TURKİSH LANGUAGE I - Deneme Sınavı - 36

Diğer seçeneklerde eylemi kimin yaptığı belli değilken, B seçeneğinde özne ihtiyar adamdır. Diğerlerinde aslında nesne olan sözcük, özne görevindedir, cümlede sözde özne bulunmaktadır.

Özgür sözcüğünün türetilişiyle ilgili herhangi bir bilimsel bilgi bulunmamaktadır, kasıtlı yaratılan sözcüklerdendir.  Ordonat sözcüğü ordu ve donatım sözcüklerinin karmasıdır. Ödül derleme, arzu kopyalama, görkem de tarama sonucu dile kazandırılmış sözcüklerdir.

bazıları, kaçını, ne, hiçbirimiz zamir olan sözcüklerdir. Başka sözcüğü ise işler sözcüğünü tamamlayan sıfattır.

çok iyi insanlar, çok güzel şiirler, çok çalışkan öğrenciler, çok kaliteli mallar sözcük grupları sıfat tamlamasıdır ve çok sözcüğü sıfatları derecelendirmiştir. Çok iyi oynadı sözünde ise çok sözcüğü fiili derecelendiren bir zarftır.

Bağımsız biçim birimler (kök / kök biçim birim): Tek başlarına kullanılabilen biçim birimlerdir. Bağımlı biçim birimler (ek) ise tek başlarına kullanılamayan biçim birimlerdir. Bağımlı biçim birimler görevlerini yerine getirebilmeleri için bağımsız biçim birimlerine ihtiyaç duyarlar. Örneğin, “kızlar eve gitti.” cümlesinde “kız, ev, git” bağımsız biçim birimlerken sözcüklere eklenen “-lar, -e, -ti” ekleri bağımlı biçim birimlerdir. Sıradan sözcüğünde, gövdenin anlamıyla bağıntılı olan kök biçim ‘sıra’ dır. Doğru cevap B’ dir.

Gövde: Gövdeler, biri bağımsız biçim birim olmak üzere, en az iki biçim birimden oluşan yani bir veya daha fazla ek alan kök biçim birimlerdir. Örneğin; geçit, gelinlik, geliştiril- söz­cükleri geç-(i)-t, gel-(i)-n-lik, gel-(i)ş-tir-(i)l- biçim birimlerinden oluşan gövdelerdir. Bu tür sözcükler yapısına göre türemiş sözcükler olarak da bilinir. Herhangi bir kökten çeşitli eklerle çok sayıda gövde yapmak mümkündür. Verilen örneklerde türemiş sözcük olan susuz sözcüğüdür. Doğru cevap D’ dir.

Gövde: Gövdeler, biri bağımsız biçim birim olmak üzere, en az iki biçim birimden oluşan yani bir veya daha fazla ek alan kök biçim birimlerdir. Taban: Tabanlar, eklerin, yani bağımlı biçim birimlerin eklendiği yalın sözcükler, yani bağımsız bi­çim birimlerdir. Tabanlar kök veya türemiş sözcük olabilir. Aşağıdaki örnekte göz, gözlük sözcüğünün; gözlük, gözlükçü sözcüğünün; gözlükçü ise gözlükçülük sözcüğünün tabanıdır. Öyleyse soruda geçen bilgililik sözcüğü içindeki bilgi hem gövde hem de tabandır. Doğru cevap E’ dir.

Eylemden Eylem Yapma Ekleri: Eylemden eylem yapma eklerini, eylem tabanlarına gelerek yeni eylemler yapan özel söz dizimsel işlevleri bulunan yapılar olarak tanımlayabiliriz. Bu eklerin çatı adı verilen özel görünümleri vardır. Çatı ekleri cümle içinde yüklemin özne veya nesne ile ilişkisini belirler. Çatıları çok genel olarak bir cümlede yüklemin gösterdiği eylemin özne tarafından yapıldığını gösteren etken çatı ve cümlenin dil bilgisel (sözde) öznesinin yüklemin bildirdiği eylemden etkilendiğini veya eylemin hedefi olduğunu gösteren edilgen çatı olarak ikiye ayırabiliriz. Duvarları boyadı etken çatı, duvarlar boyandı cümlesi ise edilgen çatı örnekleridir. Çatıları, öznenin ve nesnenin durumuna göre dönüşlü, edilgen, işteş, ettirgen çatılar olarak daha ayrıntılı bir şekilde sınıflandırabiliriz. Belediyeler köpekleri zehirledi etken çatı, köpekler belediyeler tarafından zehirlendi ise edilgen çatı örneğidir. Doğru cevap E’ dir.

Ad Çekim Ekleri: Ad ya da ad soylu sözcüklere ad çekim eklerinin, yani durum, iyelik, çoğul, soru ve aitlik eklerinin eklenmesine ad çekimi adı verilir. Örneğin ev sözcüğü söz diziminde ev-e (durum eki), ev-im (iyelik eki), ev-ler (çoğul eki), ev mi? (soru eki), ev-deki (aitlik) gibi farklı ekler alarak çekime girer. Ev-leri-n-i sözcüğünde de her hangi bir yapım eki bulunmayıp çekim eklerinden de sırasıyla 3. çoğul iyelik eki ve belirtme durum eki bulunmaktadır. Doğru cevap A’ dır.

Genelleşme: Başlangıçta kişi adı, marka adı vb. özel ad olan sözcükler genelleşerek belirli bir türün genel adı hâline gelebilir. Türkçede jilet (tıraş bıçağı yapımcısı İngiliz Gilette’in adından), neskafe (tescilli Nescafé ürün adından) sanayağı (marka adından), selpak (marka adından), vimlemek (marka adından) gibi özel adlar bu yolla dilin söz varlığına girmiştir. Bu örnekte de bir kişi adından bir ürün adı yapılmıştır. Doğru cevap B’ dir.

Karma: Karma, iki sözcüğün hecelerini ya da parçalarını, genellikle ilk bileşenin birinci, ikinci bileşenin ikinci parçasını bir araya getirerek yeni sözcük oluşturma yoludur. arge (< araştırma + geliştirme), ordonat (< ordu + donatım), eltel (< el + telefonu ) vb. Karmada bileşenler biçim bilgisel ögeler değildir. Burada da benzer bir süreç söz konusudur. Pozitif sözcüğünün ilk kısmı ile elektron sözcüğünün son kısmından bunların anlamlarından farklı bir anlama gelen yeni bir sözcük oluşturulmuştur. Doğru cevap C’ dir.

Mecaz anlam: Mecazlar (metafor), bir ilgi veya benzetme sonucu gerçek anlamından başka anlamda, başka bir sözcüğün yerine kullanılan sözlerdir. Mecazlarda sözcük, sözlük anlamının tamamen dışında ancak onunla ilintilidir. Kalbim kırıldı cümlesinde kırılmak mecazi anlamda kullanılmıştır. Dalganın kırılması da benzer bir durumdur. Doğru cevap C’ dir.

Tür ve Görev Bakımından Sözcük Türleri: Türkçede sözcükler geleneksel olarak ad, sıfat, zarf, zamir, edat, bağlaç, ünlem ve eylem olmak üzere sekiz türde toplanmaktadır. Adlar, sıfatlar, zamirler, zarflar ve ünlemler ad soylu sözcüklerdir, ad çekim ekleri alabilirler. Doğru cevap E’ dir.

Tabanlar, eklerin, yani bağımlı biçim birimlerin eklendiği yalın sözcükler, yani bağımsız biçim birimlerdir. Tabanlar kök veya türemiş sözcük olabilir. Kamullaştırılmış sözcüğünün tabanı olan sözcük de kamusallaştırıl- sözcüğüdür. Doğru cevap E'dir.

Yapım/türetim ekleri yeni sözcükler yapma görevi bulunan eklerdir. Yeni sözcükler yapılırken sözcük türü değişebilir. Yatak adının kökü yat- eylemidir. Diğer seçeneklerde böyle bir değişim görülmemektedir. Doğru cevap B'dir.

Addan eylem yapma ekleri, ad tabanlarından köken anlamıyla bağlantılı yeni eylem gövdeleri yapan eklerdir. Yokla- eyleminin kökü yok adıdır. Doğru cevap D'dir.

Zarf fiiller eylemlerden geçici olarak türetilen zarf işlevindeki sözcüklerdir. Zarf fiiller zarf ve eylem özelliklerini birlikte gösterebilir. Gittikçe sözcüğü zaman anlamı taşıyan bir zarf fiildir. Doğru cevap C'dir.

Karma, iki sözcüğün hecelerini ya da parçalarını, genellikle ilk bileşenin birinci, ikinci bileşenin ikinci parçasını bir araya getirerek yeni sözcük oluşturma yoludur. Pokemon sözcüğü de bu şekilde oluşmuştur. Doğru cevap E'dir.

Kısaltma, sözcüklerin ilk harflerinin tamamının veya bir bölümünün bir araya getirilmesi ile oluşturulur. Scuba sözcüğü de bu şekilde oluşturulmuştur. Doğru cevap D'dir.

Başlangıçta kişi adı, marka adı vb. özel ad olan sözcükler genelleşerek belirli bir türün
genel adı hâline gelebilir. Vileda sözcüğü de bu şekilde oluşmuştur. Doğru cevap C'dir.