TURKİSH LANGUAGE I - Deneme Sınavı - 61

İlk uygulama Atatürk’ün geometri terimleri üzerine yaptığı çalışma olmuştur. Atatürk, yazdığı Geometri kitabında yeni türettiği ve tanımını verdiği açı, açı ortay, altıgen, beşgen, çap, dar açı, dış ters açı, dikey, düşey çizgi, eşkenar dörtgen, ikizkenar üçgen, teğet, yamuk, yüzey gibi yüz yirmi dokuz geometri terimini kullanarak Türkçe terimlerle öğretim ve bilim yapmanın örneğini de gözler önüne sermiştir. Doğru cevap D'dir.

İş yaşamındaki yabancılaşmada en önemli sorun iş yeri adlarının yabancılaşmasıdır. Fakat bunun yanında, ürün adlarında yabancı sözcüklerin tercih edilmesi, kullanım kılavuzlarında Türkçeye yer verilmemesi, alışveriş merkezlerinde yalnızca yabancı müzik çalınması vb. olumsuzluklar arasındadır. Doğru cevap D'dir.

Durak kelimesi dur- fiil köküne -ak ekinin gelmesiyle oluşmuş türemiş bir sözcüktür. Diğer seçeneklerdeki sözcükler birer kök biçim birimidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

"Kalem-i-m(1)-i(2) kalem-lik(3)-e(4) koydum." cümlesinde 1 numaralı ek iyelik eki, 2 numaralı ek belirtme durum eki, 3 numaralı ek addan ad yapma eki ve 4 numaralı ek yönelme durum ekidir. Bu cümlede bulunma durum eki bulunmamaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bilmek, istemek, bulmak ve sevmek fiilleri geçişli fiillerdir. Ancak gitmek fiili geçişsiz bir fiildir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Tarihi bilinen ilk belgeyi Çoyr yazıtı olarak kabul edip diğer bazı dillerin ilk belgeleriyle karşılaştırdığımızda şöyle bir durumla karşılaşırız:
Türk dili : MS 687- 692, Çoyr yazıtı.
Japonca : MS 712, Nihon Şoki.
İngilizce : En eski belgesi MS 8. yüzyıla aittir.
Fransızca-Almanca : En eski belgeleri, 843 yılında iki kardeş arasında bir antlaşmadır.
İtalyanca : 17. yüzyılda oluşmuştur.
Macarca : Tihanyi Vakıfnamesi MS 1057

Karahanlı Dönemi’nden günümüze sayı olarak çok olmamakla birlikte Türk dil ve kültür tarihi açısından son derece önemli eserler kalmıştır. Bunlar; 1069 yılında Yusuf Has Hâcip tarafından yazılmış 6645 beyitten oluşan Kutadgu Bilig; Kâşgarlı Mahmut tarafından 1072 yılında başlanıp 1077 yılında tamamlanmış, 7000’den fazla Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmekle kalınmayıp şiirlerle, atasözleri ve deyimlerle örneklendirilerek zenginleştirilmiş, Türk kültürünün hazinesi olarak değerlendirilen Dîvânü Lügâti’t-Türk; Edip Ahmet Yüknekî tarafından yazılan Atebetü’l-Hakâyık; Ahmet Yesevî’nin şiirlerinin toplanmasıyla oluşturulan Dîvân-ı Hikmet ve kim tarafından yazıldığı tam olarak bilinmeyen Kur’an Tercümesi gibi eserlerdir.

On altıncı yüzyıl başlarında yazıya geçirildiği düşünülen Dede Korkut Kitabı da dil ve
üslup özellikleriyle Eski Oğuz Türkçesine ait bir eser olarak kabul edilmektedir.

Osmanlı Devleti’nin dağılma sürecine girmesi, özellikle Balkan Savaşı’nın yenilgiyle sonuçlanması, Türklerde de milliyetçilik duygularının artmasına ve yaygınlaşmasına sebep oldu. 1912 yılında pek çok aydının bir araya gelerek kurduğu Türk Ocağı, Türk Yurdu dergisinin yanı sıra çok sade dille hazırlanan Halka Doğru ve Türk Sözü adlı dergileri yayımladı. 1917’de Ziya Gökalp ve arkadaşlarının çıkardığı Yeni Mecmua, sade Türkçe ve millî edebiyat akımının güçlenmesinde büyük bir görev yaptı. Özellikle Genç Kalemler ve Türk Yurdu dergilerinin etrafında toplanan aydınların yaptıkları çalışmalarla Cumhuriyet’in ilk yıllarında konuşma dili ile yazı dili birbirine oldukça yaklaşmış, Türkçe, Arapça ve Farsça terkiplerden arınmış, yalın ve sade bir anlatım biçimine kavuşmuştur.

Sözcük öbekleri herhangi bir yargı bildirmezler ancak yine de anlamlı bir bütünlük
gösterirler.
• Sözcük öbekleri iki ve/ya daha fazla sayıda sözcükten oluşabilir.
• Öbekleri oluşturan sözcükler, kurallı bir biçimde bir araya gelir. Bu kurallılık çerçevesinde, yardımcı öge olan sözcük önce, asıl öge olan sözcük sonra gelerek öbeği
oluştururlar.
• İkiden fazla sözcükten oluşan öbeklerde iç içe geçmiş öbekler bulunabilir.
• Sözcük öbekleri, eklenme açısından tek bir sözcük gibi işlem görür ve çekim ekleri
öbeğin son ögesine getirilir.
• Sözcük öbekleri cümlede anlamı genişletme, pekiştirme, belirtme ve niteleme görevlerini yerine getirirler. Herhangi bir ayrıntının belirtilmesi sözcük öbekleriyle
mümkündür ve cümlenin ögeleri de bu tür öbeklerle daha ayrıntılı hâle getirilebilir.
• Sözcük öbekleri, cümlede tek bir öge gibi işlev görürler.

zincirleme ad tamlaması” olarak verilen yapı, belirtili ad tamlamasının tamlayan ögesinin de ad tamlaması biçimindeki iç içe girmiş tamlama türüdür.
Örneğin; kardeşimin resim defteri, evin duvarının boyası, Türkçe öğretmeninin not
defteri vb. E seçeneğinde "kardeşimin şiir kitabı" zincirleme ad tamlamasına örnektir. diğer seçeneklerde belirtili ad tamlaması örneği görülür.

Bazı belirtili ad tamlamaları kalıplaşmaya uğrar. Elinin körü, kaçın kurası, sözün kısası vb.
Diğer seçeneklerde belirtisiz ad tamlaması görülür. Belirtisiz ad tamlaması: İlk sözcüğün ek almayıp ikinci sözcüğün iyelik eki –sI almasıyla oluşan ad tamlamasıdır.
Örnek: Vişne reçelini çok severdi.
Odanın içini gül kokusu kaplamıştı.
Dedem tam bir insan sarrafıydı.

Özellikle yer adlandırmalarında belirtisiz ad tamlamasının iyelik ekinin düşürüldüğü gözlemlenmektedir. Edirnekapı-sı yerine Edirnekapı; Bakırköy-ü yerine Bakırköy
denmesi gibi. Son zamanlarda Türkçenin kurallarına aykırı yapılan yer adlandırmaları da görülüyor. Eskişehir İnternet, Ahmet Market, Ata Sokak vb.

Sıfat Tamlaması
Adı nitelemek ve/ya belirtmek amacıyla oluşan sözcük öbeğidir. Sıfat tamlamasının oluşumunda birden fazla sıfat bir adı niteleyebilir ya da belirtebilir. Tamlayan (sıfat) da tamlanan (ad) da bir sözcük öbeği olabilir. Sıfat tamlamaları cümlede ad, sıfat ve zarf görevlerinde bulunabilir.
Örnek: Mavi deniz, sıcak güneş ve dost sohbeti... İşte tatil.
Beyaz badanalı, kırmızı kiremitli evler yol boyunca dizilmişti.
Kadın pazardan üç kilo elma aldı.

Takısız ad tamlamaları yapı olarak sıfat tamlamasına benzetilebilir. Ancak anlamsal
olarak da farklı olan sıfat tamlamaları, genellikle soğuk/sıcak, iyi/kötü gibi karşıtlıklar
taşıması yönüyle takısız ad tamlamalarından ayrılırlar.

Aitlik Öbeği
Aitlik eki “-ki” ile oluşturulan sözcük öbeğidir. Cümlede zamir (bizimki gidiyor) ya da sıfat (bahçedeki kadın) görevindedir. “-ki” den önceki ad tek sözcük olabileceği gibi ad yerine geçen bir sözcük öbeği de olabilir.
Örnek: Hastanedeki bir tanıdığını aradı.
Akşamki kavga sinirlerini bozmuştu. vs.

E seçeneğinde -ki aitlik eki ismin yerini tuttuğu için zamir görevindedir.

1. İlgi (ad+ tamlayan eki (ilgi eki)+ ad : sizin aile
2. Belirtme (1. öge + belirtme durum eki + 2. öge) : yüzü aşkın
3. Yaklaşma (1. öge + yaklaşma durum eki + 2. öge) : rahatına düşkün
4. Bulunma (1. öge + bulunma durum eki + 2. öge) : yükte hafif
5. Ayrılma(1. öge + ayrılma durum eki + 2. öge) : içten pazarlıklı

“ile, için, kadar, göre, diye, rağmen, karşı, ...e doğru, gibi, -den dolayı” edatları sıklıkla
kullanılan edatlardır. “ile” eşit sözcükler arasında yer alırsa bağlaç olur. 

E seçeneğinde kalem ile silgi arasında bulunan ile bağlaç görevi görür.

Bir cümlede aynı veya ayrı türden birden fazla zarf olabilir.
iyi çalışmadığı için geçen yıl sınıfta kaldı. (neden ve zaman) = iyi çalışmadığı için (zarf tümleci) + geçen yıl ( zarf tümleci )

Cümlede hem neden bildiren hem de zaman bildiren zarf tümleci örneği vardır.

İç İçe Birleşik Cümle: Bir cümlenin, bir görevle başka bir cümlenin içinde yer almasıyla oluşan birleşik cümleye iç içe birleşik cümle adı verilir. İç içe birleşik cümlede, iç cümle temel cümlenin nesnesi olur. Temel cümlenin yüklemi çoklukla “de-, say-, zannet-, farz et-, bil-, gör-, addet-, duy-, işit-, um-” gibi duygu ifadesi taşıyan eylemlerden oluşur. İç içe birleşik cümle, daha çok alıntılarda ve aktarmalarda kullanılır. Bu tür birleşik cümlelerde iç cümle eğer bir öge gibi kullanılmışsa çıkarıldığında anlamda bir değişme, eksilme ya da bozulma olabilir.
Örnek: Hangi liseyi bitirdiniz Selim Bey, / diye soruyorum, daha önce sormadığımı düşünerek.
yan cümle / temel cümle
Keşke teyzene benzeseydin / demişti bana.
yan cümle / temel cümle

Söz varlığı, bir dildeki, bir eserdeki sözcüklerin, deyim ve atasözlerinin bütünü. Söz dağarcığı, söz hazinesi, kelime serveti gibi adlarla da anılmaktadır (s. 210). Söyleyiş ise telaffuz, sesletim, söyleniş olarak da adlandırılan ve bir sözcüğün ses, hece, ton, vurgu bakımından söylenme biçimi olarak tanımlanan dil bilgisi terimi (s.214). Doğru cevap A’ dır.