TÜRKÇE YAZILI ANLATIM

Bu çocukların zekâlarında bir sorun yoktu, hepsi cin gibi çocuklardı. Sorun, an­latımlarının yetersizliğiydi; çünkü ana dili becerileri gelişmemişti. Ne yazık ki bu çocukların yarısı ortaokulu bitiremeden okuldan ayrılmak zorunda kaldı. Bugün bile bu çocukları hatırladıkça üzülürüm. Anlatımın güzel, doğru ve etkili olması; yukarıdaki satırlarda değindiğim gibi ki­şinin ana diline hakim olmasına bağlıdır. Duygu ve düşüncelerin doğru ve etkili bir şekilde dile getirilmesi her insan için gereklidir.

Türkçede olmayan “Oha oldum!’’, “Ol­du, gözlerim doldu.’’, “Kal geldi.’’ gibi kullanımlar; gençlik üzerinde olumsuz ör­nek oluşturmakta ve Türkçenin yozlaşmasına neden olmaktadır. Yine bilgisayarda Türkçenin dil kurallarına hiç uymayan bir dilin kullanıldığını görüyoruz. Söz geli- mi selam yerine “sim’’, ne haber yerine’’ nbr’’, merhaba yerine “mrb’’, tamam yeri­ne “tmm”, evet yerine “ewt” gibi kullanımlar; gün geçtikçe yaygınlaşmakta, doğru anlatımın yolları gün gün tıkanmaktadır. Anlatım bozukluğunun bir nedeni de az okuyor olmamızdır.

Sözcük düzeyinde anlatım bozuklukları: Gereksiz sözcük kullanımı, yapıları yanlış olan sözcükler, sözcüğün yanlış anlamda kullanılması, anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması, sözcüğün yanlış yerde kullanılması, gereksiz yardımcı eylemler, dil bilgisi yanlışları, bağlaç yanlışları, noktalama yanlışları, yazım yanlışları.

Dilimizin yabancı dillerden etkilenmiş olması, gereksiz sözcük kullanımının ne-denlerinden biridir. Aynı zamanda cümlede gereksiz sözcük bulunması, anlatımda duruluk ilkesini de bozar. ''Öğrenciler öğretmenin dilini, lisanını anlamakta zorlanıyordu." Cümledeki "li¬san " sözcüğünü n kullanımı gereksizdin çünkü dil sözcüğü ile aynı anlamdadır.

Basım: Gazete, dergi gibi eserleri basma işi. “Gazete matbaasının basın işinde çalışıyor. ” Cümlede “basın ” sözcüğü yanlış kullanılmıştır, doğrusu “basımdır”.

“Bu ülke için her kanını döken kişi kahramandır. ” Bu cümlede “her” sözcüğünün kullanıldığı yer yanlıştır. Her sözcüğü, kişi sözcüğünden önce gelmeliydi. Doğrusu “Bu ülke için kanını döken her kişi kahramandır.” olmalıydı.

Cümle düzeyinde anlatım bozuklukları: Yüklem eksikliği, özne yanlışları, tamlama yanlışları, çatı uyuşmazlığı, deyim ve atasözleri yanlışlığı.

Yüklem Eksikliği: Özneleri ya da tümleçleri farklı iki ayrı cümleyi aynı yükleme bağlamak, anlatım bozukluğuna neden olabilir.

“Ne ben onu arıyordum ne de o beni (arıyordu)." Bu iki cümlenin yüklemi “arıyordum" olamaz. İkinci cümlenin yüklemi “arıyordu"dur.

Soyut kavramlar çoğul eki aldığında yüklem tekil olur.

Örnek: Bu türlü kaygılar onu yıpratmıştı.

Organ adları çoğul eki aldığında yüklem tekil olur.

Örnek: Güneşten yanan derileri dökülüyordu.

Zaman ve eylem adları çoğul özne olduğunda yüklem tekil olur.

Örnek: Çocukluğumun güzel günleri bu köyde geçti.

Bitki ve hayvan adları ile cansız varlık adları çoğul özne olduğunda yüklem tekil olur.

Örnek: Yüksek yerdeki yaylalar çok soğuk olur.

İnsan adlarının çoğul özne olarak kullanıldığı cümlelerde yüklem tekil de çoğul da olabilir.

Örnek: Öğrenciler bahçeye çıktı. (çıktılar)

Deyim ve atasözleri, kalıplaşmış sözlerdir. Bu nedenle deyim ve atasözlerindeki sözcüklerin yerleri değiştirilemez ya da bir sözcüğün yerine başka bir sözcük kullanılamaz.

“Bugünkü tavuk, yarınki hindiden iyidir. ” Bu atasözü doğru değildir. Doğrusu “Bugünkü tavuk yarınki kazdan iyidir.” biçimindedir.

“El elin eşeğini şarkı söyleyerek arar. ” Doğrusu “El elin eşeğini türkü çığırarak arar.” olmalıdır.

“Bir elin nesi var, çift elin sesi var. ” Doğrusu “Bir elin nesi var, iki elin sesi var. ” olmalıdır.

Diğer seçeneklerde anlatım bozukluğu olmadığı hâlde A seçeneğinde "olumlu katkılar" ifadesinde katkı, zaten olumlu olacağı için gereksizdir. Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Ücret bir hizmete karşılık ödenen bedeldir. Fiyat ise bir ürüne önceden biçilen parasal değerdir. Bu bilgiler ışığında diğer seçeneklerde, ücret sözcüğü doğru anlamda kullanılmasına karşın D seçeneğinde "domates ücretleri" ifadesinde ücret sözcüğü yanlış anlamda kullanılmıştır. Oysa ücret yerine fiyat sözcüğünün kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Diğer seçeneklerde anlatım bozukluğu olmamasına karşın "Orada tam iki yıl kadar yaşadıktan sonra Ankara’ya taşındım." cümlesinde  "tam iki yıl kadar" ifadesinde "tam ve kadar" birbirleriyle çelişen yani biri netlik, diğeri belirsizlik belirten iki sözcüktür. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

A seçeneğinde sözcüğün yanlış anlamda kullanılması, C  ve E seçeneğinde gereksiz sözcük kullanılması, D seçeneğinde ise anlamca çelişen sözcük kullanılması anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Oysa B seçeneğinde dil bilgisi kaynaklı (sözcüğün çoğul kullanılması kaynaklı) bir anlatım bozukluğu yapılmıştır. Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

İlk dört seçenekte  virgülün kullanılıp kullanılmaması cümlede farklı anlamlar yaratmamasına rağmen E seçeneğinde virgülün kullanılmaması cümlede farklı bir anlam yaratarak anlatım bozukluğuna neden olmaktadır. Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

İlk dört seçenekte yüklem eksikliğinden kaynaklı anlatım bozukluğu yapılmıştır. E seçeneğinde ise eylemsi kullanılarak cümle "çorba içip" şeklinde kullanılmalıydı. Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

A, B, D, E seçeneklerinde özneler insan olduğu için yüklem çoğul kullanılabilirken, C seçeneğinde sözde özne olan "kimsesiz çocukların kalpleri" insan olmadığı için çoğul olarak kullanılamaz. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

İlk dört seçenekte nesnenin kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Oysa E seçeneğinde "defteri" nesne olduğundan yeniden nesne kullanmaya gerek yoktur. Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

A ve C seçeneklerinde nesne eksikliği, B ve E seçeneklerinde ise edat tümleci eksikliği anlatım bozukluğuna neden olmuştur. D seçeneğinde ise "salgından veya ondan" dolaylı tümleçlerinin kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

A, C, D ve E seçeneklerinde anlatım bozukluğu olmamasına rağmen B seçeneğinde "Develerin sırtına binilip upuzun sahilde gezildi." cümlesinde iki edilgen yapı kullanılması gerekirken sadece ana cümlenin yükleminde edilgen kullanılarak çatı uyuşmazlığı kaynaklı anlatım bozukluğu yapılmıştır. Bu nedenle doğru yanıt B'dir.