TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I

Diğer Kelime Gruplarında Kullanılışları Bakımından Birleşik Fiiller:

Birleşik fiiller, diğer kelime grupları içinde görevli olarak yer alabilir.
Birleşik fiil, diğer bir birleşik fiilin ögesi olabilir.
Birleşik fiil, isim-fiil grubunun fiil ögesi olabilir.
Birleşik fiil, sıfat-fiil grubunun ögesi olabilir veya  Birleşik fiil, zarf-fiil grubunun fiil ögesi olabilir.

Cümlede, genellikle yüklem olarak görev yapan birleşik fiiller, bunun yanı sıra özne, nesne, yer tamlayıcısı ve zarf tümleci olarak da bulunabilir, tek başlarına, cümleyi de oluşturabilirler.

İsnat, yükleme, yaklaşma, bulunma, uzaklaşma, vasıta grubu başlıkları altında incelediğimiz kısaltma gruplarının ortak özelliği, iki isim unsurundan meydana gelmeleri ve vurgunun ikinci unsur üzerinde bulunmasıdır.

Yapıları bakımından kısaltma grupları sekiz başlık altında toplanır.

Yükleme Grubu: Yükleme ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. Grubun unsurları tek kelimeden de oluşabilir, bir kelime grubundan da oluşabilir. Vurgu, sondaki öge üzerindedir.

Bulunma Grubu: Bulunma ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. Grubun unsurları birer kelimeden oluşabileceği gibi kelime grubu da olabilir.

İsnat Grubu: Bir nitelik (vasıf) isminin kendisinden önce gelen bir isme dayandırıldığı kelime grubu olup yapısı bakımından, sıfat tamlamasının ters çevrilmiş hâli görünümündedir. İsnat grubunda, biri diğerine isnat edilen iki isim unsuru vardır.

Kısaltma grupları cümle içinde farklı şekillerde görülebilir. Özne, nesne, zarf tümleci, yüklem vb.

İsim Unsuru+Yardımcı Fiil= Birleşik Fiil

Yardımcı fiilin başına getirilen unsurun isim veya fiil olmasına, unsurların biri veya tümünün, kendi sözlük anlamları dışında kullanılmalarına (Bunların bir kısmı da deyimleşmiştir) göre birleşik fiiller üçe ayrılır;

1-Bir İsim Unsuru ile Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller

2-Bir Fiil Unsuru ile Yardımcı Fiilden Olu- şan Birleşik Fiiller (Tasvir Fiilleri veya Özel Birleşik Fiiller)

3-Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

Doğru cevap A’dır.

Bir İsim Unsuru ile Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller: İsimlere ve isim soylu kelimelere et-, eyle-, ol-, kıl-, yap- vb. yardımcı fiillerden biri getirilerek oluşturulurlar: mutlu et-, memnun ol-, niyaz eyle-, hasta kıl- vb.

Doğru cevap D’dir.

İsmin fiille kullanılmasında ses olayları yaşanıyorsa bu durumda bitişik yazılır ve kalıplaşırlar: af et- > affet-, his et- > hisset-, kayıp et- > kaybet-, seyir et- > seyret-; hapis ol- > hapsol-, kayıp ol- > kaybol-, zan olun- > zannolun- vb.

Doğru cevap B’dir.

Esas fiile -(y)I, -(y)U zarf-fiil eki ve ver- yardımcı fiilinin getirilmesiyle kurulur: bak- ı-ver-, doldur-u-ver-, oyna-y-ı-ver-, sev-i-ver- vb. Bu birleşik fiil kalıbının esas fiile kattığı anlam, o işin çabucak, ansızın, kolayca yapılmasına yöneliktir.
Türkçede tezlik fiilinin yinelenmesiyle anlam pekiştirilir: geli geliver, atı atıver, bakı bakıver vb.

Doğru cevap C’dir.

Bazı kısaltma grupları da kurallı olarak ortaya çıkmıştır. Bunlar genellikle, isim-fiil, sıfat-fiil veya zarf fiil gruplarından kısalarak kalıplaşmıştır. Kısaltma gruplarında, sözü edilmeyen ya da düşmüş –etmek, olmak, olan, olarak, eden, ederek, vb. - birer çekimsiz fiil vardır.
Eline sağlık (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

kalpten kalbe (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

yüreği buruk (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

gözü yüksekte (olan): Sıfat-fiil grubundan kısalmıştır.

gönlü yüce (olarak): Zarf-fiil grubundan kısalmıştır.

keyfe keder (olarak): Zarf-fiil grubundan kısalmıştır.

Doğru cevap A’dır.

Yükleme Grubu: Yükleme ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. Grubun unsurları tek kelimeden de oluşabilir, bir kelime grubundan da oluşabilir. Vurgu, sondaki öge üzerindedir. Doğru cevap C’dir.

İsnat Grubu: Bir nitelik (vasıf) isminin kendisinden önce gelen bir isme dayandırıldığı kelime grubu olup yapısı bakımından, sıfat tamlamasının ters çevrilmiş hâli görünümündedir. İsnat grubunda, biri diğerine isnat edilen iki isim unsuru vardır. Birinci isim iyelik ekli olabilir. Doğru cevap B’dir.

Yaklaşma (Yönelme) Grubu: Yaklaşma ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. Grubun unsurları birer kelimeden oluşabileceği gibi kelime grubu da olabilir. Yaklaşma grubu, esasen, fiilimsilerle kurulan grupların yıpranmış ve kalıplaşmış şeklidir. Vurgu, sondaki öge üzerindedir. Doğru cevap E’dir.

Elde sensin, dilde sen, gönüldesin, baştasın.

-Bulunma grubu yüklem olarak görev yapar. Doğru cevap A’dır.

Hatice Teyze’nin Ali’yi gördüm.
-İlgi grubu nesne olarak görev yapar. Doğru cevap C’dir.

etmek,olmak gibi yardımcı eylemler alarak kurulan birleşik fiiller birleşme sırasında herhangi bir ses olayına (ünlü düşmesi,ünlü türemesi,ünsüz türemesi...) uğrarsa birleşik fiil bitişik yazılır. C seçeneğindeki birleşik fiil olan arz etmek , "arz" ismi ve "etmek" fiili kullanılarak oluşturulmuş ve kelimenin kökünde hiçbir ses olayı olmamıştır. Dolayısıyla doğru yazımı "arz edeceğim" şeklinde olmalıdır.