TÜRKÇE SES BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 3

Türkçe kökenli sözcüklerde uyum yalnızca ünlüler arasında değildir, ünsüzler de önlük-artlık uyumuna girmektedir. Yani asıl olan hece uyumudur. Türkçe kökenli bu sözcüklerde her hecedeki ünlü ve ünsüzler önlük-artlık bakımından ya ön damak ya da art damak seslerinden oluşmaktadırlar. O halde doğru cevap E'dir.

B dışındaki bütün sözcükler yabancı kökenli olduğu için, doğru cevap B'dir.

Türk dili araştırmaları -n, -s, ve -ş seslerini bağlama sesi olarak kabul etmemekte, ortaya çıkışlarını dilin tarihsel gelişimi içinde çeşitli nedenlere bağlamaktadırlar. Tek bağlama sesi -y olup, doğru cevap da E'dir.

Türkçede söz sonunda bulunamayan ötümlü patlamalı ünsüzler şunlardır: /b/, /d/, /c/, /g/. Bu kuralın istisnası Arapça kökenli bir sözcük olan "kalıp", doğru cevap da B'dir.

Bu kurallardan yalnızca A doğrudur. E bunun tersidir, diğerleri ise yanlış bilinen kuralı çürüten olguların farklı biçimlerde söylenişinden ibarettir.

Türkçede söz başında bulunamayan ünsüzlerden /m/, /l/, /n/, /f/ ile başlayan sözcükler gerçekten de alıntıdır, D doğru cevaptır.

Sözcükte her seferinde önce gelen sesin niteliği, sonra gelenin niteliğini belirler. Sözcüğe ek gelmesi durumunda, ekin ön ünlülü mü yoksa art ünlülü mü olacağı sözcüğün son hecesinin niteliğine bağlıdır. “ge-lin” kelimesinin son ekinde ön damak ünlüsü olduğundan ek, ön damak ünlüsünü barındırabilir. Doğru cevap A'dır.

Bazı Türkçe kökenli sözcüklerde önlük-artlık uyumunun olmaması sözcüğün tarihsel süreç içinde uyumdan çıkmış olmasıdır. Eski Türkçede “karındaş” günümüz Türkçesinde “kardeş” biçimini almıştır. Doğru cevap A’dır.

Sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa sonraki hecelerde sadece düz; yuvarlak ünlü varsa sonraki hecelerde dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlülerin bulunması beklenmektedir. Doğru cevap B’dir.

Düzlük-yuvarlaklık uyumu bazı sözcüklerde gerçekleşmemiştir. Bunun nedeni /b/, /m/, /p/, /v/’nin /u/ ve /ü/ ünlülerinin düzleşmesini engelleyici bir rol oynamalarıdır. “dudak” kelimesinde böyle bir durum yoktur. Doğru cevap D’dir.

Ötümlü ve ötümsüz varyantları olan bir ekin, ünlülerden ve ötümlü ünsüzlerden sonra ötümlü ünsüzle başlayan, ötümsüz ünsüzlerden sonraysa ötümsüz ünsüzle başlayan biçimlerinin gelmesine ötümlülük- ötümsüzlük uyumu denir. Buna göre “ağaçda” sözcüğünün “ağaçta” olarak yazılması gerekir.  Doğru cevap A'dır.

Standart dilde heceleme yapılırken Türkçe sözcüklerde hecelerin seslenişi esas alınır. Türkçenin yazım kuralları açısından anlama göre heceleme yanlıştır. Buna göre “ha-nı-me-li” şeklinde heceleme yapılmalıdır. Doğru cevap D’dir.

Bağlama ünsüzü, sözcüğün ünlüyle bitmesi, ekin ise ünlüyle başlaması durumunda, Türkçenin ikiz ünlülerden kaçınması nedeniyle araya giren ünsüzdür. /y/ ünsüzü bağlama ünsüzü olarak adlandırılır. Doğru cevap E’dır.

/a/, /ı/, /o/, /u/ ünlüleri art damak, /e/, /i/, /ö/, /ü/ ünlüleri ise ön damak sesleridir. Doğru cevap C’dir.

Çeşitli nedenlerle önlük-artlık uyumunun dışında kalan Türkçe kökenli sözcükler de vardır. Uyumdan çıkmanın en önemli nedeni kimi eklerin tek biçimli oluşudur. Uyuma girmeyen tek biçimli ekler ön ya da art ünlülü olabilir. -yor, -man, -ımtırak, -daş art ünlülü; ken, -ki, -leyin ön ünlülü eklerdir. Doğru cevap A'dır.

Sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa sonraki hecelerde sadece düz; yuvarlak ünlü varsa sonraki hecelerde dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlülerin bulunması beklenmektedir. Önceki hecede a,ı varsa sonraki hecede a,ı; e,i varsa ikinci hecede e,i; o,u varsa sonraki hecede a,u; ö,ü varsa sonraki hecede e,ü olmalıdır. Doğru cevap C’dir.

Düzlük-yuvarlaklık uyumu bazı sözcüklerde gerçekleşmemiştir. Bunun nedeni /b/, /m/, /p/, /v/’nin /u/ ve /ü/ ünlülerinin düzleşmesini engelleyici bir rol oynamalarıdır. "yav-ru" sözcüğünde buna örnek bir durum vardır ve düzlük-yuvarlaklık uyumu yoktur. Doğru cevap E’dir.