TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ II

Kelime grupları tam bir yargı bildirmez, cümle ise tam bir yargı ifadesi taşır.

Cümlede yüklem bazen başka ögelerle de desteklenir.

Cümlede kelimeler, anlamın gereğine göre belli bir düzen içinde sıralanır.

Cümle büyük harf­le başlar, cümlenin sonuna ise anlamın gerektirdiği noktalama işaretleri konur.

Karşılıklı konuşmalarda, yöneltilen sorulara cevap olarak söylenen sözler de, ister ek fiil alsın ister almasın, birer cümle değerindedir; ancak bu yapılarda yüklem, bir önceki cümle ile tamamlanır.

Cümlenin ögeleri;Cümlenin anlamını bütünleyen ve kelime veya kelime grubunun anlamını cümledeki görevine yönelik tamamlayan parçalardır.

Yüklem, cümlenin temel ögesidir. Öteki ögeler, yüklemin anlamını çeşitli yönlerden tamamlamak ve onu daha belirgin duruma getirmek üzere cümlede yer alır.

Taşımak, etkilemek, beğenmek, istemek fiil olduğu için bu seçenekler yüklemine göre fiil cümlesidir.

Zevk ise bir isim değerinde bir kelimedir.

Bir söz dizisinde özne, nesne, zarf tümleci ve yer tamlayıcısı birden çok olabildiği hâlde yüklem tektir. Söz dizisinde ne kadar yüklem varsa o kadar cümle var demektir. Yani bir metindeki cümle sayısı, o metindeki yüklem sayısı kadardır.

Kaçırıverdi (Kaçmak- vermek)

Özne, cümlenin yüklemden sonra gelen en önemli ögesidir. Fiile öteki ögelerden daha yakın olan özne, aynı zamanda cümlenin fiilden ayrılmayan bir unsurudur. Bu bakımdan bazen ayrı bir kelime hâlinde olmayıp fiilin içinde şahıs hâlinde ifade olunur. Özne; yüklemin bildirdiği anlamı tamamlayan, cümlede bildirilen hükmün meydana gelmesini sağlayan ögedir.

Edilgen yapılı fiillerle kurulan cümlelerde ise özne, oluşun etkisinde kalan; yani edilgen bir öznedir. Geçişli etken fiiller, edilgen çatıya dönüştürülünce geçişsiz olur. Geçişsiz fiiller ise nesne almaz. O bakımdan geçişli iken edilgen çatıya sokulan fiillerle kurulan cümlelerde nesne bulunmaz. Böyle cümlelerde cümlenin asıl nesnesi olan öge, özne görünüşündedir; ama bu özne cümlenin asıl öznesi değil şeklî öznesidir. Bu özneye “sözde özne” denir. Sözde özne, cümlede işi yapan öge değil yapılan işten etkilenen ögedir.

gitmişti : Yüklem
küçük Ağa’nın gençliğinden duyduğu hafifseme : Özne
tamamen : Zarf tümleci

Bankta torununu bekleyen kadın cüzdanını çıkarttı, simitçiyi yanına çağırdı.

Bankta torununu bekleyen kadın: özne

çıkarttı: yüklem

çağırdı: yüklem

A seçeneğinde tramvayla zarf tümlecidir ve yükleme en yakın öge olduğu için en önemli olandır. Doğru cevap A'dır.

Cümlenin yüklemi 'çok iyi bir öğretmen' kelime grubudur. Öğretmen de bir isim olduğu için bu cümle bir isim cümlesidir. Doğru cevap B'dir.

C şıkkında yüklem görülmediği için eksiltili bir cümledir. Doğru cevap C'dir.

Görsem fiili tasarlama kiplerinden dilek şart kipindedir. Doğru cevap D'dir.

'ki' bir şüphe edatıdır. Doğru cevap E'dir.

A şıkkında 'yiyor' fiili hem ilk cümle hem de ikinci cümle için ortak olarak kullanılmıştır. Doğru cevap A'dır.

B şıkkında edilgen yapılı bir fill olduğu için nesne, özne görünüşündedir. Yani, sözde öznedir. Doğru cevap B'dir.

Yüklemi meçhul fiil olan cümlelerde özne bulunmaz. Meçhul fiiller, geçişsiz fiillerin edilgen çatıya sokulmasıyla oluşan fiillerdir. Geçişsiz fiil kök ve gövdelerine “-n-” veya “-l-” edilgenlik eki getirilirse öznesi belli olmayan fiiller türetilir. 'gidildi' yüklemi meçhul bir fiildir. Doğru cevap C'dir.

Ünlem grupları doğrudan yükleme bağlanmadıkları, cümlenin dışında kaldıkları için özne olmaz. Ünlem ögeleri ve ünlem grupları “cümle dışı öge” olarak değerlendirilir. Doğru cevap E'dir.

D şıkkında 'de' kuvvetlendirme edatıyla özne pekiştirilmiştir. Doğru cevap D'dir.