TURKİSH LANGUAGE I - Deneme Sınavı - 9

Başlangıçta kişi adı, marka adı vb. özel ad olan sözcükler genelleşerek belirli bir türün genel adı hâline gelebilir. Vimlemek (marka adından) özel ismi bu yolla dilin söz varlığına girmiştir.

Ölçünleştirme (standartlaştırma): Bir dil topluğunda söyleyiş, yazım ve söz
varlığı vb. belirli alanlarda ortak ve resmî kabulün sağlanmasıdır.

Dil, bir sistemdir: Dil konuşma ve dinleme işlevlerini gerçekleştirmek üzere birbirleriyle bağlantılı ses, biçim, söz dizimi, anlam vb. alt sistemlerin oluşturduğu, üzerinde inceleme yapılabilen bir bütündür.

Değişke (Dil değişkesi, varyant): Bu terim, bir dilin lehçe, ağız vb. sözlü ve yazılı farklı biçimleri ile karma dillerin ve sözel olmayan dillerin tamamını veya herhangi birini ifade etmektedir.

Dil edinim aygıtı: Chomsky’ye göre, dil bilimcilerin yüzyıllarca süren sistemli çalışmalarının sonucunda bile ulaşamadıkları dil bilgisi kurallarını yeni doğmuş
ve zihnî gelişimini bile henüz tamamlamamış bir çocuğun birkaç sene zarfında edinmesi, ancak doğuştan gelen, dile özgün kurallarla donatılmış içgüdüsel bir
sistem, dil edinim aygıtı sayesinde gerçekleşmektedir.

Türkçedeki ‘erkek kardeş’ anlamındaki birader sözcüğünün Boşnakça brati, Farsça berāder ve İngilizce brother sözcükleriyle sesçe yakın ve anlamca
aynı olmasının nedeni de Türkçenin bu sözcüğü Boşnakça ve İngilizce ile birlikte Hint Avrupa dilleri ailesinde yer alan Farsçadan kopyalamasıdır. Buna ödünçleme denir.

Dillerin doğuşu ile ilgili kuramları, yeryüzündeki bütün dillerin tek ana dilden geliştiğini ileri süren tek köken kuramıdır.

Dilleri tarihî, coğrafi, dil bilimsel, toplumsal, toplum dil bilimsel, siyasal, işlevsel vb. çok farklı ölçütlere göre sınıfandırabiliriz.

Devlet; çok sayıda sözlü dilin yarattığı karmaşada hükmetme, denetleme ve icra gücünün aracı olacak, aynı zamanda egemenliğini simgeleyecek çatı görevinde bir üst dile ihtiyaç duyar. Genel olarak yazı dili, edebî dil vb. şekilde adlandırılan bu üst dile ölçünlü dil adı verilir.

İzole dil, bir dil ailesi içinde yer alan ancak coğrafi bakımdan ailenin diğer üyelerine komşuya da yakın olmayan ya da eldeki dil bilimsel verilere göre herhangi bir dil ailesi içinde yer almayan veya aynı dil ailesi içinde yakın akrabası bulunmayan dildir.

Etnik ve sosyoekonomik nedenlerle dil farklılaşabilir. İçinde bulunulan psikolojik durum dilin farklı kullanılmasında rol oynayabilir. Dil sisteminin işleyişi yalnızca kendi yasalarına bağlıdır. Dil, ulusal ve toplumsal bir kurumdur. Ancak ana dili, öğrenilen değil; edinilen ve kuşaktan kuşağa aktarılan bir sistemdir.

Kopyalama en sık rastlanan dil ilişkisi olarak değerlendirilir. Alıntı olarak da adlandırılabilir. Türkçenin Farsçaya ait bir kelimeyi sistemine dâhil etmesi örnek olarak verilebilir. Ancak benzerliklerin hepsi ödünçlemeden kaynaklanmamaktadır, aralarında rastlantı bulunabilir.

Safir-Whorf Varsayımına göre, kişinin konuştuğu dille o kişinin dünyayı nasıl algıladığı ve nasıl davrandığı arasında sistemli bir ilişki vardır. İnsan bir bakıma, dünyayı ana dilinin belirlediği, izin verdiği biçimde ve ölçüde algılar.

Ünlem kuramı, dilin doğuşunu insanın duygularını ifade etmesiyle ilişkilendiren kuramdır.

Yazı dili, ölçünlü dildir. Edebî dil olarak da nitelendirilebilir. Bölgesel dil özelliklerinden kaçınır.

İzole dil, bir dil ailesi içinde yer alan ancak cografi bakımdan ailenin diğer üyelerine komsu ya da yakın olmayan ya da eldeki dil bilimsel verilere göre herhangi bir dil ailesi içinde yer almayan veya aynı dil ailesi içinde yakın akrabası bulunmayan dildir.

Köken bakımından diller çeşitli dillerin ortak bir ana/ata dilden türediği esasına dayanır. Kaynak ya da genetik sınıflandırma olarak da adlandırılabilir. Almanca ve İngilizce aynı dil ailesinde yer alır. İbranice ve Arapça, Hami-Sami dillerindendir. Türkçe ise Altay dilleri arasında bulunur yani Türkçe ve Arapça aynı dil ailesinde yer almaz.

Dil, kültürün devamlılığını sağlar. Soyut veya somut pek çok kültürel unsur, dilde varlık bularak kalıcı hâle gelmektedir. Dil, toplumların kültürel hafızası sayılmaktadır. Kültürlerin diller üzerinde belirleyici bir rolü bulunur. Farklı kültürlerden gelen insanların dil davranışları, vücut dilleri, jest ve mimikleri bile farklı olabilmektedir. Dolayısıyla kültür ve dil arasında çok yönlü bir ilişki vardır.

Arapça ve İngilizce, yapı bakımından aynı grupta yer alan yani bükünlü dillerdir. Yalınlayan diller tek hecelidir, sözcükler ek almaz ve sözcüğün biçimi değişmez. Bükünlü dillerde sözcükler ek alabilir.