TÜRKÇE SES BİLGİSİ

Hava yolundaki çeşitli daralmalar, sürtünme, kapanma, sızma, ses tellerinin
titreşip titreşmemesi, dilin dişlere, damağa değip değmemesi, dudakların durumu vb.
gibi çeşitli durumlar seslerin niteliğini belirler.

Dilin ön tarafının kabararak ön damakla arasındaki açıklığı daraltması sonucu oluşan ünlülere ön damak ünlüsü veya kısaca ön ünlü denir. Bunlar /e/, /i/, /ö/, /ü/ ünlüleridir.

Buraya kadar sayılan dört özelliğe göre, /a/ sesi, art, düz, açık, kısa; /e/ sesi ön, düz, açık, kısa; /ı/ sesi art, kapalı, düz, kısa; /i/ sesi ön, düz, dar, kısa ünlülerdir.

Dil ucu ünsüzleri, dil ucunun dişlerin arkasına değmesi sonucu oluşan seslerdir. /d/, /n/, /s/, /t/, /z/ sesleri Türkçenin dil ucu-diş ünsüzleridir.

Ötümsüz ünsüzler /ç/, /f/, /h/, /k/, /s/, /ş/, /p/, /t/’dir.

/l/, /m/, /n/, /r/, /y/ ünsüzleri akıcı sürekli ünsüzleri /f/, /ğ/, /h/, /j/, /s/, /ş/, /v/, /z/ ise sızıcı sürekli ünsüzleri oluşturur. Buraya kadar sözü edilen ünsüzlerin çıkarılmasında havanın söyleyiş organlarında tamamıyla engellenmesi söz konusu değildir. Buna karşılık /b/, /c/, /ç/, /d/, /g/, /k/, /p/, /t/ ünsüzleri, akciğerlerden gelen havanın telaffuz organlarında tam olarak engellenmesi ve
daha sonra serbest bırakılması sonucu oluşurlar. Bunlara süreksiz ünsüzler veya patlayıcı ünsüzler denir.

Bazı ünsüzler ise Türkçe sözcüklerde ancak ikincil, yani başka seslerden değişmiş olarak bulunabilirler. Bunlar da /h/, /f/, /c/ ünsüzleridir.

"Geniş - Düz - Ön" /e/ ünlüsünün özelliklerini doğru olarak vermektedir.

Hürriyet kelimesi ek aldığında (Hürriyet-i gibi) ötümlüleşme görülmemektedir.

Ciğerlerden gelen havanın çıkarılması sırasında, havanın gırtlaktan itibaren herhangi bir yerde tıkanması, hava yolundaki çeşitli daralmalar, sürtünme, kapanma, sızma, ses tellerinin titreşip titreşmemesi, dilin dişlere, damağa değip değmemesi, dudakların durumu vb. gibi çeşitli durumlar seslerin niteliğini belirler. Doğru cevap E şıkkıdır.

Türkçede; /a/ sesi, art, düz, açık, kısa; /e/ sesi ön, düz, açık, kısa; /ı/ sesi art, kapalı, düz, kısa; /i/ sesi ön, düz, dar, kısa ünlülerdir.

Yukarıda verilenlerin tamamı, ünsüzlerin sınıflandırmasında kullanılmaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Dilin ön tarafının ön damağa doğru kabararak, havayı engellemesiyle oluşan sesler, ön damak sesleridir: /g/, /k/, /l/, /r/, /y/ sesleri bu gruba girer. /n/ve /t/ ise dil ucu-diş ünsüzüdür. Doğru cevap A şıkkıdır.

Türkçenin ötümlü ünsüzleri /b/, /c/, /d/, /g/, /ğ/, /j/, /l/, /m/, /n/, /r/, /v/, /y/ ve /z/’dir. Ötümsüz ünsüzleri ise /ç/, /f/, /h/, /k/, /s/, /ş/, /p/, /t/’dir.

Ciğerlerden gelen havanın çıkarılması sırasında, havanın gırtlaktan itibaren herhangi bir yerde tıkanması, hava yolundaki çeşitli daralmalar, sürtünme, kapanma, sızma, ses tellerinin titreşip titreşmemesi, dilin dişlere, damağa değip değmemesi, dudakların durumu vb. gibi çeşitli durumlar seslerin niteliğini belirler. Sesler, bu çıkış biçimlerine göre çeşitli benzerlik veya farklılıkları göz önünde bulundurularak sınıflandırılırlar. Bunların bir bölümü alfabede yer alan çeşitli harflerle gösterilir. Yazıda gösterildikleri için de parçalı sesbirimler adını alırlar. Bazıları ise sadece söyleyişte yer alırlar ve parçalarüstü sesbirimler olarak adlandırılırlar. Uzunluk, vurgu, ezgi, ton gibi ögeler, parçalarüstü sesbirimlerdir

Ünlülerin tanımlanmasında ve sınıflandırılmasındaki en büyük sorun, ünsüzlerdekinin aksine, söylenişleri sırasında dudakların yuvarlaklaşması dışında, ağız boşluğunda neler olduğunun hissedilmemesidir (Kortman 1999: 28). Dudakların durumu Türkçe ünlülerin ayrılmasında önemlidir, ancak ünlülerde asıl önemli olan dildir. “Ünlülerin hem niteliği hem de niceliği, duruma göre (a) dilin belli bir bölümünün, (b) hangi pozisyonda, (c) ne kadar süreyle kaldığına bağlı olarak değişir. (Bundan başka dilin pozisyonu söyleyiş sırasında değişebilir ve böylece bambaşka bir ünsüz oluşabilir (Kortman 1999: 28).