TÜRKÇE SES BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 34

1990’lı yıllarda özel televizyon kanallarının kurulmasını takiben, standart dille
ağızlar ve diğer varyantlar arasında çok daha yoğun bir etkileşim ortaya çıkmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Seçeneklerde sunulan bütün ifadeler doğrudur ama konuyu bilen ve soru kökündeki tanımı bileşenlerine ayıran öğrenci doğru yanıtı kolayca bulur: Cümlede dilin toplumsal özelliği, değişebilirliği ve göstergelerden oluştuğu vurgulanmaktadır.

Yansıma sözcükler aynı nedenle ortaya çıkmış olsalar bile, ait oldukları dilin ses yasalarına uygundurlar ve dilden dile farklılıklar gösteriler. Yani tamamen nedenli değildirler.

Dilcilik açısından sözlü dil önceliklidir. İnsan önce sözlü dili edinir; yazı dili daha sonra eğitimle kazanılan bir beceridir. Tarihi gelişimlerine bakıldığında da yazı dillerinin sözlü dilleri temsil etmek üzere daha sonraları ortaya çıktığı görülmektedir. Kaldı ki, konuşula bütün dillerin yazı dilleri de yoktur. Yazılmayan bu dillerin konuşurları, okul öncesi çocuklar, okuryazar olmayan insanlar da ana dillerini, iletişimin aksamaması anlamında “doğru” biçimde kullanırlar. Yazının olmadığı zamanlarda veya günümüzde okuryazar olmayan insanlar için dili sonraki kuşaklara aktarmanın tek yolu sözlü aktarmadır. Sözlü dillerin sürekli değişken olması doğru olmakla birlikte bu durumun sözlü dilin öncelikli olmasıyla bir bağıntısı yoktur.

Buradan dil göstergelerinin, gösterilenle gösteren arasındaki ilişkinin nedensiz olduğu ortaya çıkar. Çünkü arada bir nedenlilik ilişkisi olsaydı, bütün dillerde aynı sesler yan yana gelerek aynı kavram ya da nesneyi gösteriyor olacaktı. Oysa, örneğin Türkçedeki su göstergesi İngilizcede water, Arapçada ab, Rusçada voda, Macarcada víz ile karşılanmaktadır. Azericede hoşuma geldi ile ifade edilen anlam, Türkçede hoşuma gitti biçiminde karşılık bulur. Göstergenin nedensizliği denilen bu durum, dil bilimsel araştırmalarda en önemli ilkelerden biridir.

Sesbirim olan seslerin iki eğik çizgi arasında kullanılmasını eğik çizgiler, ögenin eski ve yeni biçimlerini eğik çizgiler, etimoloji yapılmasını yıldız işareti, eklerin bağımsız olarak kullanılmadığında yani sözcüğe eklenmek suretiyle kullanılmasını tire işareti sağlamaktadır. Alternasyon işareti, eş zamanlı kullanımları olan dil ögeleri için gösterilmektedir. Bu nedenle yanıt C’dir.

Transkripsiyon, yazıyı aktarma olarak adlandırılır. Bilinmeyen, yaygın olmayan bir alfabeyle yazılmış bir metni ses değerlerini koruyarak yorumlu bir biçimde, bilinen bir alfabeye, çoğu zaman Latin harferine aktarmak anlamında da kullanılır. Standart yazım kullandığı yollardan biridir. Yazıya aktarma ön yorumla mümkündür. Başka bir açıklama yapılmamışsa transliterasyonda harfler, transkripsiyonla karışmamaları için büyük harfle yazılır. Eğer Arap alfabesinde olduğu gibi harekeler varsa, bunlar küçük harfe gösterilirler.

Yıldız İşareti: * Eğer etimoloji yapılıyorsa önüne yıldız konan sözcük, tarihi kaynaklarda belgelenmemiş ama öyle olması ge- rektiği varsayılan biçimi gösterir.

Gelişme İşaretleri: < > dil incelemelerinde ele alınan ögenin eski ve yeni biçimlerini, bir başka ifade ile gelişimini gösterir.

Eğik Çizgiler: // Ses bilgisi araştırmalarında dillerden bağımsız olarak, seslerin köşeli parantez içinde, bir dilin sesbirim olan seslerinin ise iki eğik çizgi arasında verilmesi alışılmış bir durumdur.

Alternasyon İşareti: ~ eş zamanlı kullanımları olan dil ögelerini, yani dilde aynı anda var olan biçimleri göstermek için kullanılır.

Hiçbir alfabe bir dilde kullanılan seslerin tümünü içermez ve söyleyişi eksiksiz olarak yansıtmaz. Doğru yanıt D.

/k/ sesi süreksiz, patlayıcı, damaksıl, ötümsüz ve genizsil olmayan bir sestir. Bir diş sesi olan /t/ ise çıkış yeri bakımından bir damaksıl olan /k/ sesinden ayrılır. Bu iki sesin diğer bütün özellikleri özdeştir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Kaynak dilde, sonunda ötümsüz ünsüz bulunduran alıntı sözcükler, ünlüyle başlayan ek aldıkları zaman, sonlarındaki ötümsüz ünsüzün ötümlüleşmesi ile ilgili kesin bir kural yoktur. Kaynak dildeki söz sonu ötümsüz ünsüz, Türkçede, her durumda ötümsüzlüğünü koruyabilir: tip-tipi, kaset-kaseti gibi. Arapça -iyet ekiyle biten sözcüklerin sonundaki /t/ sesi eklenmede ötümlüleşmez: hürriyet-hürriyeti, cumhuriyet-cumhuriyeti gibi. Bunlar gibi, iki ünlü arasında ötümsüzlüğünü koruyan örnekler yanında, Türkçenin ötümlüleşme kuralına uyan çok sayıda alıntı sözcük de vardır: elektrik-elekriği, grup-grubu gibi. Doğru yanıt A şıkkıdır.