TURKİSH LANGUAGE I - Deneme Sınavı - 50

Dil kullanımının dikkat edilmesi gereken bir diğer boyutu da mecazlı anlatımlardır. Mecazlı kullanım, bir sözcüğün asıl anlamı yanında farklı anlamlara gelecek biçimde de kullanılmasıdır ancak bu kullanımda da dili konuşanların “anlama ortaklığı”na gerek vardır. Bir dilin söz varlığının çeşitlenmesinde ve anlatım gücünün artmasındaki en başta gelen unsur o dilin mecaz dünyasıdır. Mecaz dünyasının zenginliği, yetenekli sanatçıların dili geliştirmesiyle ilgili olduğu gibi bu zenginlik, sanatçıların kendilerini daha iyi ifade etmelerinin de esasını oluşturur. Yani burada karşılıklı birbirini besleme söz konusudur.Sözcükler, ilk ortaya çıktıklarında somut bir durum ya da kavramı karşılayan tek anlama sahip olur. Zaman ilerledikçe ve insanlar tarafından kullanıldıkça sözcüklerde anlam genişlemeleri olur.

Deyimler anlatıma açıklık kazandıran ve renk katan söz varlığı ögeleridir. Her dilin söz varlığında deyimler vardır. Kimi deyimler belirli dillere özgü olsa da bunların benzerleri başka dillerde de görülebilir. Konuyla ilgili çalışma yapanların tanımlarından hareketle şöyle bir deyim tanımı yapılabilir: İki veya daha fazla sözcükten oluşan, anlatım gücünü artırmak için az çok mantık dışına kayan, gerçek anlamından uzak, ilgi çekici bir anlam yüküne sahip, bazı sözcükleri değişmeyip bazıları değişebilen, toplum tarafından ortaklaşa benimsenen kalıplaşmış söz gruplarına deyim denir. Deyimler, anlam ögesi olarak incelendiğinde, içerisindeki sözcükler ayrı ayrı değil hepsi bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Bu yönüyle deyimler, tıpkı sözcükler gibi bir dilin sözlüğünün içerisinde madde başı olarak yer almalıdırlar. Yani bir başka anlatımla deyimler, sözcükler gibi, sözlük maddesi olan anlam birimleridir.Deyimler yargı bildirmezler. Deyimler; bir durumu, olayı ya da varlığı tasvir etmek, açıklamak, ifade etmek amacıyla etkili anlatımından yararlanılan kalıplaşmış söz gruplarıdır.

"Ecel geldi cihana, baş ağrısı bahane" bir atasözüdür, yargı bildirir.

Doğru cevap D.

Doğru cevap E'dir. İkileme içerisinde yer alan sözcüklerin en dikkat çekici özellikleri ses benzerliklerinden kaynaklanan ses uygunluğu ve güzelliğidir. İkilemelerdeki ses benzerliğini ön sesteki ve son sesteki benzemeler olarak değerlendirebiliriz. Çünkü ikilemeyi oluşturan sözcüklerin çoğunda, ön seste veya son seste ses benzerlikleri vardır (Hatiboğlu, 1981). Yani ikilemeler kullanılırken bir çeşit uyaklı yapılar ortaya çıkarılmıştır. Anlatımı güçlendirmek üzere ikileme oluşturulurken ya aynı sesi veren aynı sözcük tekrarlanır ya da sesleri birbirini andıran sözcükler yan yana kullanılır. İkilemeyi oluşturan sözcüklerin başındaki ünsüzlerin benzeşmesi ile ön seste benzerlik sağlanmış olur: Cümbür cemaat, çul çaput, çerden çöpten, çekip çevirmek, bet beniz, çoluk çocuk, döl döş, düğün dernek, kış kıyamet, kol kanat, kör kütük, sağ salim, soy sop, kul kurban, yarım yamalak, yalan yanlış, yamru yumru, zar zor, saçma sapan, toz toprak vb. Bazen de ses benzerliğine bağlı ritim son seste oluşturulur: Kırık dökük, yırtık pırtık, eciş bücüş, az buz, tuz buz, süklüm püklüm, selam kelam, haşır neşir, hesap kitap, yaza boza, dur otur, giyim kuşam, dirlik düzenlik, halim selim, akça pakça vb. İkilemelerdeki sözcüklerde ünlüler de bir sistem içerisinde kullanılırlar. Özellikle yansımalarda birinci sözcüğün ilk hecesinde “a” sesi varsa, ikinci sözcüğün ilk hecesinde “u” ünlüsü yer alır: Çarpık çurpuk, tak tuk, çat çut, cart curt, takır tukur, gacır gucur, şapır şupur, allak bullak…

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap B'dir. Türkçe, eklemeli diller grubunun en tipik üyesidir. Birkaç küçük ve nedenleri anlaşılabilir ses değişikliği yaşamış sözcük dışında, Türkçede sözcük kökleri değişmez ve sabit köklere çeşitli yapım ekleri getirilerek yeni sözcükler türetilir.Türkçe, yeni sözcükler türetmekte kullanılan yapım ekleri bakımından son derece zengin bir dildir. Bu zenginlik ona sınırsız bir ifade yeteneği kazandırır. Türkçenin eklerle karşıladığı anlamlar, pek çok dilde bir ya da birkaç sözcükle karşılanabilmektedir.

Deyimler anlatım gücünü artırmak için az ya da çok mantık dışına çıkan kalıplaşmış söz gruplarıdır. Mantık dışına çıkmamak deyimin kullanım alanını sınırlar.

Seçenekteki “gönül koymak” darılmak, gücenmek anlamına gelen bir deyimdir. Gönül kelimesi diğer seçeneklerde deyim içerisinde kullanılmamıştır.

Türk dünyasında atalar sözü, eskiler sözü, makal, nakıl gibi adlar atasözü anlamında kullanılmıştır. Farklı uluslar ise kanatlı söz, nasihat, cevherli söz, ibret verici söz, altın  söz, ruhun doktoru gibi anlamlara gelen adlar verilmiştir.

İkilemeler çeşitli şekillerde kurulabilir. Kış kıyamet, yalan yanlış, saçma sapan, düğün dernek ikilemelerini ses açısından değerlendirdiğimizde bu ikilemelerin sözcüklerin başındaki ünsüzlerin benzeşmesi suretiyle ön seste benzerlik ilişkisi kurulmasıyla oluşturulduğunu görürüz. Ancak “dirlik düzenlik”  ikilemesinde ses benzerliğinin ilk değil son seste sağlandığı görülür.

Şive ile ağız genellikle birbirine karıştırılmaktadır. Bir dilin aynı ülkenin çeşitli yerlerinde küçük ses farklılıklarıyla birbirinden ayrılan kollarına ağız denir.  Ağızlar ülkenin çeşitli bölge, kent veya bölümlerinde farklılık gösterebilmektedir.

Argo, genellikle toplum dışı sosyal sınıfların gizlenmek veya diğer gruplardan ayrılmak amacıyla oluşturdukları konuşma sistemidir. Cicozlamak, kirişi kırmak, payandaları çözmek, zamkinos etmek ifadeleri kaçmak, sıvışmak anlamına gelmektedir. Cavlamak ise argoda ölmek anlamına gelmektedir.

Alkış dua, kargış ise beddua anlamına gelmektedir.  İlk dört seçenekte alkış örnekleri verilmiştir. Otların biter iken bitmez olsun! İfadesinde ise olumsuz bir istem bulunmakta yani beddua edilmektedir. Bu nedenle bu ifade bir kargış örneğidir.

Türkçede türetme, birleştirme ve ekleme olmak üzere iki yolla gerçekleştiriliir. Nasıl sözcüğü “ne+asıl” sözcüklerinin birleşmesi suretiyle yani birleştirme yoluyla oluşturulmuştur. Diğer seçeneklerde verilen sözcükler ise ekleme yoluyla oluşturulmuştur.

Türkçede söz varlığı yerine söz dağarcığı, kelime dağarcığı, kelime kadrosu, kelime hazinesi gibi terimler de kullanılmaktadır. Ancak Türkçede söz varlığı yerine sözcük serveti terimi kullanılmamaktadır.

Deyimler, iki veya daha fazla sözcükten oluşur. Anlatım gücünü artırmak için bazen mantık dışına kayabilir. Gerçek anlamdan ayrılır. İlgi çekici bir anlam yüküne sahiptir. Toplum tarafından ortaklaşa benimsenen kalıplaşmış sözlerdir.