TÜRKÇE SES BİLGİSİ

"şüKÜR" sözcüğündeki vurgu, sözcük ek aldığı takdirde yer değiştirir: ŞÜKretmek, ŞÜKretti. Yalnız ünlü nöbetleşmesi olmazsa, sözcüğün vurgusu değişmez: zeHİR - zeHİR etmek, zeHİR olmak. Doğru cevap B'dir.

Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli birleşik yer adlarında öbek vurgusu yerini korur yani vurgu ilk sözcüğün son hecesi üzerindedir: VAKfıkebir (NEVşehir, EsKİşehir vb. Arapça -iye eki ile biten yer adlarında vurgu bu ekten önceki hece üzerindedir: HARbiye, TeşVİkiye, SüleyMAniye vb. Türkçe kökenli, iki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir: GÖLcük, SÖğüt vb. Doğru cevap D'dir.

Uzunluk, Türkçe ve alıntı sözcüklerde sesli harfin farklı söylenildiğinde farklı anlamlara gelmesidir. Vurgu, sözcükte bir hecenin diğerlerine göre daha belirgin söylenmesidir. Durak, bir metni oluşturan sözcük sınırlarını, öbek sınırlarını, ögeleri veya cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Bir konuşma zincirinde hece, sözcük kökleri ve eklerle sözcükleri kapsayan ton ve değişmelerin tümü ezgiyi oluşturur. Ton ise bir hecede titreşim sayısının yüksekliği veya düşüklüğü, bir hecenin tiz ya da pes söylenmesi olarak tanımlanır. Doğru cevap D'dir.

"efendim" sözcüğü “Anlamadım, tekrar eder misiniz?” anlamında kullanılacaksa yükselen tonla, çağrıya karşılık olacaksa düz tonla, bir söze başlanacaksa alçalan tonla söylenir. Doğru cevap E'dir.

"Geldi. Geldi mi? Geldi mi gideriz." örneklerimizi incelediğimizde "Geldi" örneğinde sonda düşen bir ezgi vardır. Bu ezgi cümlenin bittiğini gösterir. "Geldi mi" örneğinin sonunda ise önce yükselip sonra düşen bir ezgi vardır ve bu ezgi, soru cümlesine işaret eder. Buna karşılık aynı sözcük üçüncü cümlede ana cümleyi bitirmez. Yükselen ton cümlenin bitmediğine işaret eder. Doğru cevap A'dır.

Parçalanabilen sesbirimleri bürümüş durumda olan, onlardan ayrındüşünülemeyen ses özelliklerinin tamamını göstermek için bürün terimi kullanılmaktadır.

"ha.YIR" şeklinde vurgulanan kelime “olmaz, değil” anlamında değil “iyilik” anlamına gelmektedir. "olmaz, değil" anlamına gelen kelime "HA.yır" şeklinde vurgulanmaktadır.

Vurguyu kısaca “sözcükte bir hecenin diğerlerine göre daha belirgin söylenmesidir” biçiminde
tanımlayabiliriz.

Türkçede, vurgu hakkında yabancı araştırmacıların katıldığı tartışmalar, 20. yüzyılın
başlarında, özellikle Macar bilim adamı İgnacz Kunos’un konuyla ilgili görüşünü açıklamasından sonra başlamış ve günümüze kadar gelmiştir. Vurgunun yeri, türü ve işlevsel olup olmadığı üzerinde yoğunlaşan tartışmaların en hararetli dönemi B. Collinder, K.
Grönbech, H. Duda, J. Benzing, J. Krámský gibi bir kısmı ses bilgisinin bir kısmı da Türkolojinin önemli uzmanları olan bilim adamlarının katıldığı 1940’lı yıllar olmuştur, denilebilir.

Vurgu konusunu karmaşık kılan nedir, sorusuna verilebilecek birden fazla cevap vardır.
Her şeyden önce Türkoloji çalışmalarında dikkat, yazılı dil üzerinde yoğunlaşmış, yazı
dili doğru ve araştırılmaya layık biçim olarak görülmüş, konuşma dili ise ihmal edilmiştir.
Türkçe dil bilgisi kitaplarının anlaşılabilir gerekçelerle, bilinçli olarak standart yazı dili
şekillerine dayanmaları, kural koyucu bir yaklaşımla yazılmaları, dil politikasından kaynaklanan
beklentilere yer vermeleri vurgunun göz ardı edilmesinde önemli bir rol oynar.

Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu
son hece üzerindedir:
boYUN, taVUK, keleBEK
güZEL, yaraMAZ, becerikLİ
bunLAR, şunLAR, onLAR
yirMİ, oTUZ, beşinCİ, altıŞAR
bıRAK-, geCİK-, uYU-, tartakLA- vb

Teyze kelimesi yabancı kökenli olduğu için vurgu ilk hecededir.

Sadece "keleBEK" kelimesinin vurgusu doğru olarak verilmiştir.

Doğrudan konuşma diline özgü olan bürünsel özellikler yazıda gösterilmez. Ancak kimi durumlarda “tırnak” işareti, eğik yazım, koyu harf, BÜYÜK harf kullanımı, birden çok harfin kullanılması gibi görsel ögeler bürünsel ögelerin yazı dilinde işaretlendiği araçlardır:

"Ton" bir hecede titreşim sayısının yüksekliği veya düşüklüğü, bir hecenin tiz ya da pes söylenmesi olarak tanımlanır.

Bir metni oluşturan sözcükler arasında kısa aralıklar bulunur. Bu aralıklar sözcük sınırlarını, öbek sınırlarını, ögeleri veya cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Harfleri ayırmak için kullanılmaz.

Dil incelemelerinde, parçalanabilen ögelerden ayrı düşünülemeyen vurgu, ezgi, durak, ulama, ton, uzunluk gibi konuşma dilinin vazgeçilmez ögelerini göstermek için prosodi, parçalarüstü sesbirimler gibi terimler kullanılmaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Vurgu, sözcükte bir hecenin diğerlerine göre daha belirgin söylenmesidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

I. maddede verilen bilgi doğru değildir. Çünkü sözcükte ögelerden birinin vurgulanması diğerlerinin vurgu alamayacağı anlamına gelmez. Ancak ana vurguyu almış olan hece veya sözcük diğerlerinden daha belirgin söylenir. Doğru cevap D şıkkıdır.

I ve III. maddelerde verilen bilgiler doğrudur. Türkoloji çalışmalarında dikkat, yazılı dil üzerinde yoğunlaşmış, yazı dili doğru ve araştırılmaya layık biçim olarak görülmüş, konuşma dili ise ihmal edilmiştir. Türkçe dil bilgisi kitaplarının anlaşılabilir gerekçelerle, bilinçli olarak standart yazı dili şekillerine dayanmaları, kural koyucu bir yaklaşımla yazılmaları, dil politikasından kaynaklanan beklentilere yer vermeleri vurgunun göz ardı edilmesinde önemli bir rol oynar. Doğru cevap C şıkkıdır.

I. maddede verilen bilgi doğrudur. İlk defa Benzing (1941) tarafından dile getirilen ve en tatminkâr olan görüşe göre sözcüklerin birinci hecelerinde sabit olan bir vurgu vardır. Doğru cevap A şıkkıdır.