TÜRKÇE SES BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 5

Uzunluk, Türkçe ve alıntı sözcükler için farklı anlamlara gelir.

Sözcükte bir hecenin diğerlerine göre daha belirgin söylenmesine vurgu denir.

I. Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu son hece üzerindedir.

II. Abartma sıfatları ile zarfarın vurgusu ilk hecededir.

III. Dört heceli Türkçe yer adlarında vurgu ikinci hece üzerindedir. ifadeleri doğrudur.

Bir konuşma zincirinde hece, sözcük kökleri ve eklerle sözcükleri kapsayan ton ve değişmelerin tümü ezgiyi oluşturur (Ergenç 2002: 27).

Ezgi kişi, bağlam, konuşurun sosyal sınıfı, eğitimi gibi nedenlere bağlı olarak değişebilir.

giDEdur sözcüğü örnek olarak verilebilir, diğerleri birleşik sözcüklerdir.

İgnacz Kunos’un konuyla ilgili görüşünü açıklamasından sonra başlamış ve günümüze kadar gelmiştir. Vurgunun yeri, türü ve işlevsel olup olmadığı üzerinde yoğunlaşan tartışmaların en hararetli dönemi B. Collinder, K. Grönbech, H. Duda, J. Benzing, J. Krámský bilim adamları çalışmışlardır.

"yar, hayat, hesap ve ihraç" sözcüklerindeki sondaki ünlü, ek alındığında (yār-i, hayāt-ım, hesāb-ı, ihrācı) uzun okunur. "amaç" sözcüğü ek aldığında sondaki ünlü uzatılmaz; "amāc-ı" şeklinde okunmaz. Doğru cevap E'dir.

Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu son hece üzerindedir:altıŞAR, becerikLİ. Bazı Türkçe sözcüklerde veya Türkçeleşmiş sözcüklerde vurgu baştadır: YENge. Birleşik sözcüklerde ve birleşik sözcük olduğu unutulmuş eski birleşik sözcüklerde vurgu son hecede değil, ilk sözcüğün son hecesindedir: NEre. Abartma sıfatları ile zarfların vurgusu ilk hecededir:KAPkara. Doğru cevap D'dir.

"-iver-" ile oluşturulan birleşik eylemlerde vurgu birinci eylemin ilk hecesinde ise tezlik, eğer son hecesinde, yani -iver’in ilk hecesinde ise özensizlik, başkası için bir şey yapma gibi anlamlar dile getirilir: SÖYleyiverdi “Çabucak söyledi”, söyleYİverdi “Öylesine söyledi”. Doğru cevap A'dır.

Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli birleşik yer adlarında öbek vurgusu yerini korur yani vurgu ilk sözcüğün son hecesi üzerindedir: VAKfıkebir (NEVşehir, EsKİşehir vb. Arapça -iye eki ile biten yer adlarında vurgu bu ekten önceki hece üzerindedir: HARbiye, TeşVİkiye, SüleyMAniye vb. Türkçe kökenli, iki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir: GÖLcük, SÖğüt vb. Doğru cevap D'dir.

"efendim" sözcüğü “Anlamadım, tekrar eder misiniz?” anlamında kullanılacaksa yükselen tonla, çağrıya karşılık olacaksa düz tonla, bir söze başlanacaksa alçalan tonla söylenir. Doğru cevap E'dir.

"Geldi. Geldi mi? Geldi mi gideriz." örneklerimizi incelediğimizde "Geldi" örneğinde sonda düşen bir ezgi vardır. Bu ezgi cümlenin bittiğini gösterir. "Geldi mi" örneğinin sonunda ise önce yükselip sonra düşen bir ezgi vardır ve bu ezgi, soru cümlesine işaret eder. Buna karşılık aynı sözcük üçüncü cümlede ana cümleyi bitirmez. Yükselen ton cümlenin bitmediğine işaret eder. Doğru cevap A'dır.

Parçalanabilen sesbirimleri bürümüş durumda olan, onlardan ayrındüşünülemeyen ses özelliklerinin tamamını göstermek için bürün terimi kullanılmaktadır.

"ha.YIR" şeklinde vurgulanan kelime “olmaz, değil” anlamında değil “iyilik” anlamına gelmektedir. "olmaz, değil" anlamına gelen kelime "HA.yır" şeklinde vurgulanmaktadır.

Türkçede, vurgu hakkında yabancı araştırmacıların katıldığı tartışmalar, 20. yüzyılın
başlarında, özellikle Macar bilim adamı İgnacz Kunos’un konuyla ilgili görüşünü açıklamasından sonra başlamış ve günümüze kadar gelmiştir. Vurgunun yeri, türü ve işlevsel olup olmadığı üzerinde yoğunlaşan tartışmaların en hararetli dönemi B. Collinder, K.
Grönbech, H. Duda, J. Benzing, J. Krámský gibi bir kısmı ses bilgisinin bir kısmı da Türkolojinin önemli uzmanları olan bilim adamlarının katıldığı 1940’lı yıllar olmuştur, denilebilir.

Vurgu konusunu karmaşık kılan nedir, sorusuna verilebilecek birden fazla cevap vardır.
Her şeyden önce Türkoloji çalışmalarında dikkat, yazılı dil üzerinde yoğunlaşmış, yazı
dili doğru ve araştırılmaya layık biçim olarak görülmüş, konuşma dili ise ihmal edilmiştir.
Türkçe dil bilgisi kitaplarının anlaşılabilir gerekçelerle, bilinçli olarak standart yazı dili
şekillerine dayanmaları, kural koyucu bir yaklaşımla yazılmaları, dil politikasından kaynaklanan
beklentilere yer vermeleri vurgunun göz ardı edilmesinde önemli bir rol oynar.

Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu
son hece üzerindedir:
boYUN, taVUK, keleBEK
güZEL, yaraMAZ, becerikLİ
bunLAR, şunLAR, onLAR
yirMİ, oTUZ, beşinCİ, altıŞAR
bıRAK-, geCİK-, uYU-, tartakLA- vb

Teyze kelimesi yabancı kökenli olduğu için vurgu ilk hecededir.