TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ II - Deneme Sınavı - 14

Basit cümle; kuruluşunda tek yüklem bulunan, tek yargı bildiren cümledir. Basit cümle de tek bir yargı bulunur, bu yargıyı sonuca bağlayan tek yüklem vardır. Bu yüklemde ya çekimli bir fiildir ya da ek fiil almış isim ya da isim gibi kullanılan bir kelime grubudur. Basit cümle de cümlenin yapısını belirleyen, cümledeki kelimelerin veya kelime gruplarının sayısı değil bunların tek bir yükleme bağlanmış olmalarıdır.Bu duruma uygun cümle sadece B seçeneğinde vardır.

C seçeneğinde "Gönül isterdi" temel cümle, "bu konuşmamızı babam da bilsin." yan cümledir ve Yan cümle, temel cümleyi nesne göreviyle tamamlamaktadır.

Yan cümle, temel cümlenin dışında kalan; ancak temel cümlenin ifade ettiği fikri bir sebebe, bir şart, bir dileğe bağlayan cümledir. Çoğu zaman temel cümleden önce bulunur ve çekimli bir fiille kurulur. Yan cümle de kuruluş bakımından başlı başına bir cümledir. Yan cümlenin esas görevi; temel cümleyi anlam yönünden tamamlamak, açıklamak ve güçlendirmektir. O bakımdan yan cümleler, bir yargı taşısalar da anlam ve kuruluş bakımından daima temel cümleye bağlıdır ve temel cümlenin bir ögesi olarak bulunur. Bu duruma uymayan yek seçenek D seçeneğidir.

Şartlı birleşik cümle, şart ifadesine dayalı bir yan cümle ile bir ana cümleden meydana gelen birleşik cümledir. Bir başka deyişle şartlı birleşik cümleler, oluş ve kılışın bir şarta bağlandığı cümlelerdir. Bu oluş ve kılışlar şart (-sA) ekiyle yapılır.

Birleşik cümle, içinde birden çok yargı bulunan cümledir.Birleşik cümlede yan cümlelerin de yüklemlerinin çekimli bir fiil olması, yani tam bir yargı ifade etmesi gerekir. Bu duruma uyan cümleler 1-3 nolu cümlelerdir.

Bir cümlenin bir görevle başka bir cümlenin içinde yer almasıyla oluşan birleşik cümleye iç içe birleşik cümle adı verilir. İç içe birleşik cümlede iç cümle, temel cümlenin bir ögesi ya da bir isim ögesi olur. Temel cümlenin yüklemi çoklukla “de -, say -, zannet -, farz et -, bil -, gör -, ad det -, duy -, işit -, um -” gibi duygu ifadesi taşıyan fiillerden oluşur. Bu şartlara uyan tek seçenek E seçeneğidir.

"Anahtarı kime verdiğini hatırlayabilseydi bütün bu yaşadıklarımız başımıza gelmezdi." cümlesinin yan cümlesi "Anahtarı kime verdiğini hatırlayabilseydi" temel cümlesi ise "bütün bu yaşadıklarımız başımıza gelmezdi". E seçeneği doğru cevaptır.

"Kesin kararımızı verirsek/ sizi arayacağız." cümlesinde zarf tümlecini bulma sorularından biri olan ne zaman  sorusunu sorduğumuzda "Ne zaman sizi arayacağız" sorusuna yan cümle cevap verir.

B seçeneğindeki cümle yapısına göre basit cümle iken diğer seçeneklerdeki cümleler yapısına göre birleşik cümledir.

Sıralı cümle, arka arkaya sıralanmış basit cümlelerden oluşur. Bu yönüyle bir söz bütünü, bir metin içindeki bütün cümleler, metnin uzunluğu ne olursa olsun, aralarında konuyu tamamlayan bir bütün oluşturmak üzere sıralanmış cümleler hâlinde sayılabilir. Bir gramer birimi olarak sıralı cümleyi ayıran yapı özelliği, cümlelerin sıralama / bağlama edatlarıyla veya bu edat değerindeki virgülle birbirine bağlanmasıdır. E seçeneğinde bu durum söz konusuyken diğer seçeneklerde yoktur.

Bu tür cümleler bağımlı sıralı cümlelerdir. Bu cümleler, yalnız başlarına kullanıldıklarında anlamı bulunan ve bir araya gelince de aralarında anlam ilişkisinin yanında ortak cümle ögelerine de sahip olan cümlelerdir. A seçeneğinde her iki cümlenin de öznesi "ödünç"tür. Diğer seçeneklerde ortak özne yoktur.

C seçeneğindeki atasözü "Az veren candan verir, çok veren maldan verir" biçimindedir.

A seçeneğinde her iki cümlede de belirtili nesneyi bulmak için sorduğumuz "neyi" sorusuna "bu konuyu" cevabını alıyoruz. Ortak nesne "bu konuyu" söz öbeğidir.

E seçeneğindeki sıralı cümlede de sorudaki gibi yer tamlayıcısı  ortaktır. Diğer seçeneklerde ortak yer tamlayıcısı yoktur.

Yargı ifadesi söz veya metin bütünlüğü içinde dinleyen veya okuyan tarafından algılanan bitmemiş cümlelere “eksiltili cümle” denir. A seçeneğinde yüklem söylenmese de "etkilenmek" anlamındadır.

Açıklama veya ek bilgi vermek amacıyla cümleye giren  dil birliklerine “ara söz” veya “ara cümle” adı verilir. Bunlar cümleden çıkarıldıkları zaman cümlenin anlamında bir eksiklik oluşturmaz, cümlenin yapısında bir eksiklik yaratmaz. D seçeneğinde "emin ol" ara cümledir.

B seçeneğinde iki cümle "ama" bağlacı ile bağlanmıştır.

Yukarıdaki cümlede iki cümle bağlaçla bağlı olmadığı için bağlı cümle denemez.

D seçeneğinde "de" bağlacının iki cümleyi bağladığı görülmektedir. bu nedenle bu cümle, bağlı cümledir.

Basit cümle:Kuruluşunda tek yüklem, tek yargı bildiren; bir düşünceyi, bir isteği, bir duyguyu anlatan cümle olarak tanımlanan cümledir.