TURKİSH LANGUAGE I - Deneme Sınavı - 40

Cuma, fen, hesap, şükür, vali, ziyaret Arapçadan; can, jale, peri, renk, şah Farsçadan; halter, jandarma, marj, narkoz, plato, raket, şövalye, vites Fransızcadan; cıvata, ciro, filika, firma, lastik, pipo, rota, vazo İtalyancadan; feribot, golf, hentbol, lider, miting, roket, şilt, vinç İngilizceden; cımbız, fire, huni, lahana, marangoz, poyraz, roka, vatos, zargana, zoka Rumcadan kopyalanmıştır.

Türkçe kökenli sözlerde /j/ bulunmaz: Yansımalar dışında içinde j sesi bulunan
bütün sözcükler yabancı kökenlidir. Divanü Lugâti’t-Türk’te, İrani dillerden kopyalanan sözcüklerde görülen j sesi yüzyıllar boyunca Türkçenin ses sistemine yabancı
kalmıştır. Bu ünsüz, Türkçede genellikle Jale, Jülide vb. Farsça veya jandarma, jet,
jön, jurnal, jübile, kolej, viraj gibi Fransızca sözcüklerde görülür.
• Söz başında /c, f, ğ, h, j, l, m, n, ñ, p, r, ş, v, z/ ünsüzleri bulunmaz: Türkçede istisnai birkaç sözcüğün dışında /c, f, ğ, h, j, l, m, n, ñ, p, r, ş, v, z/ ünsüzleri söz başında
bulunmaz. İstisnai örnekler; uş imdi biçiminden gelişen şimdi, ne soru ilgecinden
türeyen nere, neden, niçin vb. soru sözcükleri, lıkır lıkır, mırıl mırıl, pat, şırıl şırıl,
vız, zangır zangır vb. yansımalardır.

Türkçe kökenli sözlerde dudak uyumu vardır: Ölçünlü Türkçede dudak uyumu veya düzlük-yuvarlaklık uyumu adı verilen uyuma göre düz ünlülerden sonra ancak düz ünlüler, yuvarlak ünlülerden sonra dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlüler gelebilir. Bir sözcükte her iki uyumun da bulunduğu varsayılırsa Türkçe bir hecede ve onun hemen ardından gelen hecede hangi seslerin bulunabileceği Tablo 3.3’te görüldüğü gibidir.
Önceki Hecede                        Sonraki Hecede                        Örnek
a, ı                                            a, ı                            yalan, karın, kıyı, sarı
e, i                                            e, i                              dere, geri, sinek, iri
o, u                                           a, u                            bora, kovuk, kurak, kuru
ö, ü                                           e, ü                             görev, bölüm, üye, ütü

Çamur, kabuk, kavun, kavur-, yağmur gibi birkaç sözcük dudak uyumuna aykırıdır. Bu
tür sözcüklerde /b, m, v/ gibi, yanlarındaki ünlüyü yuvarlaklaştırıcı etkisi bulunan dudak ünsüzlerinin bulunduğuna dikkat edilmelidir. Ağızlarda bu sözcükler düz ünlülerle söylenebilir.

Ünlü Düzleşmesi
Sözcüklerdeki yuvarlak ünlülerin, düz ünlülere dönüşmesidir. Tarihî dönemlerde yuvarlak ünlü ile görülen kimi sözcükler bugün düzleşmiştir: büt- > bit-, üçün > için, töpö > tepe, tüz- > diz- kapu>kapı vb.
Yabancı kökenli kimi sözcüklerde f’den sonra gelen o ve u ünlüleri düzleşerek ı’ya gelişir: İt. fortuna > fırtına, Ar. furṣat > fırsat, Yun. furun > fırın vb.
Yerel söyleyişlerde yağmur, tavuk, çamur gibi bazı sözcüklerde yuvarlak ünlüler düzleşip yāmır, tavık, çamır olabilir.

Altay koluna mensup diller; Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca, Japonca ve Korece'dir. Macarca ise, Ural-Altay dil ailesinin Ural koluna mencuptur. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Bugünkü bilgilerimize göre Türkçenin ilk yazılı belgesi MS 687-692 yıllarına tarihlenen Çoyr yazıtıdır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Karahanlı Dönemi’nden günümüze sayı olarak çok olmamakla birlikte Türk dil ve kültür tarihi açısından son derece önemli eserler kalmıştır. Bunlar; Dîvânü Lügâti’t-Türk, Atebetü’l-Hakâyık, Ahmet Yesevî’nin şiirlerinin toplanmasıyla oluşturulan Dîvân-ı Hikmet ve kim tarafından yazıldığı tam olarak bilinmeyen Kur’an Tercümesi gibi eserlerdir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Türk devlet anlayışını ve Türk’ün dünya ile ilişkisini, insanlar arası ilişkileri, Türk’ün tabiat algısını, bilgi karşısındaki tavrını bizlere aktaran; biri Mısır’da, biri Taşkent’te, diğeri de Viyana’da olan üç yazma nüshası bulunan eser Kutadgu Bilig'dir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Din yoluyla gelen ilk alfabe Mani Alfabesi'dir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Lozan antlaşmasıyla birlikte kullanımı sona eren alfabe Grek Alfabesi'dir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Yeni Lisan hareketinin temel prensipleri şöyle sıralanabilir:
1. Yazı dilini konuşma diline yaklaştırmak, mümkün olduğu kadar İstanbul halkının konuştuğu gibi yazmak.
2. Dilimizdeki Arapça ve Farsça gramer kurallarını kullanmamak.
3. Tamlamaları, Türkçe kurallara göre yapmak.
4. Yabancı kelimeleri Türkçedeki söylenişiyle yazmak, bilim terimlerinde Arapça kelimelerden yararlanmak.
5. Öteki Türk lehçelerinden kelime almamak.
6. Bu kurallardan hareket ederek millî bir dil ve millî bir edebiyat meydana getirmektir.  Doğru yanıt E seçeneğidir.

Belgelerle izlenebilen yaklaşık 1350 yıllık süre boyunca Türkçe 13 değişik alfabe ile yazılmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Daha çok Budist Uygurlar tarafından kullanılan ve Budizm’le ilgili eserler yazılan alfabe Brahmi Alfabesi'dir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Ses bilim bir dilin ses dizgesinin bütününün adıdır. Ses biliminin çalışma alanı çeşitli dillerdeki seslerin nasıl meydana getirildiğini, ne gibi nitelikler taşıdığını, dinleyenin bu sesleri alışını değerlendirmektir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

B seçeneğinde yer alan ifade doğru değildir. Türk alfabesi; 1928 yılında Harf Devrimi ile kabul edilmiş, 1929’da resmen uygulanmaya başlamıştır.

U/ü sesleri; art, yuvarlak, dar ses grubuna girmektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Ölçünlü Türkçede dudak uyumu veya düzlük-yuvarlaklık uyumu adı verilen uyuma göre düz ünlülerden sonra ancak düz ünlüler, yuvarlak ünlülerden sonra dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlüler gelebilir. Çamur, kabuk, kavun, kavur-, yağmur gibi birkaç sözcük dudak uyumuna aykırıdır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Daralma; benzeşme, daraltıcı ünsüzlerin etkisi vb. seslik nedenlerle geniş ünlülerin dar ünlü hâline gelmesidir. A seçeneğinde yer alan "Kavşak" sözcüğünde ünlü düşmesi olduğu görülmektedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Göçüşme, sözcük içindeki iki sesin yer değiştirmesidir. Genellikle /l, p, r/ ünsüzlerinin ikisinin birlikte bulunduğu sözcüklerde görülür. Doğru yanıt D seçeneğidir.

En temel ünlü ses olarak /a/ kabul edilir.

Türkçe için en zayıf ünlü ise /ı/ dır.