Aof Panel

S

Yabancı diller ile ilişkili harflerin okunuşu açısından en yaygın karşılaşılan sorunlar nelerdir?

Yabancı dillerle ilişki sonucu ortaya çıkan ve günümüz Türkçesi açısından en güncel eğilimlerden ve tartışma konularından biri, harflerin İngilizce söylenişinin gittikçe yaygınlık kazanmasıdır. DVD-di-vi-di , cd-si-di

S

Türkçe için standart alfabede bulunmayan harfler ve ses değerleri nelerdir?

Latin kökenli alfabede bulunan ama Latin kökenli Türk alfabesinde kullanılmayan /x/, /q/, /w/ ve /sh/ harflerinin kullanımı hem yazım hem söyleyiş açısından önem taşır. Yabancı özel adların ve kısaltmaların yazılışlarıyla www gibi uluslararası örneklerle sınırlı kalması gereken bu kullanım taxi, show, ex, fax gibi örneklerle genişlemektedir. Aynı şekilde Türkçede /ş/ harfiyle gösterilen sesi ifade etmek için /sh/ harflerine ihtiyaç olmadığı hâlde show, off shore gibi yeni alıntılarda orijinal yazım korunabilmektedir.

S

Alıntı sözcük nedir?

Yabancı sözcüklerden farklı olarak Türkçe’ye erken zamanlarda giren, Türkçe sözvarlığının bir parçası olan ve Türkçe kökenli sözcükler gibi Türkçenin yapısal kurallarına yan sözcüklerdir. Türkçe kökenli sözcüklerde görülen her tür gelişme bunlar için geçerlidir.

S

Her doğal dil gibi Türkçede de farklı nedenlerle başka dillere ait, Türkçenin söz varlığında yer almayan bir sözcük, örneğin bir özel ad kullanılabilir. Bu tür sözcüklere örnekler veriniz?

Benetton, Marks & Spencer, Nine West, Nescafe

S

Türkçe sözcüklerde bulunmayan ses birimleri nelerdir?

Arapça, Farsça ve batı dillerinden Türkçeye girmiş olan sözcüklerde karşılaştığımız, art ünlülerin yanında bulunan ince /g/, /k, /l/ ünsüzleri Türkçenin yazımında ve söyleni- şinde her zaman sorun olmuşlardır. Bu seslerden /g/ ve /k/ Arap alfabesinde ayrı harfler- le gösterilmekteydi. Ancak alıntı sözcüklerde sesbirim, yani anlam ayırıcı öğe oldukla- rı hâlde (sol “nota”-sol “sağın zıddı”; kar “kar”- kar “kazanç”), Türkçe sözcüklerde bulun- madıkları ve okunuşta da ünlü belirleyici olduğu için Latin kökenli Türk alfabesinde bun- lar için ayrı harfler belirlenmemiştir.

S

Düzeltme işaretinin “^” görevleri nelerdir?

“^” işareti, birden fazla işlevi olması, düzenli gösterilmemesi, ünsüze ilişkin bir özelliğin ünlüye işaret konularak gösterilmesi gibi nedenlerle yazımda sürekli olarak sorun olagelmiştir. Sürekli tartışılan yazım sorunlarının başında da bu işaretin kullanımı gelmektedir. Tartışmalarda Osmanlıcadaki yazım alışkanlıklarını yeni alfabeye yansıtma çabası yanında alıntı sözcüklerin Türkçenin yapısal özelliklerine uyumunun engellenmeye çalışılması, uyum sağlamış biçimlerin standart dışı sayılması dikkat çekicidir.

S

Ünlü uzunluğunun anlam farkı yarattığı durumlar nelerdir?

Başka dillerle ilişki sonucu Türkçenin ses bilgisinde ortaya çıkan bir başka durum da uzun ünlü ve kısa ünlülerin karışmasıdır. Aşağıdaki örneklerde görüleceği gibi ünlü uzunluğu- nun yanlış kullanılması anlamı da etkilemektedir. Ünlü uzunluğu ile ayrılan küçük sözcük çiftlerinin kısa bir listesi şöyledir:

Uzun ünlülü biçim: āciz “güçsüz” , ādem “insan” , ādet “gelenek” , ādil “adaletli” ālem “evren”

Kısa ünlülü biçim: aciz “güçsüzlük” ,adem “yokluk”, adet “sayı” , adil “adalet”, alem “bayrak”

S

Ayın ve hemze nedir?

Ses bilgisinin yabancı dillerin etkisinden kaynaklanan sorunları ele alırken, Türkçede gerek yazım ve gerekse söyleyişte en fazla sorun çıkaran gırtlak sesleri olan ayın ve hemze’den de söz etmek gerekir.

Ayın ve hemze söz başındaysa iz bırakmadan kaybolur ; ‘aşk – aşk
Tek heceli sözcüklerde söz içinde bulundukları durumlarda bu ünsüzlerin yerinde bir ünlü türer: şi’r -şiir , fi’l- fiil
Çok heceli sözcüklerde ünlüyle biten hecelerden sonra yazımda kesme işareti kullanılmadığı için ikiz ünlü ortaya çıkar. Ancak bu durum, söyleyişte farklı biçimlere neden olur
Ayın ve hemze söz içinde hece sonunda ise düşer ve kendinden önceki ünlüyü uzatır:
Bu ünsüzlerin sözcük sonunda bulundukları durumlardaki söylenişleri konusunda birlik olmadığı söylenebilir.

S

Alıntı sözcüklerin bir kısmı hem sık sık yanlış yazılmakta hem de yanlış söylenmektedir. Buradaki doğruluk ve yanlışlıklar için ölçüt standart dil ve bu dili kodlayan kaynak nedir?

Türk Dil Kurumunun Yazım Kılavuzu’dur.

S

Ödünç sözcüklerin Türkçede yazımı sorunları nelerdir?

Dilimize mal olmuş yabancı kökenli sözcüklerin bir bölümü söylendikleri gibi yazılırlar: inci, kent, kamu
İki ünsüzle biten Arapça ve Farsça sözcüklerde, yalın durumda bu ünsüzler arasında bir ünlü türer. Bahs > bahis, emr> emir, sabr>sabır,
İki ünsüzle başlayan batı kökenli sözcüklerde bu ünsüz çifti korunur; gram, grup, kral, kredi
Batı kökenli sözcüklerde, söz içinde veya sonundaki ünsüz çiftleri veya daha fazla sayıdaki ünsüz yazımda korunur: elektrik, kilogram,orkestra, biyograf ,film, form, lüks
Batı kökenli sözcüklerde söz içi ve sonundaki /g/ ünsüzü korunur: biyografi, diyagram,dogma
filolog

S

Şu an kullanılan yazım kılavuzuna göre düzeltme işareti/şapka işareti hangi durumlarda kullanılmaktadır?

Şu an kullanılan Yazım Kılavuzu’na göre:
1. İşaret olmadığı zaman eşyazılışlı olan sözcüklerde anlam karışmasının önüne geçmek için uzun
ünlü düzeltme işaretiyle gösterilmektedir.
2. Nispet i’si her zaman düzeltme ile gösterilecektir.
3. Ön damak sesi olan /g/, /k/, art damak ünlüleriyle
hece oluşturduğunda şapka işareti kullanılmaktadır.

S

Afaroz-aforoz, silüet- siluet, sahlep-salep, pili-pile, develüasyon-devalüasyon, laboratuar-laboratuvar, şevkat-şefkat, tripleks-tribleks, süpriz-sürpriz, ziraatçi-ziraatçı

Yukarıda verilen çiftlerden doğru olanları daire içine alınız.

Aforoz, silüet, salep, pili, devalüasyon, laboratuvar, şefkat, sürpriz, tripleks, ziraatçı

S

Türkçe sözcüklerde şapka işareti hangi gerekçeyle kullanılmaya başlanmıştır?

Arapça, Farsça ve batı dillerinden Türkçeye girmiş olan sözcüklerde karşılaştığımız, art ünlülerin yanında bulunan ince /g/, /k, /l/ ünsüzleri Türkçenin yazımında ve söylenişinde her zaman sorun olmuşlardır. Bu seslerden /g/ ve /k/ Arap alfabesinde ayrı harflerle gösterilmekteydi. Ancak alıntı sözcüklerde sesbirim, yani anlam ayırıcı öğe oldukları hâlde (sol “nota”-sol “sağın zıddı”; kar “kar”- kar “kazanç”), Türkçe sözcüklerde bulunmadıkları ve okunuşta da ünlü belirleyici olduğu için Latin kökenli Türk alfabesinde bunlar için ayrı harfler belirlenmemiştir. Söylenişlerindeki farklılığı yansıtmak üzere yanlarında bulunan ünlünün üzerine şapka işareti konulmaya başlanmıştır (bk. Harf, Sesbirim).

S

Kâğıt, sükût, ordugâh gibi kelimelerde inceltme işareti hangi gerekçe ile kullanılmaktadır?

Bu kelimelerde damak sesleri olan /g/, /k/, art damak ünlüleriyle hece oluşturduğu için inceltme işareti kullanılmaktadır.

S

Türkçe'de ünlü uzunluğunun anlam farkı yarattığı bazı durumlar vardır. Aşağıda bu duruma örnek teşkil eden sözcüklerin anlamlarını yanına yazınız.

bātın

yad

aşık

aciz

hākim

adil

yākut

ālem

katil

alem

bātın “iç yüz”

yad “yabancı eller, gurbet”

aşık “ayak bileğindeki küçük kemiklerden biri”

aciz “güçsüzlük"

hākim “yargıç”

adil “adalet”

yākut “değerli bir taş”

ālem “evren”

katil “öldürme”

alem “bayrak

S

Türkçede ünlü uzunluğunun yanlış kullanıldığı sözcükler vardır. Buna göre aşağıda verilen sözcük çiftlerinden doğru olanı yuvarlak içine alınız.

adele adale

mîzah mizah

muhalefet muhâlefet

sunî sûnî

şâki şaki

hulasâ hulâsa

muhâfaza muhafaza

lîsan lisan

mâkam makam

tarîkat târikat

adale

mizah

muhalefet

sunî

şaki

hulâsa

muhâfaza

lisan

makam

tarîkat

S

Türkçe'de yazılışlarında ve söyleyişlerinde sıkça yanlış yapılan sözcükler bulunmaktadır. Aşağıda verilen kelimelerden doğru yazılanları daire içine alınız.

orjinal - silüet - flüoresan - entelektüel - parlamento - sahlep - tribleks - ziraatçi - muvaffakıyet - şohben - devalüasyon - şefkat - inisiyatif - direkt - şarter - laboratuar - dinozor - arabeks - pardösü - afaroz

silüet - entelektüel - parlamento - ziraatçi - inisiyatif - direkt - dinozor - pardösü - şefkat - devalüasyon

S

İki ünsüzle başlayan batı kökenli sözcüklerde bu ünsüz çifti korunur. Bazen başta veya iki ünsüz arasında ünlü türeyebilir. Türkçede bu duruma uygun sözcük örnekleri veriniz.

Örnekler:
İt. scala iskele
Fr. squelette iskelet
Fr. club kulüp
Fr. station istasyon

S

Batı kökenli sözcüklerde, söz içinde veya sonundaki ünsüz çiftleri veya daha fazla sayıdaki ünsüz yazımda korunur Türkçede bu duruma uygun sözcüklerden 5 tane örnek yazınız.

elektrik
kilogram
orkestra
biyografi
film
form
lüks vb

S

İki ünsüzle biten Arapça ve Farsça sözcüklerde, yalın durumda bu ünsüzler arasında bir ünlü türer. Türkçede bu durumun görüldüğü sözcüklerden 5 tane örnek veriniz.

bahs>bahis
emr>emir
sabr>sabır
nutk>nutuk
zehr>zehir vb.

Çağdaş Türkçede Eğilimler I: Yabancı Dillerin Etkisi