TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ II

Sıralı cümle, arka arkaya sıralanmış basit cümlelerden oluşur. Bu yönüyle bir söz bütünü, bir metin içindeki bütün cümleler, metnin uzunluğu ne olursa olsun, aralarında konuyu tamamlayan bir bütün oluşturmak üzere sıralanmış cümleler hâlinde sayılabilir. Bir gramer birimi olarak sıralı cümleyi ayıran yapı özelliği, cümlelerin sıralama / bağlama edatlarıyla veya bu edat değerindeki virgülle birbirine bağlanmasıdır. E seçeneğinde bu durum söz konusuyken diğer seçeneklerde yoktur.

Bu tür cümleler bağımlı sıralı cümlelerdir. Bu cümleler, yalnız başlarına kullanıldıklarında anlamı bulunan ve bir araya gelince de aralarında anlam ilişkisinin yanında ortak cümle ögelerine de sahip olan cümlelerdir. A seçeneğinde her iki cümlenin de öznesi "ödünç"tür. Diğer seçeneklerde ortak özne yoktur.

C seçeneğindeki atasözü "Az veren candan verir, çok veren maldan verir" biçimindedir.

A seçeneğinde her iki cümlede de belirtili nesneyi bulmak için sorduğumuz "neyi" sorusuna "bu konuyu" cevabını alıyoruz. Ortak nesne "bu konuyu" söz öbeğidir.

E seçeneğindeki sıralı cümlede de sorudaki gibi yer tamlayıcısı  ortaktır. Diğer seçeneklerde ortak yer tamlayıcısı yoktur.

Yargı ifadesi söz veya metin bütünlüğü içinde dinleyen veya okuyan tarafından algılanan bitmemiş cümlelere “eksiltili cümle” denir. A seçeneğinde yüklem söylenmese de "etkilenmek" anlamındadır.

Açıklama veya ek bilgi vermek amacıyla cümleye giren  dil birliklerine “ara söz” veya “ara cümle” adı verilir. Bunlar cümleden çıkarıldıkları zaman cümlenin anlamında bir eksiklik oluşturmaz, cümlenin yapısında bir eksiklik yaratmaz. D seçeneğinde "emin ol" ara cümledir.

B seçeneğinde iki cümle "ama" bağlacı ile bağlanmıştır.

Yukarıdaki cümlede iki cümle bağlaçla bağlı olmadığı için bağlı cümle denemez.

D seçeneğinde "de" bağlacının iki cümleyi bağladığı görülmektedir. bu nedenle bu cümle, bağlı cümledir.

Anlatımın temel yapı taşları sesler değil sözcüklerdir.

a dışında kalan şıklar sıralı cümleye ait özelliklerden değildir.  Bir gramer birimi olarak sıralı cümleyi ayıran yapı özelliği, cümlelerin sıralama / bağlama edatlarıyla veya bu edat değerindeki virgülle birbirine bağlanmasıdır.

C seçeneği dışında kalanlar bağımlı cümleye ait örneklerdir. El yarası geçer, dil yarası geçmez ise bağımsız cümleye bir örnektir.

D dışındaki şıklar ortak özneli bağımlı sıralı cümlelere birer örnektir.  "Ormanlar koynunda bir serin dere, dikenler içinde sarı gül vardır" ise ortak yüklemli bağımlı cümlelere bir örnektir.

E şıkkı ortak özneli bağımlı sıralı cümlelere, a,b ve d şıkları ise ortak nesneli bağımlı sıralı cümlelere örnektir. ‘Ona bakarsanız çok zamandır burada oturuyor, burada çalışıyor ve aynı komşularla bir arada yaşıyor’ ifadesi ortak zarf tümleçli bağımlı sıralı cümleye bir örnektir.

Ara sözler yazıda iki virgül veya iki kısa çizgi arasında yazılır. Buradaki altı çizili ifadeden cümlenin ara sözlü bir cümleye örnek olduğunu söyleyebiliriz.

Eksiltili cümleler, eksik ögeye rağmen, tam bir anlatım değeri taşır. Dolayısıyla b ifadesi yanlıştır.

-Ondan en ehemmiyetsiz bir zaaf gösterilemez demediniz mi?

-Evet (dedim).

"dedim" ifadesi kullanılmadığından a şıkkı eksiltili cümleye bir örnektir.

Her taraf­ta yükseklik, her taraf­ta ıssızlık (var), Yalnız arabacının dudağında bir ıslık! (var) – Eksiltili cümleye bir örnektir.