TÜRKÇE SES BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 5

Konuşma d­ili­nde /ç/>/s/ değişmektedir. Bu nedenle, “geçti” eylemi, “geşdi” şeklinde söylenebilmektedir. Ötümlü, /-z/ ünsüzünün ötümsüzleşmesi “yapıyoruz” eyleminin “yapıyos” şeklinde söylenebilmesine yol açmıştır. Ötümsüz /s-/ ünsüzü, ötümlü sızıcı /z-/ ünsüzüne dönüşmesine “sopa-zopa” örneği uygundur. Konuşma dilinde “r” sesinin düşmesine en uygun kullanım “yapıyorsun” eyleminde karşımıza çıkmaktadır. Fakat “değil mi?” örneğinde geniş ünlü daralmakta, bu durum konuşma diline “di mi?”şeklinde yansımaktadır. Bu nedenle yanıt D’dir.

Sorudaki eylemde söz sonundaki ötümlü, /-z/ ünsüzünde ötümsüzleşme görülmektedir. Bu nedenle doğru cevap C’dir.

İnternette ve kısa mesajlar başta olmak üzere elektroni­k ortamda kullanılan dilin incelenmes­i apayrı b­ir araştırma alanıdır. Özelli­kle gençleri­n yazışmalarında görülen bi­çi­mlerin konuşma dili­ne daha yakın olduğu söyleneb­ili­r. Örnekte standart yazımdan c­iddi­ bi­r kopma olduğu görülmektedir. Bu nedenle yanıt E’dir.

Anadolu ağızlarında kök hecedeki­ kapalı /e/, bazı sözcüklerde /i/ olmaktadır. Buna en iyi örnek “yer”in “yir” olarak söylenmesidir. Doğu Anadolu ağızlarına özgü söyley­iş özell­ikler­inden bi­r­i de artdamaksıl /k/ ünsüzünün gırtlak sızıcısı /h/ olarak (yok’un yoh şeklinde söylenmesi gibi) söylenmesidir. /j/ ses­inin /c/ sesine dönüşmesine -jandarma/candarma- sıklıkla sözcük başında rastlanmaktadır. Ağızların etki­s­i veya Arapça ve Farsça kökenl­i sözcükleri­n söylen­işi­ndeki­ tereddütten kaynaklı olarak standart söyley­işte kısa ünlülü olan bazı sözcükleri­n uzun ünlüyle söylenmektedir. Bu nedenle yanıt A’dır.

Standart Türkçede baslayan ve yaygınlasma eğilim­ gösteren ve “söyley­iş yanlısı” olarak görülen değişmeler­ beş başlık altında ­incelem­işti­r: 1. kapalı /e/ ve açık /e/, 2. artdamaksıl /k/ yeri­ne hırıltılı gırtlak sızıcısı /h/, 3. /j/ yer­ine /c/, 4. ünlü kısalması, 5. kısa ünlüler­n uzatılması. Bu nedenle cevap B’dir.

Haldun Taner’­n “Ay Işığında Çalışkur”, Orhan Kemal’i­n Murtaza (İstanbul 1952) adlı çalışması başta olmak üzere edeb­i meti­nlerden hareketle edebi­yatta ağız kullanımı hakkındak­i bir çalışmada ses özell­ikleri­ne de yer verildiği­ gösteri­lmeye çalışılmıştır. Doğru yanıt B’dir.

Eğitim kurumları, basın yayın gibi­ yaygınlaştırılmaya çalışılan standart yazı d­ili­ yanında bölgeler üstü geçerliliği­ olan, yazı d­iline oldukça yakın bi­r konuşma d­ilini­n yaygınlaşmasında en etk­ili araç televizyondur. Bu nedenle yanıt C’dir.

Doğru eşleştirmeler II ve III 'tür. arayayım konuşma dilinde /arayım/ olarak söylenir.

Standart yazım: Sinop

Standart söyleyiş: /sinoba/

Diğer eşleştirmeler doğru olarak verilmiştir.

Ç harfinin ş ye, t nin de d ye dönüşmesi tanımdaki durumun örneğidir.

D seçeneğindeki kelimenin orijinal yazımı zaten 'elmas'tır.

'Ariyım' şeklinde bir söyleyiş mevcut değildir.

Sayfa 150, Tablo 8.8'de de görüldüğü üzere, İstanbul Ağzında ilgili kelimenin vurgusu ilk hecesinde yer alır. 

ER-zin-can

İstanbul Ağzı dışındaki ağızlarda Zonguldak şehrinin söylenişteki vurgusu Zon-GUL-dak şeklindedir.

J sesi Türkçe de bulunmamaktadır, dilimize giren J sesli sözcüklerin söylenişinde bu sese en yakın olan C sesinin kullanıldığı görülmüştür.

Dünya kelimesi Arapça asıllı bir kelimedir ve orijinal seslendirilişinde 'a' harfi şapkalıdır, yani uzatılarak söylenir.

Mağdur kelimesi ilgili duruma örnek teşkil etmez. Diğerleri kısa söylenişli olmasına rağmen, standart dışı söylenişte uzatıldıkları gözlenmektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Kendisi de bir ağza dayanan standart dil ile ağızları veya farklı ağız gruplarını kesin sınırlarla birbirinden ayıracak dil bilimi ölçütü yoktur (bk. Demir 2011). Ancak bir ağız temel alınarak geliştirilen standart dil zamanla eğitim kurumlarında öğretilmek, resmi ve yarı resmi ortamlar, basın yayın, edebiyat vb. gibi alanlarda kullanılmak suretiyle yaygınlık ve saygınlık kazanır. Böylece standart dil, asıl ağız bölgesi dışında da kullanılan ve kabul gören bölgeler üstü bir iletişim aracına dönüşür. Standart Türkçenin bölgeler üstü bir geçerlilik kazanması, sanıldığının aksine, oldukça yenidir. Yoğun Arapça ve Farsça ögelerle konuşma dilinden uzaklaşmış Osmanlı yazı dili, devlet idaresi, edebiyat, tarih yazıcılığı gibi, bir dilden beklenen ihtiyaçların bir kısmını karşılamakla birlikte, 19. yüzyılda ortaya çıkan, eğitimi geniş halk kitlelerine yayma isteğine ve yeni gelişen basının ihtiyaçlarına cevap verecek durumda değildi (konuyla ilgili bk. Johanson 2004). Özellikle eğitim ve basın için konuşma diline yakın, öğretimi ve öğrenmesi kolay, yazım kuralları anlaşılır biçimde belirlenmiş bir standart gerekmekteydi. Ne var ki mevcut Osmanlı yazı dili bunun tam tersi durumdaydı. Henüz iyi araştırılmamış İstanbul ağzına dayanan bir standart varyantın söz varlığı anlamında geliştirilmesi, 20. yüzyılın başlarında kısmen gerçekleşmiş olsa da standart yazım kurallarının kayıt altına alınması ancak 1940’lı yıllarda mümkün olmuştur.

Doğru cevap C şıkkıdır. Çünkü vurgu, durak, ton gibi parçalarüstü ögeler başta olmak üzere, sözlü dile özgü özelliklerin önemli bir kısmı yazıda gösterilmez. Türkçe, oldukça genç sayılabilecek bir yazı dilidir ve alfabe düzenlenirken bir harfe bir ses ilkesine önemli ölçüde uyulmaktadır. Hiçbir doğal dil konuşulduğu gibi yazılmaz, yazıldığı gibi konuşulmaz. Bu durum, Türkçe için de geçerlidir. Bizim yazıda harflerle gösterdiğimiz sesler, gerçekten fiziki sesler değil, daha önceki ünitelerde gördüğümüz gibi kurgulanmış seslerdir. Farklı biçimlerde söylenen bir sözcük, standart yazımda tek biçimli yazılır. Yine standart yazımla verilmiş bir sözcüğü farklı okuyucular, farklı biçimlerde seslendirirler.