TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I

• Birleşik fiil, diğer bir birleşik fiilin ögesi olabilir: elden ayaktan /düşüver- (fiil unsuru: birleşik fiil) ipe sapa /gelme- (isim unsuru: tekrar grubu)
• Birleşik fiil, isim-fiil grubunun fiil ögesi olabilir:
• Her gün aynı yolu tepmek yordu.
• Birleşik fiil, sıfat-fiil grubunun ögesi olabilir:-Birleşik fiil, zarf-fiil grubunun fiil ögesi olabilir:
• Sesini çıkarmadan yola koyulabilseydi...
• Melûl olan aşiretim. (Dadaloğlu, 1993:90); Budur öz şekli hayâl ettiği mimârînin. (Yahya Kemal Beyatlı’dan akt. Elçin, 1990:22)

Kısaltma gruplarının unsurları, kelime grup­larından oluşabilir: kırk yılda bir (olmak) (birinci unsur: sıfat tamlaması), yuvasına / çok düşkün (olan) (ikinci unsur: sıfat tamlaması) vb.

Kısaltma grupları, söz diziminde sıfat ve zarf görevinde bulunurlar, kalıplaşarak birleşik kelimeleri oluştururlar: Gözü pek çocuk, oradan on adım uzaklaştı. Keyfe keder yaşıyordu. Göze göz, dişe diş bir savaş yaşanacaktı.

Kısaltma gruplarında vurgu, ikinci öge üzerinde­dir: gönlü yorgun, içten pazarltklt, kalbine yenik, aklı kıt vb.

Tüllerde yatan hastayı sarmıştı karan­lık; (Ahmet Haşim, 1985:104)

yalın hâlde veya iyelik ekli isim + yalın hâlde isim veya sıfat (Isnat olunan, isnat yapılan isim) (isnat edilen isim veya sıfat)

Isnat grubu, kelime grupları ve cümlede isim, sıfat ve zarf görevinde bulunur: Yaşı geçkini yanına çağırdı. (isim)

Boynu uzun tor sunalar. (Dadaloğlu, 1993:90); (sıfat);

Başı bozuk yaşıyorlardı. (zarf)

Koç yiğite emmi dayı el gerek.

Samur kürk geyinmiş alın üstüne (Dadaloğlu, 1993:62)

-Yaklaşma grubu zarf tümleci olarak görev yapar.

kalpten kalbe (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

yüreği buruk (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

gözü yüksekte (olan): Sıfat-fiil grubundan kısalmıştır.

gönlü yüce (olarak): Zarf-fiil grubundan kısalmıştır.

"Kıymetini bilici yok." cümlesinde "kıymetini bilici" yükleme grubudur.

"Ellisinde yaşım yarıyı geçti." cümlesinde "ellisinde yaşım" bulunma grubudur.

"Onu sürmeye bir hoşça can gerek." cümlesinde "bir hoşça" eşitlik grubudur.

"Boynu uzun tor sunalar." cümlesinde "boynu uzun" isnat grubudur.