TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ II

                zarf tümleci                                                nesne                yüklem

                                                                          (Ahmet Hamdi Tanpınar, Beş Şehir)

Yukarıdaki cümlede nesne, bir isim ­fiil grubudur.

Bu örnekte ise nesne olan kendisine boşaltılan, bir sıfat-fiil grubudur.

Tek pencerenin önünde, duvarın dibinde tozlu ve sefil, âdeta sürünen mevsim sonu çiçeklerine bakarak düşünüyorum.

Baygın, geniş sükûtun içinden ta uzaklardan, iskele tarafından, akisler hâsıl ederek korkunç, vakur bir seda kükredi.

Bulgaristan’da ölüyor, Yunanistan’da ölüyor, Acemistan’da ölüyor, Sırbistan’da ölüyor, yalnız yurdunda, köyünde ölmüyorsun.

Bu ikisinin arasında, boşlukta sallanıyorum.

Ote lodalarında, otel odalarında... (NecipFazılKısakürek)

Bu cümlede ise yertamlayıcısı bir sıfat ­fiil grubudur. Cümlenin öğelerini aşağıdaki gibi belirleyebiliriz:

ağlayın: Yüklem(siz) : Gizliözne

otel odalarında, otel odalarında âşinâsız, sessiz can verenlere : Yer tamlayıcısı Fiilimsiler birer fiil şekilleri oldukları için yer tamlayıcıları onlarla da ilgili olabilir. Nitekim bu cümlede otel odalarında, otel odalarında tekrarlanarak kullanılan yer tamlayıcısı can veren sıfat­ fiiline bağlıdır ve grubun yer tamlayıcısıdır.

Yukarıdaki dizelerde birinci cümlede yer alan zarf tümleci ögesi birer birer, aynı kelimenin tekrarıyla yapılmış bir ikileme grubudur.

O gün ruhumuzdan taşan kahkaha                                                                           Hâlâ bir ok gibi kalbimi deler (Faruk Nafiz Çamlıbel)

Bu cümlede yer alan o gün, bir sıfat tamlaması olup zarf tümleci işleviyle kullanılmıştır. Ancak bu zarf, ana cümle fiilinin değil taşan sıfat­ fiilinin zarfıdır. Hâlâ bir ok gibi ise benzerlik edatıyla kurulmuş bir edat grubudur ve cümlede zarf tümleci işleviyle kullanılmıştır.

Her yandan küçülen bir oda gibi                                                                             Duvarlar yanaşmış, tavan alçalmış

Bu dizelerde yer alan her yandan küçülen bir oda gibi kelime grubu da bir edat grubu olup zarf tümleci işleviyle kullanılmıştır.

Bayram sabahı güneş bile başka türlü, âdeta ruhanî doğardı. (Ahmet Hamdi Tanpınar, Beş Şehir)

Bu cümlede zarf tümleci olarak kullanılan gruplardan bayram sabahı, belirti­siz isim tamlaması yapısında; başka türlü ise sıfat tamlaması yapısında olup zarf tümleci işleviyle kullanılmıştır.

Çocuk uysallıkla onun ardından eve girdi.(Sevinç Çokum, Bizim Diyar)

Bu cümlede de zarf tümleci olan öge uysallıkla kelimesidir, o da vasıta eki (­la) almış bir isimdir. “Zarf çeşidi olan kelimelerin hepsi cümlede zarf tümleci olarak kullanılabilir. Zarf­lar, cümlede genellikle çekimsiz olduklarından fiillere doğrudan bağlanır. İsimler, eksiz veya hâl [yön (­ra, ­arı), vasıta (­la, ­n ) ve eşitlik (­ca, ­ça)] eklerini alarak zarf olarak kullanılır.” kuralının örneğidir.

Her zaman biraz hüzünlü, fakat-bunda bir tezat yoktur- yine her an az çok müsterih ve hatta memnun görünürdü. (Abdülhak Şinasi Hisar, Çamlıcadaki Eniştemiz)
Zil çalacak... Sizler derslere gireceksiniz bir bir.
Zil çalacak, ziller çalacak benimçin,
Duyacağım evlerden, kırlardan, denizlerden;
Tâ içimden birisi gidecek uça ese...
Ama ben, ben artık gidemeyeceğim (Zeki Ömer Defne)
O gün ruhumuzdan taşan kahkaha
Hâlâ bir ok gibi kalbimi deler (Faruk Nafiz Çamlıbel)
Bir kapı açılıp, merdivende ayak sesleri duyuluncaya kadar orada bitkin oturdu.
(Sevinç Çokum, Bizim Diyar)
Mağlupken ordu, yaslı dururken bütün vatan
Rüyama girdi her gece bir fatihane zan (Yahya Kemal Beyatlı)