TÜRKÇE SES BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 21

ÜNLÜ UZUNLUĞUNUN ANLAM FARKI YARATTIĞI DURUMLAR: Başka dillerle ilişki sonucu Türkçenin ses bilgisinde ortaya çıkan bir durum, uzun ünlü ve kısa ünlülerin karışmasıdır: âdet – adet, kâtil – katil gibi. Verilen örneklerdeki âmâ – ama çiftindeki anlam aırıcı özellik ünlü uzunluğudur. Doğru cevap B’ dir.

Yazılışı yanlış yazılan sözcükler: doküman (doğrusu doküman), eksos (doğrusu egzoz), enstütü (doğrusu enstitü), şohben (doğrusu şofben). Doğru cevap C’ dir.

İki ünsüzle biten Arapça ve Farsça sözcüklerde, yalın durumda bu ünsüzler arasında bir ünlü türer: bahs>bahis, emr>emir, sabr>sabır, nutk>nutuk, zehr>zehir vb. Doğru cevap D’ dir.

Batı kökenli sözcüklerde, söz içinde veya sonundaki ünsüz çiftleri veya daha fazla sayıdaki ünsüz yazımda korunur: elektrik, kilogram, orkestra, biyografi, film, form, lüks vb. Doğru cevap A’ dır.

İki ünsüzle başlayan batı kökenli sözcüklerde bu ünsüz çifti korunur: gram, grup, kral, Hristiyan, kredi vb. Bazen başta veya iki ünsüz arasında ünlü türeyebilir. Doğru cevap E’ dir.

Ayın ve hemze ile biten sözcükler ayın ve hemze’den önce bir ünlü varsa, yine bir üst maddede belirtildiği gibi bu ünsüzlerini düşürürler: bayi, cami, sanayi, mısra, memba vb. Ancak eklenmede, geçerli Yazım Kılavuzu’na göre bu sözcüklere iyelik eki geldiğinde Türkçenin eklenme kuralına göre iyelik ekini -sX olarak alırlar: bayi-si, memba-sı, mısra-sı vb. Daha önceki yazım kılavuzlarında bu durumda, ünsüzlerden sonra kullanılan -X eki doğru kabul edilmekteydi. Bugün cami sözcüğünde cami’i ve cami-si şeklinde ikili biçim vardır. Ancak bu örnekte de iyelik eki dışında bir ek geldiğinde Türkçenin eklenme kuralına uygun olarak cami-ye, cami-yi biçimleri tercih edilmektedir. Doğru cevap B’ dir.

Alıntı sözcükler ile yabancı sözcükler: Alıntı sözcükler Türkçenin sözvarlığının bir parçasıdır ve Türkçe kökenli sözcükler gibi Türkçenin yapısal kurallarına bağlıdır. Bir sözcük Türkçeye ne kadar erken girmiş ise Türkçenin ses sistemine uyarlanması da o kadar ileridir. Türkçe kökenli sözcüklerde görülen her tür gelişme bunlar için geçerlidir:

Orijinal biçim

Türkçe biçim

cāmeşūy

çamaşır

dǖrbin

dürbün

Tri polis

Tirebolu

Buna karşılık her doğal dil gibi Türkçede de farklı nedenlerle başka dillere ait, Türkçenin söz varlığında yer almayan bir sözcük, örneğin bir özel ad kullanılabilmektedir: Benetton, Marks & Spencer, Nine West, Nescafe. Doğru cevap A’ dır.

Arapça, Farsça ve batı dillerinden Türkçeye girmiş olan sözcüklerde karşılaştığımız, art ünlülerin yanında bulunan ince /g/, /k, /l/ ünsüzleri Türkçenin yazımında ve söyleni­şinde her zaman sorun olmuşlardır. Bu seslerden /g/ ve /k/ Arap alfabesinde ayrı harfler­le gösterilmekteydi. Ancak alıntı sözcüklerde sesbirim, yani anlam ayırıcı öğe oldukla­rı hâlde (sol “nota”-sol “sağın zıddı”; kar “kar”- kar “kazanç”), Türkçe sözcüklerde bulun­madıkları ve okunuşta da ünlü belirleyici olduğu için Latin kökenli Türk alfabesinde bun­lar için ayrı harfler belirlenmemiştir. Söylenişlerindeki farklılığı yansıtmak üzere yanla­rında bulunan ünlünün üzerine şapka işareti konulmaya başlanmıştır (bk. Harf, Sesbirim): ahlâk, hikâye, dükkân, tezgâh, yadigâr, hâk “toprak” vb. “^” işareti, birden fazla işlevi olması, düzenli gösterilmemesi, ünsüze ilişkin bir özelli­ğin ünlüye işaret konularak gösterilmesi gibi nedenlerle yazımda sürekli olarak sorun ola­gelmiştir. Sürekli tartışılan yazım sorunlarının başında da bu işaretin kullanımı gelmekte­dir. Tartışmalarda Osmanlıcadaki yazım alışkanlıklarını yeni alfabeye yansıtma çabası ya­nında alıntı sözcüklerin Türkçenin yapısal özelliklerine uyumunun engellenmeye çalışıl­ması, uyum sağlamış biçimlerin standart dışı sayılması dikkat çekicidir. Söz sonunda bulunan ince /l/ ünsüzünün ise, kendisinden sonra bir ünlü bulunmadı­ğı için, şapka ile de gösterilemiyor olması ise ayrı bir sorun kaynağıdır: gol, rol, sol. Doğru cevap C’ dir.

Arapça, Farsça ve batı dillerinden Türkçeye girmiş olan sözcüklerde karşılaştığımız, art ünlülerin yanında bulunan ince /g/, /k, /l/ ünsüzleri Türkçenin yazımında ve söylenişinde her zaman sorun olmuşlardır. Bu seslerden /g/ ve /k/ Arap alfabesinde ayrı harflerle gösterilmekteydi. Ancak alıntı sözcüklerde sesbirim, yani anlam ayırıcı öğe oldukları hâlde (sol “nota”-sol “sağın zıddı”; kar “kar”- kar “kazanç”), Türkçe sözcüklerde bulunmadıkları ve okunuşta da ünlü belirleyici olduğu için Latin kökenli Türk alfabesinde bunlar için ayrı harfler belirlenmemiştir. Söylenişlerindeki farklılığı yansıtmak üzere yanlarında bulunan ünlünün üzerine şapka işareti konulmaya başlanmıştır. Söz sonunda bulunan ince /l/ ünsüzünün ise, kendisinden sonra bir ünlü bulunmadığı için, şapka ile de gösterilmez. Doğru cevap C'dir.

Dāhi: Üstün zekalı anlamına gelmektedir. Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap A'dır. Kelimenin doğru yazımı muhāfaza şeklinde olmalıdır.

Kelimenin doğru yazılışı Zelanda'dır. Doğru cevap A'dır.

Salep kelimenin doğru yazım şeklidir. Doğru cevap E'dir.

Kelimenin doğru yazımı farenjit şeklindedir. Doğru cevap E'dir.

Orijinal kelimenin doğru yazım şeklidir. Doğru cevap D'dir.

Kamu kelimesi söylendikleri gibi yazılan kelimelerden biridir. Diğer seçeneklerdeki kelimeler ise söylenişi yazıdan farklılaştığı hâlde söylenişin değil yazımın esas alındığı sözcüklerdendir. Doğru cevap A'dır.

İnci kelimesi dilimize mal olmuş yabancı kökenli sözcüklerden ve söylendikleri gibi yazılan kelimelerdendir. Doğru cevap E'dir.

Fotoğraf kelimesinde /g/>/ğ/ değişimi gerçekleşmiştir. Doğru cevap B'dir.

adet “sayı”, ādet “gelenek” anlamına gelmektedir. Diğer seçeneklerde a ünlüsünün uzaması anlam farkı yaratmamaktadır. Doğru yanıt A.

akraba sözcüğündeki ünlüler uzun olarak söylenmektedir. Doğru yanıt A.