TÜRKÇE SES BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 17

Bürünsel özellikler açısından her dilin kendine özgü bir sistemi vardır. Her dilin konuşuru kendi ana dilindeki bürünsel özelliklere karşı, doğal dil edinimi sürecinde kazandığı bir bilgi ve sezgiye sahiptir. Ana dili konuşurları, sorulduğunda, bürünsel özellikleri doğru belirleyemeseler bile, söyleyişteki farkları ve bu farkların anlamı nasıl etkilediğini bilirler. Ayrıca dile özgü bürünsel özelliklerden sapmaları çok doğru biçimde hissederler. Bir dili ana dili olarak konuşanlar, bürünsel açıdan aynı sözcükleri veya cümleleri benzer. biçimde söylerler. Ancak bir dilin içerisinde bölgelere ve sosyal sınıflara özgü bürün farkları olabilir.

Uzunluk, Türkçe ve alıntı sözcükler için farklı anlamlara gelir.

Türkçe' de iki heceli sözcükler yalın haldeyken vurgu son hecededir: haZIM. Bir de birleşik sözcüklerle vurgu çoğunlukla son hecede olur: tepeGÖZ gibi.

I. Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu son hece üzerindedir.

II. Abartma sıfatları ile zarfarın vurgusu ilk hecededir.

III. Dört heceli Türkçe yer adlarında vurgu ikinci hece üzerindedir. ifadeleri doğrudur.

Bir konuşma zincirinde hece, sözcük kökleri ve eklerle sözcükleri kapsayan ton ve değişmelerin tümü ezgiyi oluşturur (Ergenç 2002: 27).

Ezgi kişi, bağlam, konuşurun sosyal sınıfı, eğitimi gibi nedenlere bağlı olarak değişebilir.

giDEdur sözcüğü örnek olarak verilebilir, diğerleri birleşik sözcüklerdir.

Anlam ayırıcı olan ve Türkçede vurgu olarak anlaşılan
parçalarüstü öge yeri değişebilen ton dur.

İgnacz Kunos’un konuyla ilgili görüşünü açıklamasından sonra başlamış ve günümüze kadar gelmiştir. Vurgunun yeri, türü ve işlevsel olup olmadığı üzerinde yoğunlaşan tartışmaların en hararetli dönemi B. Collinder, K. Grönbech, H. Duda, J. Benzing, J. Krámský bilim adamları çalışmışlardır.

Abartma sıfatlarında, zarflarda ve Türkçe kökenli, iki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir. Seslenmelerde vurgu genelde ilk hecededir. Dört heceli Türkçe yer adlarında vurgu ikinci hece üzerindedir. Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu son hece üzerindedir:boYUN, taVUK, güZEL, yaraMAZ, bunLAR, şunLAR, yirMİ, oTUZ vb. Doğru cevap C'dir.

Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu son hece üzerindedir:altıŞAR, becerikLİ. Bazı Türkçe sözcüklerde veya Türkçeleşmiş sözcüklerde vurgu baştadır: YENge. Birleşik sözcüklerde ve birleşik sözcük olduğu unutulmuş eski birleşik sözcüklerde vurgu son hecede değil, ilk sözcüğün son hecesindedir: NEre. Abartma sıfatları ile zarfların vurgusu ilk hecededir:KAPkara. Doğru cevap D'dir.

"şüKÜR" sözcüğündeki vurgu, sözcük ek aldığı takdirde yer değiştirir: ŞÜKretmek, ŞÜKretti. Yalnız ünlü nöbetleşmesi olmazsa, sözcüğün vurgusu değişmez: zeHİR - zeHİR etmek, zeHİR olmak. Doğru cevap B'dir.

Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli birleşik yer adlarında öbek vurgusu yerini korur yani vurgu ilk sözcüğün son hecesi üzerindedir: VAKfıkebir (NEVşehir, EsKİşehir vb. Arapça -iye eki ile biten yer adlarında vurgu bu ekten önceki hece üzerindedir: HARbiye, TeşVİkiye, SüleyMAniye vb. Türkçe kökenli, iki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir: GÖLcük, SÖğüt vb. Doğru cevap D'dir.

Uzunluk, Türkçe ve alıntı sözcüklerde sesli harfin farklı söylenildiğinde farklı anlamlara gelmesidir. Vurgu, sözcükte bir hecenin diğerlerine göre daha belirgin söylenmesidir. Durak, bir metni oluşturan sözcük sınırlarını, öbek sınırlarını, ögeleri veya cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Bir konuşma zincirinde hece, sözcük kökleri ve eklerle sözcükleri kapsayan ton ve değişmelerin tümü ezgiyi oluşturur. Ton ise bir hecede titreşim sayısının yüksekliği veya düşüklüğü, bir hecenin tiz ya da pes söylenmesi olarak tanımlanır. Doğru cevap D'dir.