TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ II - Deneme Sınavı - 6

Cümle çözümlemelerinde nesne ögesini bulmak için yükleme ne?, neyi?, neleri? ve kimi?, kimleri? soruları yöneltilir. Bunlara cevap olan öge nesnedir. Ancak ne sorusunun cevabı olan nesne, belirtisiz nesnedir. Cümlenin yüklemine –neyi istiyordu? Sorusunun cevabı “Yazdığı hikayeleri bir yayınevine göndermek”tir. Cümlenin nesnesidir.

Edilgen çatılı fiillerin öznesi edilgen bir öznedir, gerçek özne değildir. Cümle içinde özneyi bulmak için yükleme kim?, kimler? ve ne?, neler? sorularından biri sorulur. Bu sorulara cevap olan kelime veya kelime grubu öznedir. Kim?, kimler? Soruları insanlar için; ne?, neler? soruları ise insandan başka varlık ve nesneler için sorulur. Bırakılma işi başkası tarafından yapılmış fakat mektuplar özne olarak kullanılmıştır. Dolayısıyla sözde özne mektuplar’dır.

Zarf tümleci, cümlede yüklemin anlamını zaman, yer, yön, durum, miktar, tarz, sebep, ölçü, araç, soru, şart vb. yönlerden tamamlayan ögedir. Cümle çözümlemelerinde yükleme niçin?, nasıl?, ne zaman?, ne kadar?, ne şekilde?, ne ile?, kiminle?, hangi durumda?, hangi şartlarda? gibi sorular yöneltilerek zarf tümleci ögesinin bulunması sağlanır. Yükleme –Nasıl? Sorusu sorulur ve “buruk bir özlemle” zarf tümlecidir.

Yer tamlayıcısı yüklemle dolaylı olarak ilgili olduğu için dolaylı tümleç olarak da adlandırılır. Cümle çözümlemelerinde yer tamlayıcılarını bulmak için yükleme “nereye?, nerede?, nereden?; kime?, kimde?, kimden?, neye?, nede?, neden?” gibi sorular yöneltilir. Neden? Sorusunun cevabı “Ufak tamir işlerini yapmaktan”dır.

Cümle içinde özneyi bulmak için yükleme kim?, kimler? ve ne?, neler? sorularından biri sorulur. Bu sorulara cevap olan kelime veya kelime grubu öznedir. Kim? Sorusunun cevabı “O”dur.

İster fiil cümlesi olsun ister isim cümlesi olsun kurallı bir cümlede yüklem, cümlenin sonunda bulunur. “İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı.” Dinlemek yüklemi cümlenin ortasında yer alır ve devrik bir cümledir.

Şart cümlesi temel cümleden önce gelir ve çok defa da zarf işleviyle temel cümleye bağlanır. A seçeneğinde uzasa fiili şart kipi ile kurulmuştur. Doğru yanıt A seçeneği.

B seçeneği şart, C, D ve E seçenekleri hikaye birleşik çekimiyle kurulan cümlelerdir. Doğru yanıt A seçeneği.

B seçeneği dışındaki cümlelerde tasvir fiilleri kalıbındaki birleşik filler yer almaktadır; bunlar “bil­, ver­, yaz­, dur­, gel­, git­, kal­, koy­, gör­” yardımcı/tasvir fiillerinden birinin birleşmesi sonucu ortaya çıkan yapılardır. halletmeliyiz ise “İsim + yardımcı fiil” kalıbında kurulan birleşik fiillerdendir. Bu kalıptaki birleşik fiillerde bir isim ögesi ile “et­, eyle­, yap­, kıl­, ol­, bulun­” yardımcı fiilleri bir araya gelir. Doğru yanıt B.

B seçeneği dışındaki cümlelerdeki fiiller geçişsizdir. Geçişsiz fiillerle kurulan cümlelerde, etkilenme özne üzerine kaydığı için, nesne bulunmaz. Fiilin gösterdiği hareket hem şahsı hem nesneyi etkiliyorsa bu fiiller geçişlidir. Geçişli fiillerle kurulan cümle­ ler nesne ister. B seçeneğinde özne Faik Bey, nesnesi ise borçlarını sözcüğüdür. Doğru yanıt B.

C seçeneğindeki söylenmek fiili dönüşlü çatıdadır. Doğru yanıt C.

Yüklemler; bizim şehrimizdi (iyelik grubu), bin yedi yüzdür (sayı grubu), Şeyh Galib'di (birleşik isim grubu), hedefini şaşırandır (sıfat-fiil grubu) ve bizimdir (tek kelime). Doğru yanıt C seçeneği.

İster isim cümlesi olsun ister fiil cümlesi olsun yüklemi sonda bulunan cümleye kurallı cümle denir. Yüklemi sonda bulunmayan cümleye ise devrik cümle denir. D seçeneği dışındakiler devrik, D seçeneğindeki cümle ise kurallıdır. Doğru yanıt D.

Devrik cümleler, cümlenin ögelerinin yüklemden sonra gelişine göre birkaç sınıfa ayrılır. D seçeneğinde yüklemden (sattılar) sonra gelen öğe (şahini) nesnedir. Doğru yanıt D.

“İsim + yardımcı fiil” kalıbında bir isim ögesi ile “et­, eyle­, yap­, kıl­, ol­, bulun­” yardımcı fiilleri bir araya gelir. E seçeneğindeki kör olsun böyle bir birleşik fiildir. Diğer seçeneklerde yüklem isimdir. Doğru yanıt E.

Doğru yanıt E seçeneği.

E seçeneğindeki cümle olumsuz fiil cümlesidir.

Doğru yanıt B seçeneği.

Doğru yanıt A seçeneği.

Doğru yanıt C seçeneği.