TURKİSH LANGUAGE I - Deneme Sınavı - 57

İkileme, anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek, kavramı zenginleştirmek amacıyla aynı sözcüğün tekrar edilmesi veya anlamları birbirine yakın veya karşıt olan ya da sesleri birbirini andıran iki sözcüğün yan yana kullanılmasıdır. Türkçenin bir zenginliği ve Türk beyninin yaşatma gücünün ürünleri olan ikilemeler, Türk düşüncesindeki anlam zenginliğini ve kavram inceliklerini ortaya koymak üzere türlü şekillerde birbiriyle ilgili sözcüklerin yan yana getirilmesi ve bu yan yana getirilen sözcüklerde yeni bir anlatım inceliği sergilenmesiyle oluşturulur.İkileme, aslında anlamı etkili kılmak amacıyla oluşturulan psikolojiyle ilgili ve dilin müzik yönüne katkı sağlayan bir yapıdır.

İkilemeleri, isimlerden ve fiillerden olmak üzere yapı yönüyle ikiye ayırabiliriz. İsim yapılı ikilemeler de kendi içerisinde sınıflandırılabilir:

Yansıma kaynaklı olanlar: Fırıl fırıl dönmek, fokur fokur kaynamak, harıl harıl çalışmak… Eksiz olanlar: top top kumaş, deste deste para, çuval çuval un…

Çeşitli ekler alarak kurulanlar: Baş başa, üst üste, sağa sola, oradan buradan (konuşmak), dilden dile (dolaşmak), dereden tepeden (konuşmak), tepeden tırnağa (donatmak), için için (yanmak), pisi pisine (ölmek), ağzı dili (kurumak), uslu uslu (oturmak), güçlü kuvvetli (adam), günlük güneşlik (yer), arsız arsız (gülmek) gibi.
Fiil kök ve gövdelerinden de birtakım eklerle ya da yalın olarak ikilemeler kullanılmaktadır: Salına salına (yürümek), dönüp dönüp (bakmak), sere serpe (uzanmak), yatıp kalkıp (dua etmek), bilmiş bilmiş (konuşmak), koşan koşana, gelir gelmez, bitmez tükenmez, yalvarmak yakarmak.

Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanan Türkçe Sözlük’te (hlk) kısaltmasıyla verilen bütün sözcükler halk ağzından yazı diline aktarılmış sözcüklerdir ki bunların sayısı binlerle ifade edilmektedir. Konuyla ilgili bir çalışmada halk ağzından yazı diline aktarılan
sözcüklere örnek olmak üzere verilen sözcüklerden bazıları şunlardır:
ağartı : süt, yoğurt, ayran gibi yiyecek ve içecekler.
alaz : alev, yalaz.
algın : cılız, zayıf, hastalıklı.
alkarısı : loğusalara musallat olarak onları boğduğu sanılan görüntü.
çor : salgın.
delecek : zımba.
dolukmak : göz yaşarmak, ağlayacak duruma gelmek.
göbelek : yenilen bir çeşit mantar, mantar.
işmar etmek : el, göz veya baş ile işaret etmek.
kesmik : 1.kesilmiş sütün koyu bölümü, 2. başakla karışık iri saman, 3.taş gibi olmuş toprak parçası. (Buran, 2008).

Argo, dilin en hareketli ve yaratıcı alanlarından biridir. İnsanın iç ve dış dünyasını yansıtan dil, bazı durumlarda dilin bu hareketli ve yaratıcı yönünü devreye sokar, zaman zaman da örtülü anlatım yollarını tercih eder. Argo; toplumda belli bir sosyal sınıfa mensup olanların, daha çok toplum dışı olarak algılanan ve damgalanmış grupların, toplumun diğer kesimlerinden ayrılmak veya gizlenmek içgüdüsüyle kendilerine sözcük ve deyimlerle oluşturdukları konuşma sistemidir. Genel dilin sözcüklerine bazı özel anlamlar vermek ve özel birtakım sözcükler katmakla oluşan argo, bir çeşit özel dil sayılabilir. Argo, bir gruba ait değildir, toplumdaki herkes yeri gelince argoya başvurabilir. Fakat bazı sosyal grupların kendilerine has argoları da vardır. Mesela öğrenci argosu, balıkçı argosu vb. Argo, bir dil içerisinde sonradan türemiş bir anlatım biçimidir. Yani argo, bir ana dil değil, ana dil içerisinde, o ana dili asıl kaynak olarak kullanmakla beraber başka kaynakları da olan bir dil adasıdır. Sürekli değişen bir dil olan argoda bazen yeni sözcükler, bazen de eskiler şekil değiştirerek ortaya çıkar. Sürekli değişim geçirerek kılıktan kılığa girme, bu dilin canlı bir yapı olduğuna işaret eder.

Türkçenin eklerle karşıladığı anlamlar, pek çok dilde bir ya da birkaç sözcükle karşılanabilmektedir. Bu durum Türkçeye bir kıvraklık vermekte ve bir cümle içerisine yoğun düşünceleri sığdırma imkânı sağlamaktadır. Bu durumu Doğan Aksan(1987). Türkçenin Gücü adlı eserinde şöyle örneklendirir: “Eylem çekimlerinde de başka başka kiplerin ve zamanların anlatımında çeşitli görevler gören Son eklerin art arda gelerek sıkça kaynaştığına tanık olunur. Böylece, Almanca gibi bükümlü bir dile eksiksiz çevrilmesi gerektiğinde, Türkçe yazmışmışım gibi, tek bir sözcük durumundaki bir çekimli eylem ich soll, wie es heisst, geschrieben haben biçiminde, birbirinden ayrı altı ögeyle aktarılabilir.” Buna benzer bir karşılaştırmayı “açıklayamayacağım” sözcüğüyle yapacak olsak yine benzer durumlarla karşılaşırız. Bu sözcük İngilizcede “I can not explain” şeklinde dört sözcüklü bir cümle ile Farsçada ise “Mümkin nehahed bud ki bitüvanem biyayem” cümlesiyle karşılanabilecektir.

Bununla birlikte her dil, belirli yönleriyle öne çıkar. Kimi dillerin ünlüleri sayıca çoktur kimi dillerin ünsüzleri, kimi dillerde ses uyumları güçlüdür kimi dillerde ses uyumu söz konusu bile değildir, kimi diller vurguludur kimi dillerde vurgu belli belirsizdir, kimi dillerin söz varlığı birkaç yüz binden oluşur kimi dillerde ise birkaç bin sözcük bulunur.

Özdeyişlerin çokluğu Türkçenin gücü ile ilgili değildir. Atasözlerinin çokluğu ancak bir dil için güçlü yanlarına söz konusu olabilir.

Ancak bu yazıtlarda kullanılan dil son derece gelişmiştir, işlek- tir. Henüz yazı dili niteliğini kazanmış, yeni yazı dili olmuş bir dil gibi değildir. Kurallı bir dil bilgisinin varlığı dikkati çeker. Sözcüklerin gerçek anlamlarının yanı sıra mecaz anlamları da gelişmiştir. Orhon Yazıtları’nda deyimler, atasözü niteliğini kazanmış söz kalıpları vardır. Bir dilde deyim ve atasözlerinin oluşabilmesi için yüzlerce yılın geçmesi gerekmektedir. Üslup son derece akıcı ve sürükleyicidir. Türk edebiyatında hitabet türünün ilk örneği olmasına karşın son derece etkileyici bir anlatım söz konusudur. Bütün bu özellikler, Türk dilinin tarihinin çok daha öncelere, tarihin karanlık dönemlerine kadar uzandığını gösteren kanıtlardır.

Türkçede karşılığı bulunan sözcüklerin yerine de alıntı sözlerin kullanılması halk dilinden kopuk bir yüksek zümre dilinin doğuşuna yol açmıştır: göz varken dide; kaş varken ebru; dudak varken leb; ağız varken dehen~dehan veya fem; yıldız varken necm, kev- keb, ahter veya sitare; güneş varken şems, aftab, mihr veya hurşid; ay varken kamer veyamah gibi.

Bir dildeki yabancı dillerin etkisinin dilin konuşulduğu coğrafi konumla, yapılan savaşlarla, ticaretle ve dini öğretilerle arttığı gözlenmektedir. İklimin yabancı dil etkisi üzerinde bir etkisi olduğu savunulamaz.

Bu etkilenme yalnızca söz varlığıyla sınırlı kalmamıştır. Yabancı dil bilgisi ögeleri ve kuralları da giderek artan bir yoğunlukta Türkçeye bulaşmaya başlamıştır. Aslında her dilde alıntı sözler bulunur ancak dil bilgisi ögeleri, kuralları kolay kolay bir dilden bir başka dile geçmez.

Arapça ve Farsçanın etkisi en çok Osmanlı döneminde hissedilmeye başlanmıştır.

Verilen şıklarda söz dizimini ilgilendiren tek aykırı kullanım asıl cümlenin yan cümleden önce kullanılmasıdır.

Coğrafya ve ilişkiler incelendiğinde en olası Çince'nin yazıtları etkileyebileceği düşünülebilir ki yazıtlar incelendiğinde de Çince kökenli sözcükler bulunduğu görülmektedir.

Daha kaliteli ürünler sattıklarını göstermesi ve evrensel olduklarını vurgulamak istemeleri iş yerlerinin yabancı sözcük tercih etme gerekçeleri arasında gösterilebilir ancak bunu Türkçenin daha zayıf bir dil olduğunu düşünmelerinden dolayı yaptıkları söylenemez.

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Türk Dil Kurumu tarafından 1945’te çıkarılan ilk baskı Türkçe Sözlük’te yaklaşık  32 bin, 2011 yılında çıkarılan sözlükte ise 122 bin dolayında sözcük vardır. Yani aralarında yaklaşık 90 bin sözcüklük fark vardır.

Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Egzoz, kirpik, makine ve meyve sözcükleri de sıklıkla yazım yanlışı yapılan sözcükler arasında olsa da seçeneklerde doğru yazılmıştır. Kurdele sözcüğü ise kurdela biçiminde yazılmıştır.

Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

İskele, madalya, tabela ve antika sözcükleri Türkçeye İtalyancadan geçmiştir. Vagon sözcüğü ise Fransızcadan geçmiştir.

Doğru yanıt C'dir.

Avlu, efendi, yakamoz, alay sözcükleri Türkçeye Anadolu'daki Rumlardan geçmiştir. Süveter ise Türkçeye İngilizceden geçmiştir. İngilizcesi sweater olan bu sözcük Türkçeye geçerken Türkçe ses yapısına uygun biçimde dönüşerek dile girmiştir.

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Özür dilerim, kahve içmek, hoşça kal, sağlıcakla kal Türkçe ifade kalıplarıdır. Kendine iyi bak ise İngilizceden çevrilerek kullanılan bir ifade kalıbıdır. 

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.