TÜRKÇE SES BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 11

Dilde anlam ayırıcı en küçük ögeye sesbirim (fonem) denir. Bu örneklerde yer alan üç adet en küçük karşıt çift (tak-pak/it-ip/etik-epik) içinde de /p/ ve /t/ sesleri sırasıyla sözcük başında, sonunda ve ortasında birbirinin yerine kullanıldığında anlamca birbirinden ayrılan sözcükler oluşturmaktadır. Öyleyse bu sesler Türkçede sesbirimdir.

Çağdaş sesçil alfabelerin kökenlerinin resim yazılara dayandığı bilinmektedir. Önceleri insanlar, ifade etmek istedikleri varlıkların resimlerini mağaralarda hâlâ görebildiğimiz çizimlerle gösterirken zamanla bu resimlerden, anlatılmak istenen varlığa benzeyen semboller ortaya çıkmıştır. Bu semboller kimi heceleri gösteren işaretlere dönüşürken (hece yazı) kimi alfabelerde de tek tek sesleri gösterecek biçimde düzenlenmişlerdir (sesçil yazı). Hem hece, hem harf gösteren işaretler taşıyan alfabeler de vardır. Örneğin Orhon Türkçesinin yazımında kullanılmış olan Runik alfabede bazı harfler heceleri bazıları da sesleri gösteriyordu. Bugün Türkçenin yazımında kullanılan alfabe her sese bir harf denkliğine büyük oranda uyulan bir sesçil alfabedir.

Bu işaretler dil incelemelerinde ele alınan ögenin eski ve yeni biçimlerini, bir başka ifadeyle gelişimini gösterir.  Okun açık tarafı eski biçim, yeni olana kaynaklık eden; uç kısmı ise gelişme sonucu ortaya çıkan daha yeni biçimi gösterir. Farsça cāmesûy>Türkçe çamaşır. Bu nedenle doğru cevap A’dır.

Sesbirim olan seslerin iki eğik çizgi arasında kullanılmasını eğik çizgiler, ögenin eski ve yeni biçimlerini eğik çizgiler, etimoloji yapılmasını yıldız işareti, eklerin bağımsız olarak kullanılmadığında yani sözcüğe eklenmek suretiyle kullanılmasını tire işareti sağlamaktadır. Alternasyon işareti, eş zamanlı kullanımları olan dil ögeleri için gösterilmektedir. Bu nedenle yanıt C’dir.

Adet sayı anlamına gelmektedir. Düzeltme işareti aldığında gelenek anlamına gelir. Aşık kemik anlamına gelir. Düzeltme aldığında aşık olan anlamına gelir. Adem yokluk demektir düzeltme işareti aldığında insanoğlu anlamına gelir. Hala babanın kız kardeşi anlamına gelir. Düzeltme işareti aldığında henüz anlamına gelmektedir. Asker sözcüğü düzeltme işareti almamaktadır. Bu nedenle cevap D’dir.

Dilcilik açısından sözlü dil önceliklidir. Dilin yeni anlamlar türetebilmesi üretken olmasıyla ilgilidir. Dilin farklı gerçekleşme biçimlerinin her biri varyant olarak ifade edilir. Diller diğer yönleri gibi sesleri açısından üstünlük veya zayıflık anlamında karşılaştırılamaz. Bu nedenle doğru cevap E’dir.

Yansımada sözcüklerden bir nedenlilik ilişkisinden bahsedilir. Yavaş konuşma gibi. Dille ilgilidir. Konuşma da dil ile ilgilidir. Çizgisellik de fiziksel seslerin çıkarılış özelliğidir. Dil göstergesidir. Sesler de dil ile ilgilidir. İkon görsel bir göstergedir. Bu nedenle doğru cevap B’dir.

Fonoloji zihinsel dil bilgisindeki kurallarla ilgilenir. Seslerin bir dilin ses sistemi içindeki işlevlerine odaklanır. Temel sorusu bir sesin belli bir dilin ses sisteminde anlam ayırıcı işlevinin olup olmadığı, bir dildeki ses arasındaki farkın anlamı ayırıp ayırmadığıdır. Fonetiğin aksine belli bir dildeki seslerin o dildeki işlevlerini, birbiriyle etkileşimlerini, diziliş ve değişim kurallarını inceler. Konusu gerçek sesler değil, soyut seslerdir. Fonetik, insan dilindeki tanımlanabilen, gerçek sesleri inceler. Bunu yaparken herhangi bir dile bağlı kalmaz. Genel olarak sesler nasıl çıkarılmaktadır, boğumlanma özellikleri nelerdir; ölçülebilir akustik dalgalar olarak fiziksel özellikler nelerdir, üretilmelerindeki fiziksel ilkeler ve sesletim süreleri nedir? gibi sorulara cevap arar. Bu nedenle cevap D’dir.

Ses bilgisinin inceleme alanları, ses, harf, seslerin anlam ayırıcı özelliği, sesbirim, ünlüler, ünsüzler, sesdizim, ünlü ve ünsüzlerle ilgili kurallar, sesler arasındaki etkileşimler, ses değişimleri, ses olaylarıdır. Söyleyiş sesbilimi ise sesbilimimi inceleme alanıdır. Bu nedenle cevap A’dır.

Yan sözcüğü hem yanmak hem de bir yön anlamına gelir. Bu nedenle doğru cevap D’dir.

Türkçede bilimsel çalışmalarda değişken sesleri göstermenin 2 yolu vardır. Birinci yol bütün değişkenleri ayrı ayrı yazmaktır. Bu yapılırken ekin sahip oldugu ünlü ve ünsüzlere göre farklı alternatifler ortaya çıkar. İkinci yolu ise eklerin bütün varyantlarını yazmak yerine hepsini temsilen semboller kullanmaktır. Burada alışılmış uygulama, değişken seslerin temsilen büyük harfle verilmesidir. Doğru cevap A şıkkıdır.

"-mış, -miş, -muş, -müş" ekleri -mXş sembolü ile ifade edilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Eklerin bağımsız olarak kullanılamadıklarını, ancak bir sözcüğe eklenmek suretiyle kullanılabileceğini göstermek için bitişme yerine bir çizgi konur. Ek, eğer isim türeten bir ek ise isimler cümlede yalın olarak da kullanılabildikleri için çizgi sadece ekin başına getirilir. Eylemden eylem türeten bir ek ise hem başına hem de sonuna tire konur.

Yıldız İşareti: * Eğer etimoloji yapılı- yorsa önüne yıldız konan sözcük, tarihi kaynaklarda belgelenmemiş ama öyle olması ge- rektiği varsayılan biçimi gösterir.

Gelişme İşaretleri: < > dil incelemelerinde ele alınan ögenin eski ve yeni biçimlerini, bir başka ifade ile gelişimini gösterir.

Eğik Çizgiler: // Ses bilgisi araştırmalarında dillerden bağımsız olarak, seslerin köşeli parantez içinde, bir dilin sesbirim olan seslerinin ise iki eğik çizgi arasında verilmesi alışılmış bir durumdur.

Alternasyon İşareti: ~ eş zamanlı kullanımları olan dil ögelerini, yani dilde aynı anda var olan biçimleri göstermek için kullanılır.

Ayrıca dil, bir iletişim aracı’dır. Dilin işlev açısından en önemli yönü budur.

Günümüzdeki biçimde yazım 1928 yılında Latin alfabesine geçilmesinden sonra geliştiği için Türkçenin yazımı oldukça yeni sayılır.

Aralarında gösteren-gösterilen ilişkisi bulunan her nesne ya da durum bir göstergedir. Bu tanımdan anlaşılacağı üzere, gösterge ilişkisinin oluşabilmesi için bir gösteren ve bir gösterilen gereklidir. Göstergeler kendiliğinden oluşabileceği gibi üzerinde anlaşmaya varılarak da oluşturulabilir. Örneğin gökte siyah yağmur bulutlarının oluşması bir gösterendir. Gösterdiği, yani gösterilen ise yağmur yağacağıdır. Bu durumda aradaki gösterge ilişkisi doğaldır, yani insan tarafından belirlenmemiştir. Trafik lambaları ise üzerinde anlaşmaya varılmış bir göstergedir. Hangi renk ışık yandığında sürücü ve yayaların nasıl davranacağı üzerinde daha önceden anlaşmaya varılmıştır.

Eklerin bağımsız olarak kullanılamadıklarını, ancak bir sözcüğe eklenmek suretiyle kullanılabileceğini göstermek için bitişme yerine bir çizgi konur. bu da "Tire" dir.

Gelişme işaretleri dil incelemelerinde ele alınan ögenin eski ve yeni biçimlerini, bir başka ifade ile gelişimini gösterir.

Alternasyon işareti (~), eş zamanlı kullanımları olan dil ögelerini, yani dilde aynı anda var olan biçimleri göstermek için kullanılır.