek : Gururlanmak, büyüklenmek

kaçmak, sıvışmak kavramlarını argoda karşılayan
sözler: Açmak, ançizlemek, cızdam etmek, cızlamı çekmek, cicozlamak, çözülmek, dümeni kırmak, ferlemek, fertiği çekmek, fertiklemek, ipini kesmek, kırmak, kirişi kırmak, kuskunu koparmak, nokta olmak, palamarı koparmak, panik kırmak, payandaları çözmek, tığmak, tırlamak, toz olmak, tüymek, voltasını almak, zamkinos etmek vb… Ölmek sözüne karşılık gelen argo sözler ise; cartayı çekmek, cavlağı çekmek, cavlamak, çıngırağı çekmek, gümlemek, kakırdamak, mortiyi çekmek, mortlamak, nalları dikmek, sıfırı tüketmek, imamın kayığına binmek, dört kolluya binmek, tıngırdamak, yaylanmak, yürümek, zıbarmak vb

Doğru yanıt E

Kelime koşması ve ikiz kelime: anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek, kavramı zenginleştirmek amacıyla aynı sözcüğün tekrar edilmesi veya anlamları birbirine yakın veya karşıt olan ya da sesleri birbirini andıran iki sözcüğün yan yana kullanılması anlamına gelen ikilemeler demektir. 

Ödünçleme: alıntı sözler başka bir dilden gelen sözcüklere denir. 

İç alıntılar: Ağızlar, zaman zaman ölçünlü dile sözcükler verir. Bir dilin kendi ağız ve lehçelerinden yaptığı bu tür alıntılara “iç alıntılar” denir.

İlişki sözleri: insanların günlük ilişkilerinde çeşitli amaç ve niyetlerle iletişim kurmak için kullandığı sözcüklerdir. 

Doğru yanıt C

Mecaz: Bir sözcüğü veya kavramı kabul edilenin dışında başka
anlamlara gelecek biçimde kullanma, metafor.

Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmış ifadelerdir. Ancak kalıplaşmanın biçiminde
bazı farklılıklar vardır. Atasözlerindeki kalıplaşma deyimlere göre daha sıkıdır.
Deyimlerde yer alan sözcükler başta, ortada ve sonda birtakım değişiklikler gösterebilirler.