TURKİSH LANGUAGE I - Deneme Sınavı - 63

Gündelik dilde, öğretim hayatında, kitle iletişim araçlarında ve sosyal medyada Türkçenin kullanımında yaşanan sorunların başında Türkçeye karşı kayıtsızlık ve duyarsızlık, toplumda Türkçe bilincinin gereğince yaygınlaşmamış olması gelmektedir. Geçmişte de Türkçeye karşı kayıtsızlığın, duyarsızlığın yaşandığı bir dönemde Karamanoğlu Mehmet Bey, “Şimden gerü divanda, dergâhta, bargâhta, çarşıda ve bazarda Türkçeden başka dil konuşulmaya” diyerek ferman çıkarmıştır.

İyilik sözcüğündeki kök iyi sözcüğüdür ve sıfattır. Seçeneklerde de genişçe sözcüğündeki geniş köktür ve sıfattır. Doğru cevap B’ dir.

Birleştirme: İki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek ad veya eylem türünde yeni bir kavramı ifa­de edecek sözcük oluşturmasıdır. Başka bir deyişle birleşik sözcük oluşturmaktır. Yer ve yüz bir araya gelerek yeryüzü sözcüğünü oluşturmuştur. Doğru cevap C’ dir.

Karma: İki sözcüğün hecelerini ya da parçalarını, genellikle ilk bileşenin birinci, ikin­ci bileşenin ikinci parçasını bir araya getirerek yeni sözcük oluşturma yoludur. arge (< araştırma + geliştirme), ordonat (< ordu + donatım), eltel (< el + telefonu ) vb. Karmada bileşenler biçim bilgisel ögeler değildir. Doğru cevap A’ dır.

Edatlar: Kendilerinden önceki ad soylu sözcüklere yalın (başka, gibi, içre, ile, üzere), yaklaşma (doğru, göre, kadar, ilişkin, karşı, rağmen), uzaklaşma (başka, beri, bu yana, dolayı, itiba­ren, önce, sonra), ilgi (gibi, için, ile, kadar) vb. ad durum ekleriyle bağlanarak cümle ögesi olabilen veya diğer sözcük ve sözcük öbekleriyle ilişki kuran, anlamdan çok görev yönü ağırlıkta olan çekimsiz sözcüklerdir: kum gibi, cihan içre; akşama doğru, konuya ilişkin; senin gibi, onun kadar; dünden itibaren, sabahtan beri vb. Bağlaçlar: Sözcükleri veya cümle ögelerini birbirine bağlayan çekimsiz sözcüklerdir. Bağlaçlar sıralama (ve, ile), denkleştirme (veya, veyahut, yahut), karşılaştırma (dA… dA, hem… hem, ya… ya) ifade edebilir. Cümle başı bağlaçları (ancak, fakat, hatta, lakin, yalnız vd.) aralarında bulunduğu cümleleri birbirine bağlar. Sona gelen edatlar da (bile, da, dahî, ise, ya) aynı şekilde sözcükleri, sözcük öbeklerini ve cümleleri birbirine bağlar. Verilen örneklerde veya bağlaç diğerleri ise edattır. Doğru cevap E’ dir.

Türkçede bazı sözcüklerin yanlış söylenmesi ve yazılması, bazı sözcüklere yanlış anlamlar yüklenmesi; konuşma dilinde ve yazı dilinde cümledeki ögeler arasındaki uyumsuzlukların yol açtığı anlatım bozukluklarının yanı sıra olur olmaz her yerde yabancı kökenli sözcüklere yer verilmesi, is yerlerinde, ürünlerde yabancı adlar kullanılması genellikle dilin bir sorunu olarak algılanmaktadır. Kişilerin söz varlığının sınırlı hatta kısır olması da Türkçenin bir eksikliği gibi görülür. Oysa bunlar Türkçeden kaynaklanan sorunlar değildir. Türkçe gerek ses yapısı ve ses uyumları gerek biçim özellikleri ve sözcük türetme yeteneği gerek söz varlığı ve anlatım gücü ile yeryüzündeki birçok dil gibi kendi kendisine yeten özelliklere ve iç zenginliğine sahiptir. Türkçenin karsı karsıya bulunduğu sorunların bir bölümü aslında konuşurlarının yasadığı sorunlardır. Bunlar Türkçenin özelliklerini yeterince kavrayamamış, söz varlığının anlatım gücü ile donanamamış, kendi yetersizliklerinin nedenini Türkçeye bağlayan, bu yüzden de yabancı sözcüklerin cazibesine kapılmış kullanıcıların sorunudur. Kısacası dilin asıl sorunu, gerekli özeni göstermeyen konuşurlarladır. Kültürler arasındaki sınırların ortadan kalkması, kitle iletişim araçlarının uydular aracılığıyla dünyanın her yerini kapsama alanlarına alması, sanal ortamda sınırsız erişim dünyadaki pek çok ülkeyi, kurumu, düşünceyi etkilediği gibi dilleri de etkilemiştir. Bir ülkede gösterime giren bir film, bir dizi kısa sürede başka ülkelerde de seyirciye ulaşmakta, bir ülkede yayımlanan bir kitap piyasaya çıktığı günlerde diğer ülkelerde de satışa sunulabilmekte, sanal ortamdaki gazetelere ve dergilere dünyanın her yerinden erişilebilmekte, herhangi bir ülkede yaşanan olaylar televizyon yayınları aracılığıyla başka ülkeleri de etkileyebilmektedir. Son yıllarda ise “sosyal medya” diye de adlandırılan toplumsal iletişim ortamı kullanılarak kitleler harekete geçirilebilmekte, dünya siyasetine yön verilebilmektedir. Bütün bunlar, hiç kuskusuz, önce dili etkilemektedir. Düşünceler, görüşler dil aracılığıyla biçimlenirken, aktarılırken yeni sözcükler ve söylemler de dillere geçmektedir. Geçmişte bir yabancı sözcüğün bir dile yerleşmesi yıllar, yüzyıllar alırken bugün artık bir yabancı sözcük birkaç dakika içinde kullanım alanı kazanmakta, kitle iletişim araçları ve basın yayın organları sayesinde de birkaç gün içinde dile yerleşmektedir. Bu etkilenmeyi yalnızca sözcük veya terim ölçeğinde düşünmemek gerekir. Düşünce kalıpları, çoğu zaman söylemler hâlinde bir dilden bir başka dile geçmektedir. Bu durum yalnızca Türkçe için değil dünyadaki bütün diller için söz konusudur. Doğru cevap E’ dir.

Kültürler arasındaki sınırların ortadan kalkması, kitle iletişim araçlarının uydular aracılığıyla dünyanın her yerini kapsama alanlarına alması, sanal ortamda sınırsız erişim dünyadaki pek çok ülkeyi, kurumu, düşünceyi etkilediği gibi dilleri de etkilemiştir. Bir ülkede gösterime giren bir film, bir dizi kısa sürede başka ülkelerde de seyirciye ulaşmakta, bir ülkede yayımlanan bir kitap piyasaya çıktığı günlerde diğer ülkelerde de satışa sunulabilmekte, sanal ortamdaki gazetelere ve dergilere dünyanın her yerinden erişilebilmekte, herhangi bir ülkede yaşanan olaylar televizyon yayınları aracılığıyla başka ülkeleri de etkileyebilmektedir. Son yıllarda ise “sosyal medya” diye de adlandırılan toplumsal iletişim ortamı kullanılarak kitleler harekete geçirilebilmekte, dünya siyasetine yön verilebilmektedir. Bütün bunlar, hiç kuskusuz, önce dili etkilemektedir. Düşünceler, görüşler dil aracılığıyla biçimlenirken, aktarılırken yeni sözcükler ve söylemler de dillere geçmektedir. Geçmişte bir yabancı sözcüğün bir dile yerleşmesi yıllar, yüzyıllar alırken bugün artık bir yabancı sözcük birkaç dakika içinde kullanım alanı kazanmakta, kitle iletişim araçları ve basın yayın organları sayesinde de birkaç gün içinde dile yerleşmektedir. Bu etkilenmeyi yalnızca sözcük veya terim ölçeğinde düşünmemek gerekir. Düşünce kalıpları, çoğu zaman söylemler hâlinde bir dilden bir başka dile geçmektedir. Bu durum yalnızca Türkçe için değil dünyadaki bütün diller için söz konusudur. Doğru cevap D’ dir.

21 Mayıs 2002 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) yasasında değişiklik öngören 3984 sayılı Kanun’un değiştirilmiş 4. Maddesinin h) fıkrası; “Türkçenin; özellikleri ve kuralları bozulmadan konuşma dili olarak kullanılması; millî birlik ve bütünlüğün temel unsurlarından biri olarak çağdaş kültür, eğitim, ve bilim dili hâlinde gelişmesinin sağlanması” şeklindedir. Radyo ve televizyon yayımlarının yaygınlaşması, dinleme ve izleme oranlarının yükselmesi Türkçe açısından olumlu ve yararlı bir gelişme olması gerekirken yeni sorunlar ortaya çıkarmıştır. Söyleyiş bozuklukları, cümle düşüklükleri, yanlış sözcük kullanma, Türkçenin söz varlığında bulunmayan yabancı sözcüklere yer verme, kaba dil ve argo gibi olumsuzluklar radyo ve televizyon yayınlarında sınırsızca yapılınca bu yanlışlar toplumun, özellikle de genç kuşakların diline yerleşmiştir. Yayımcılığın kısır bir söz varlığıyla yapılması ise bir başka sorundur. Doğru cevap C’ dir.

Yerel kullanım etkisiyle bazı sözcüklerin çekiminde /r/ sesi ile birlikte birtakım seslerin düsürüldüğü (örneğin alıyo, bakıyon) görülürken kimi sözcüklerin kullanımında da ses türemesine (örneğin evdeykene, arabaylan) tanık olunmaktadır. Yerel söyleyiş özelliği olarak nitelenebilecek bu türden kullanımların ölçünlü Türkçede yer almaması gerekir. Diğer şıklarda kısaltma kaynaklı yazım hataları bulunurken B şıkkında bu türden söyleyiş bozukluğu örneklendirilmiştir. Doğru cevap B’ dir.

Yazım Yanlışları: Seslerden oluşan dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi yazım (imla) olarak adlandırılır. Sözlü anlatımdaki ifadelerin yazıya geçirilmesi sırasında sözcüklerin, özel adların, deyimlerin, hazır söz kalıplarının, eklerin yazımında belirlenmiş kurallara uyulmazsa bir süre sonra dilin ortak iletişim aracı olma niteliği sarsılabilir. Bu durum yazılı anlatım bozukluğuna yol açacağı gibi kuralsız olarak yazılmış bu yazıların okunuşunda da sözlü anlatım bozukluklarının ortaya çıkmasına yol açacaktır. Bu bakımdan yazılan her yazının geçerli yazım kurallarına uygun olması gerekir. Örneğin makine yerine makina, meyve yerine meyva, kurdele yerine kordale veya kurdela, egzoz yerine eksoz veya egsoz, soför yerine sofor veya söför yazmak birer yazım yanlısıdır. Doğru cevap A’ dır.

Bir dilin islenmişliğini ortaya koyan en önemli gösterge söz varlığıdır. Türk Dil Kurumu’nun 1945’te çıkardığı birinci baskı Türkçe Sözlük’te yaklasık 32.000 söz vardı. Türkçenin bugünkü yazı dilinin söz varlığı son baskı (TDK 2011) Türkçe Sözlük’te 122.423’e ulasmıştır. Türkçenin bütün söz varlıgını bir araya getiren ve Türk Dil Kurumu ağ sayfasında ortak bir veri tabanında kullanıma sunulan Büyük Türkçe Sözlük’te ise yazı dili söz varlığının yanı sıra bütün bilim, sanat ve spor terimleri, bölge ağızlarındaki sözcükler, deyimler yer almaktadır. Bugün Büyük Türkçe Sözlük’te söz, deyim, terim ve ad olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. Doğru cevap E’ dir.

Kişisel tercihlerle belirli sözcüklerin daha sık kullanılması, zamanla bunların anlam ayrıntılarını ortaya koyan pek çok sözcüğün yerini alması gibi bir başka olumsuzluğa da yol açmaktadır. Örneğin güzel “göze ve kulağa hoş gelen, hayranlık uyandıran” anlamındayken bütün nesneleri, kavramları, olguları niteler duruma gelmesi, bunlarla ilgili asıl nitelikleri ifade eden sözcüklerin kullanım sıklığını gittikçe azaltmaktadır: Güzel yemek, güzel film, güzel roman, güzel düşünce, güzel ev, güzel bilgisayar vb. Oysa bir yemek leziz, besleyici olabilir; bir film, bir roman etkileyici, sürükleyici olabilir; bir düşünce özgün, öncü olabilir; bir ev modern, geniş, manzaralı olabilir, merkezî yerde bulunabilir; bir bilgisayar kullanışlı, gelişmiş, hızlı, en son teknoloji ürünü olabilir… Her varlığın, her nesnenin, her kavramın özelliğine göre kullanılması gereken ayrı ayrı sözcükler varken bunların hepsinin yerini bir sözcüğün alması dilde kısırlaşma gibi büyük bir olumsuzluğu yaşatmaktadır. Doğru cevap B’ dir.

Yabancı Sözlerin Yoğunluğu: Bugün Türkçenin karşı karşıya bulunduğu en önemli sorun, yabancı dillerin, özellikle de İngilizcenin, Türkçeyi olumsuz olarak etkilemesi. Bu etki yalnızca alıntı sözcüklerin olur olmaz her yerde kullanılmasıyla sınırlı kalmamakta, Türkçenin seslerinin, yazım biçimlerinin, yapısal özelliklerinin, söz dizimi niteliğinin değişmesine, bozulmasına yol açmaktadır. Doğru cevap E’ dir.

Türkçenin karşı karşıya bulunduğu sorunlardan biri de eğitim ve öğretim dilinin yabancılaştırılmasıdır. Son yıllarda İngilizcenin yaygınlık alanını gittikçe genişletmesi, uluslararası bir iletişim diline olan gereksinim, Türkiye’de İngilizce öğrenmenin yanı sıra İngilizce ile öğretim yapılması gibi yanlış bir yola girilmesine yol açmıştır. Yabancı dili yabancı dil dersinde öğretmek yerine alan derslerinin, hatta yüksek öğretimde meslek derslerinin İngilizce verilmesi, Türkçenin bilim ve öğretim dili olarak gelişmesinin önünde bir engel oluşturmaktadır. Doğru cevap B’ dir.

İş Yaşamında Türkçe: Türkçenin karşı karşıya bulunduğu sorunlardan biri de iş yaşamının çeşitli alanlarında görülen dil yabancılaşmasıdır. Toplumun hemen her kesimince bir sorun olarak algılanan is yeri adında yabancılaşma aslında buzulun suyun üstünde kalan kısmıdır. Is yerlerine yabancı adlar verilmesi eğilimi ne yazık ki son yıllarda gittikçe yaygınlaştı ve sokaklarımızın, caddelerimizin görüntüsü bozuldu. Büyük alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların yabancı adlar kullanmasından sonra bakkal, kasap, manav, araba yıkayıcısı, simit dükkânı da yabancı adlar almaya başladı: Rainbow Kasabı, Coiffeur Angle, Börek Center gibi sokaklarımızda, caddelerimizde görebileceğimiz binlerce ad, ticari hayatta yabancılaşmanın örnekleridir. Son zamanlarda Türkçe veya Türkçeleşmiş adlar is yerlerinde kullanılırken gelenekleşmiş Türk yazımı yerine yabancı kurallara göre yazma eğilimi de ortaya çıktı: Efendy, Hotel Taxim, Eskidji, Laila, Wishne Bar, Neshe, Kitapchi, Yemish, Kebabchi, Derichi... Bu etkilenme yalnızca sözcük girişiyle sınırlı kalmamakta Türkçenin söz dizimi özelliklerini de zorlamaktadır: Divan Oteli demek dururken Hotel Divan, Marmara Oteli demek varken The Marmara, Derman Eczanesi yerine Eczane Derman demek Türkçenin söz dizimi özelliklerini hiçe saymaktır. Verilen örnekte de Lastikli Cerrahi Maske yerine, Türkçenin söz dizimi değiştirilip batı kaynaklı Surgical Mask Earloop ifadesinden bire bir çevrilerek Cerrahi Maske Lastikli denmiştir. Doğru cevap C’ dir.

Bir dildeki sözcüklerin, sözcük öbeklerinin cümle ve söz içindeki görevlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini, sıralanış- larını ve cümle türlerini ele alıp inceleyen bilim dalına cümle bilgisi ya da söz dizimi denir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi cümle bilgisinin konusu, bir yargı taşımayan sözcük öbek- leri ile bir yargı taşıyan anlatım birimi olan cümledir.

Sözcük öbekleri, birden çok sözcüğün cümle içinde tek işlevle kullanılacak şekilde bir araya getirilerek belirli kurallar içinde yan yana dizilmesinden oluşan yargısız dil birim- leridir (Demir- Yılmaz, 2009; Karahan, 2006). Sözcüklerin tek başına yeterli gelmediği durumlarda, anlatılamayan olayı, durumu ya da nesneyi ifade etmeyi kolaylaştırmak, netleştirmek, zenginleştirmek üzere birden fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu yeni yapıdır.

Konuya ilişkin alan yazın incelendiğinde araştırmacıların sözcük öbeklerini tanım- lamalarından Türkçede yer alan sözcük öbeklerinin genel özellikleri şöyle sıralanabilir (Eker, 2006; Karahan, 2006; Kerimoğlu, 2006; Demir ve Yılmaz, 2009; Gökdayı, 2010; Do- ğan, 2013):

Sözcük öbekleri herhangi bir yargı bildirmezler ancak yine de anlamlı bir bütünlükgösterirler.

Sözcük öbekleri iki ve/ya daha fazla sayıda sözcükten oluşabilir.

Öbekleri oluşturan sözcükler, kurallı bir biçimde bir araya gelir. Bu kurallılık çer- çevesinde, yardımcı öge olan sözcük önce, asıl öge olan sözcük sonra gelerek öbeği

oluştururlar.

İkiden fazla sözcükten oluşan öbeklerde iç içe geçmiş öbekler bulunabilir.

Sözcük öbekleri, eklenme açısından tek bir sözcük gibi işlem görür ve çekim ekleri

öbeğin son ögesine getirilir.

Sözcük öbekleri cümlede anlamı genişletme, pekiştirme, belirtme ve niteleme gö-

revlerini yerine getirirler. Herhangi bir ayrıntının belirtilmesi sözcük öbekleriyle

mümkündür ve cümlenin ögeleri de bu tür öbeklerle daha ayrıntılı hâle getirilebilir.

Sözcük öbekleri, cümlede tek bir öge gibi işlev görürler.

Büyük okul, birkaç ev, anlamsız söz ifadeleri sıfat tamlamasına örnek verilebilir.

1. Belirtili ad tamlaması: İlk sözcüğün ilgi eki –(n)In + ikinci sözcüğün iyelik eki –sI almasıyla oluşan ad tamlamasıdır.

Örnek: İşinin değişmesi şansını da değiştirmişti. Esra, odanın pencerelerini sıkıca kapattı.Selma’nın sesi çok güzeldir.