TÜRKÇE YAZILI ANLATIM - Deneme Sınavı - 3

Bu çocukların zekâlarında bir sorun yoktu, hepsi cin gibi çocuklardı. Sorun, an­latımlarının yetersizliğiydi; çünkü ana dili becerileri gelişmemişti. Ne yazık ki bu çocukların yarısı ortaokulu bitiremeden okuldan ayrılmak zorunda kaldı. Bugün bile bu çocukları hatırladıkça üzülürüm. Anlatımın güzel, doğru ve etkili olması; yukarıdaki satırlarda değindiğim gibi ki­şinin ana diline hakim olmasına bağlıdır. Duygu ve düşüncelerin doğru ve etkili bir şekilde dile getirilmesi her insan için gereklidir.

Türkçede olmayan “Oha oldum!’’, “Ol­du, gözlerim doldu.’’, “Kal geldi.’’ gibi kullanımlar; gençlik üzerinde olumsuz ör­nek oluşturmakta ve Türkçenin yozlaşmasına neden olmaktadır. Yine bilgisayarda Türkçenin dil kurallarına hiç uymayan bir dilin kullanıldığını görüyoruz. Söz geli- mi selam yerine “sim’’, ne haber yerine’’ nbr’’, merhaba yerine “mrb’’, tamam yeri­ne “tmm”, evet yerine “ewt” gibi kullanımlar; gün geçtikçe yaygınlaşmakta, doğru anlatımın yolları gün gün tıkanmaktadır. Anlatım bozukluğunun bir nedeni de az okuyor olmamızdır.

Sözcük düzeyinde anlatım bozuklukları: Gereksiz sözcük kullanımı, yapıları yanlış olan sözcükler, sözcüğün yanlış anlamda kullanılması, anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması, sözcüğün yanlış yerde kullanılması, gereksiz yardımcı eylemler, dil bilgisi yanlışları, bağlaç yanlışları, noktalama yanlışları, yazım yanlışları.

Dilimizin yabancı dillerden etkilenmiş olması, gereksiz sözcük kullanımının ne-denlerinden biridir. Aynı zamanda cümlede gereksiz sözcük bulunması, anlatımda duruluk ilkesini de bozar. ''Öğrenciler öğretmenin dilini, lisanını anlamakta zorlanıyordu." Cümledeki "li¬san " sözcüğünü n kullanımı gereksizdin çünkü dil sözcüğü ile aynı anlamdadır.

Basım: Gazete, dergi gibi eserleri basma işi. “Gazete matbaasının basın işinde çalışıyor. ” Cümlede “basın ” sözcüğü yanlış kullanılmıştır, doğrusu “basımdır”.

“Bu ülke için her kanını döken kişi kahramandır. ” Bu cümlede “her” sözcüğünün kullanıldığı yer yanlıştır. Her sözcüğü, kişi sözcüğünden önce gelmeliydi. Doğrusu “Bu ülke için kanını döken her kişi kahramandır.” olmalıydı.

Cümle düzeyinde anlatım bozuklukları: Yüklem eksikliği, özne yanlışları, tamlama yanlışları, çatı uyuşmazlığı, deyim ve atasözleri yanlışlığı.

Yüklem Eksikliği: Özneleri ya da tümleçleri farklı iki ayrı cümleyi aynı yükleme bağlamak, anlatım bozukluğuna neden olabilir.

“Ne ben onu arıyordum ne de o beni (arıyordu)." Bu iki cümlenin yüklemi “arıyordum" olamaz. İkinci cümlenin yüklemi “arıyordu"dur.

Soyut kavramlar çoğul eki aldığında yüklem tekil olur.

Örnek: Bu türlü kaygılar onu yıpratmıştı.

Organ adları çoğul eki aldığında yüklem tekil olur.

Örnek: Güneşten yanan derileri dökülüyordu.

Zaman ve eylem adları çoğul özne olduğunda yüklem tekil olur.

Örnek: Çocukluğumun güzel günleri bu köyde geçti.

Bitki ve hayvan adları ile cansız varlık adları çoğul özne olduğunda yüklem tekil olur.

Örnek: Yüksek yerdeki yaylalar çok soğuk olur.

İnsan adlarının çoğul özne olarak kullanıldığı cümlelerde yüklem tekil de çoğul da olabilir.

Örnek: Öğrenciler bahçeye çıktı. (çıktılar)

Deyim ve atasözleri, kalıplaşmış sözlerdir. Bu nedenle deyim ve atasözlerindeki sözcüklerin yerleri değiştirilemez ya da bir sözcüğün yerine başka bir sözcük kullanılamaz.

“Bugünkü tavuk, yarınki hindiden iyidir. ” Bu atasözü doğru değildir. Doğrusu “Bugünkü tavuk yarınki kazdan iyidir.” biçimindedir.

“El elin eşeğini şarkı söyleyerek arar. ” Doğrusu “El elin eşeğini türkü çığırarak arar.” olmalıdır.

“Bir elin nesi var, çift elin sesi var. ” Doğrusu “Bir elin nesi var, iki elin sesi var. ” olmalıdır.

Etkileşimli yazımda yazma sorumluluğu öğretmen ve öğrencinin her ikisindedir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Ön yazma aşamasında; yazma etkinliğine yönelik konu seçilir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Öğrencilerle gerçekleştirilen yazılı anlatım etkinliklerinin değerlendirilmesi süreci; izleme, yanıt verme, değerlendirme ve notlandırma aşamalarından oluşur. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Tekerlemeler, şiir ve masal ana dil etkinlik türleri arasında yer alır. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Etkinlikler basitten karmaşığa aşamalı biçimde gerçekleştirilmelidir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Model olarak yazma ve paylaşmalı yazmada yazan öğretmendir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

İzleme: Öğretmen öğrencilerin yazma süreci boyunca yaptıklarını gözler, öğrencilerin yazdıkları hakkında görüşmeler yapar, yazdıkları metin örneklerini toplayarak yazma etkinliğine yönelik kayıtlar tutar. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Yanıt verme aşamasında öğretmen, öğrencilerin yapılan etkinliklerdeki performansına ilişkin birebir/tüm sınıfa dönüt verir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Dokuzuncu sınıflarda yazılı anlatım eğitimine yönelik; sesten paragrafa doğru anlatımda kullanılan birimlerin kavratılması ve bunların öğrenciler tarafından doğru ve güzel kullanımının kişisel beceriye dönüşecek düzeyde özümsenmesi hedeflenmiştir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Onuncu sınıfta, anlatım türlerinin yanında sözcük çeşitlerinin de anlatım
türlerine örnek olarak verilen metinlerden hareketle kavratılması amaçlanmıştır. Doğru yanıt B şıkkıdır.