TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ II

A seçeneğindeki cümle, yüklemin türüne göre isim cümlesi olarak diğer seçeneklerdeki fiil cümlelerinden farklıdır.

E seçeneğindeki cümle yüklemin türüne göre fiil cümlesidir. Diğer seçeneklerdeki cümleler ise isim cümlesidir.

Sadece B seçeneğindeki cümle isim cümlesidir. Diğer seçeneklerdeki cümleler yüklemin türüne göre fiil cümlesidir.

D seçeneğinde yüklem "anlayamaz" çekimli fiildir.

A seçeneğinde yüklem "bağrı yanık yolcu" sıfat tamlamasıdır.

D seçeneğinde yüklem "Gazetelerin en çok okunan bölümleridir" cümlenin sonunda olmadığı için devrik isim cümlesidir.

Yukarıdaki cümle yüklemin yerine göre devrik cümledir. Bu yönüyle cümle ile özdeş olan seçenek D seçeneğidir.

İster isim ister fiil cümlesi olsun yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümle kurallı cümledir. Bu kurala uygun seçenek E seçeneğidir.

Yukarıdaki cümle yüklemin yerine göre kurallı cümledir. Bu cümle ile yüklemin yerine göre özdeş olan cümle B seçeneğinde vardır.

Yüklemin yerine göre cümleler kurallı ya da devrik olur. Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümleler kurallı cümlelerdir. Buna göre sadece E seçeneğinde bu duruma uymayan bir cümle vardır. Yani E seçeneğinde devrik cümle vardır.

a) Geniş Zaman Kipiyle Kurulan Cümleler
Tatlı dil, yılanı deliğinden çıkarır.
İt dalaştan, bacı kardaştan korkar.
El ağlarsa gözünden, anam ağlarsa özünden ağlar.
Allah bilir ama kul da sezer.
Dağların dumanı gider amma sevdalı başın dumanı gitmez.
Allah kimine bal verir, parmak vermez; kimine parmak verir, bal vermez.
Yavuz it ne kendi yer, ne başkasına yedirir.
Babası ölen ağa oldum sanır; anası ölen hanım oldum sanır.
Kurt ağzından kuzu alınır mı?
(Atasözü)

Doğru cevap a'dır.

Öğrenilen Geçmiş Zaman Kipiyle Kurulan Cümleler
ALTRO
Şarkılar söylüyormuşum
Sokaklarda,
Görmüşler.
Yere yere bakıyormuşum
Yürürken,
Duymuşlar.
Sonrasını kendileri uydurmuşlar.

(Özdemir Asaf)

Doğru cevap b'dir.

Şart Kipiyle Kurulan Cümleler
Şart kipi, istek ve temenni ifadelerinin dışında tam bir yargı bildirmez. Bu bakımdan temel cümleye yan cümle hazırlar. Bu yan cümleler temel cümleyi şart,
zaman, sebep, tahmin, benzetme vb. anlamlarıyla tamamlar. Şart cümlesi temel
cümleden önce gelir ve çok defa da zarf işleviyle temel cümleye bağlanır:

Bir kere görse gözüm köyün aydınlığını
Kül bağlar içerimde bu kızıl kor yığını.

(Faruk Nafiz Çamlıbel)

Doğru cevap c'dir.

sim + Yardımcı Fiil Kalıbındaki Birleşik Fiillerle Kurulan Cümleler
Bu kalıptaki birleşik fiillerde bir isim ögesi ile “et-, eyle-, yap-, kıl-, ol-, bulun-”
yardımcı fiilleri bir araya gelir. Bu yardımcı fiillerden “et-, eyle-, yap-, kıl-” geçişli
fiiller yaparken “ol-” ve “bulun-” geçişsiz fiiller meydana getirir.
“İsim + yardımcı fiil” kalıbında kurulan birleşik fiillerden bazıları “et-, eyle-, yap-,
kıl-, ol-, bulun-” yardımcı fiillerinin dışındaki bazı fiillerle kurulur. “İsim + yardımcı
fiil” kuruluşundaki bu birleşik fiilleri oluşturan fiil ögesi ise aslen ana fiil olduğu hâlde
bazen yardımcı fiil işlevinde kullanılan bir fiil olmaktadır (bul-, ver-, kal-, düş-, koş-,
çık-, at-, başla-, sür-, gel-, bak- vb.). Bunlara “geçici yardımcı fiiller” adı verilir:
Şiir yazma hastalığım
Hep böyle havalarda nüksetti;
Beni bu güzel havalar mahvetti.

(Orhan Veli Kanık)

Doğru cevap d'dir.

Yüklemi Kelime Grubu Olan İsim Cümleleri
Bu, esasında, Şark ve Garp meselesidir. (yüklem, isim tamlaması)
(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

Firuze kubbelerle bizim şehrimizdi o; (yüklem, iyelik grubu)
Yalnız bizimdi, çehre ve ruhiyle biz’di o.
(Yahya Kemal Beyatlı)

Her gün alnında zehirden acı rüzgârlar esen,
Gurbet akşamlarının bağrı yanık yolcusuyum. (yüklem, sıfat tamlaması)
(Faruk Nafiz Çamlıbel)

Doğru cevap e'dir.

Yüklemi sonda bulunmayan cümleye devrik cümle denir. Devrik cümlelerde
yüklemin ille cümlenin başında yer alması gerekmez. Devrik cümle yapısındaki
temel mantık, yüklem dışı ögelerin vurgulanmasıdır. Bu bakımdan vurgulanmak
istenen öge yüklemin yerine kaydırılmaktadır. Yüklemin başta veya ortada olmasındaki amaç; yargıya bir duygu değeri kazandırmak, anlatımda bir sıcaklık sağlamaktır.
Devrik cümle, daha çok şiir dilinde karşılaşılan cümle türüdür. Ancak atasözlerinde, günlük konuşmalarda, sohbet yazılarında da devrik cümlelere rastlanır.
Hikâye ve romanlarda da devrik yapılı cümleler sıkça kullanılmaktadır. Esasen dilimizin eski metinlerinde de devrik cümleler bulunmaktadır. Devrik yapılı cümleler, dilin doğal akışına uygun olarak kullanıldığında anlatıma bir samimilik,
canlılık ve sıcaklık katar. Ama sırf farklı olmak, yenilik yapmak ve bir özentiyle
devrik cümle kullanılırsa yapmacık olur ve düşünce anlatımın akışını bozar:
Gülme komşuna, gelir başına.
(Atasözü)

Doğru cevap a'dır.

Özne Bakımından Devrik Cümleler
Belki bir dikenli yamaçta, belki de ormanda doğmuştu bu kuşlar...
Bizim çook kuşumuz var diye, Semih’in yanına geldi Uzun Süleyman.
(Yaşar Kemal, Kuşlar da Gitti)
Fâni bir iz bırakmış burda yatmışsa kimler,
Aygın baygın maniler, açık saçık resimler...
(Faruk Nafiz Çamlıbel)
Seni zambak gibi gördükçe açık pencerede
Gül açar bahtımın evvelki hazanlık korusu.
(Cenap Şahabeddin)

Doğru cevap b'dir.

İster isim cümlesi olsun ister fiil cümlesi olsun yüklemi sonda bulunan cümleye
kurallı cümle denir. Türkçede söz diziminde cümle yapısının esas özelliği, yardımcı ögeden esas ögeye doğru diziliştir. O bakımdan cümlenin temel ögesi olarak yüklem de sonda yer alır. Cümlede özellikle belirtilmek istenen öge yükleme
yaklaştırılır:

Artık sana dargın değilim.
(Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu)

Doğru cevap d'dir.

Yüklemi Tek Kelime Olan İsim Cümleleri
Ağaç bütün
Meyve bütün,
Işık bütün
Benim dünyam paramparça.
(Bedri Rahmi Eyüboğlu)

Doğru cevap c'dir.

Yüklemi ek fiil ile çekime girmiş isim, isim cinsinden bir kelime veya kelime grubu olan ve cümleye isim cümlesi denir. İsim cümlelerinde yargı ek fiil ile sağlanır.

Bu duyguda gururla tevazu, edeple istiğna kucak kucağadır.
(Cemil Meriç)

Doğru cevap e'dir.