TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ II - Deneme Sınavı - 9

Ağlayın âşinâsız, sessiz can verenlere

Ote lodalarında, otel odalarında... (NecipFazılKısakürek)

Bu cümlede ise yertamlayıcısı bir sıfat ­fiil grubudur. Cümlenin öğelerini aşağıdaki gibi belirleyebiliriz:

ağlayın: Yüklem(siz) : Gizliözne

otel odalarında, otel odalarında âşinâsız, sessiz can verenlere : Yer tamlayıcısı Fiilimsiler birer fiil şekilleri oldukları için yer tamlayıcıları onlarla da ilgili olabilir. Nitekim bu cümlede otel odalarında, otel odalarında tekrarlanarak kullanılan yer tamlayıcısı can veren sıfat­ fiiline bağlıdır ve grubun yer tamlayıcısıdır.

Ben pırıl pırıl bir gemiydim eskiden.

Yeni çimlenen fideler sulandı.

şimdi

Yalnız bugün senin gibi ölgün sadalıyız.

Kardeşim, babam, bütün ailem vardı düğünde.

"Bugün erkenden okula gittim" cümlesi, kuruluşunda tek yüklem, tek yargı bildiren, bir düşünceyi, bir isteği, bir duyguyu anlatan basit bir cümledir. Diğer cümleler içinde fiilimsi barındırır.

Kardeşi, derse yine geç kaldı.

İçinde esas yargının bulunduğu bir temel cümle ile onu anlam ve görev bakımından tamamlayan bir veya birden fazla yan cümleden oluşan cümleye birleşik cümle denir.

Bu saati sana kim verdi?

yaralı bir kuş

Derslerin en dikkatli izleyicisidir.

Bilgi edinmek için edebi eserleri tahlil ederiz.

"İzmir'e gidecekse bugün gitsin" cümlesinde, yüklem İzmir'e gitmeye bağlandığı için şartlı birleşik cümledir.

Yan cümlesi çekimli fiille kurulan birleşik cümleler şunlardır: • Şartlıbirleşikcümleler • İç içebirleşikcümleler • Ki’libirleşikcümleler.

Kadir Mevlam, eğer senden uzakta Bana takdir eylemişse ölümü: takdir eylemişse : Yüklem Kadir Mevlam : Özne bana : Yer tamlayıcısı senden uzakta : Zarf tümleci ölümü : Belirtili nesne eğer : Cümle dışı öge (şart edatı) Yan cümle, temel cümleyi zarf işlevi ile tamamlamaktadır.

Şart kipi, istek işlevine de sahiptir. Bu kip, bir istek ve temenni ifade ettiği zaman tam bir yargı bildirir. Ne var ki bu yargı dahi tam anlamıyla kendini hissettirmez, bir kalıplaşma ifadesi taşır. Bu bakımdan şart kipiyle kurulan cümleler ayrı bir cümle olmaktan ziyade temel cümleyi tamamlayan yan cümle özelliği taşır: Uzanıverse gövdem, taşlara boydan boya; Alsa buz gibi taşlar alnımdan bu ateşi Dalıp sokaklar kadar esrarlı bir uykuya, Ölse, kaldırımların kara sevdalı eşi... (Necip Fazıl Kısakürek)

şâirleri haykırmayan bir millet : Sıfat tamlaması şâirleri haykırmayan : Sıfat-fiil grubu bir millet : Sıfat tamlaması sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk gibi : Edat grubu sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk : Sıfat tamlaması sevenleri toprak olmuş : Sıfat-fiil grubu toprak ol- : Birleşik fiil öksüz çocuk : Sıfat tamlaması

"Şarkıyı o kadar güzel söylüyor ki..." ifadesi cümlenin olumlu bir ifadeyle devam edeceğini gösteriyor. O yüzden dilimiz varmıyor laf etmeye cümleyi tamamlamak için uygun bir ifade olamaz.