TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I

“Anlamın Resim Kuramı” olarak anılan yaklaşımına göre düşünmeyi olanaklı hale getiren ve birer düşünce nesnesi olan resimler, olgusal ilişkileri yansıtan kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşur ve dil ile temsil ettiği şey arasındaki aynılıktan dolayı dilin olgu hakkındaki aktarımına izin verir.

Kelime grubu: İki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu, tek kelimeye denk olan ve yargı bildirmeyen gramer birimidir.

Birleşik isim grubu: Birleşik isim grubu, iki veya daha fazla ismin yan yana gelerek bir varlığa/nesneye özel bir ad olmasıdır.

Maddeler halinde belirtilen özellikler birleşik isim grubunun yapısal özellikleridir.

Birleşik isim grubu, yaklaşma grubunun isim unsuru olarak kullanılabilir: Kendisi, Mehmet Akif Ersoy’a yakışır bir asaletle İstiklâl Marşı ödülünü Türk ordusuna bağışlamıştır.

Unvan grubu bir kişi ismi ile akrabalık veya unvan belirten bir isimden oluşur: Unvan grubu bir kişi ismi ile yakınlık, akrabalık, meslek, rütbe durumunu belirten unvan kelimesi yan yana gelmesiyle oluşan kelime grubudur.

Belirtilen özellikler unvan grubunun yapısını açıklar.

Birleşik isim grubu en az iki ismin birleşmesi ile oluşur. A şıkkı dışındaki örnekler unvan grubunun yapısıdır.

• Unvan grubu cümlede nesne görevinde kullanılabilir: Bugünün Suriye’sinde, Irak’ında onun eserleriyle Osmanlılık yaşar, ama Mithat Paşa’yı methedeceğim diye Cevdet Paşa’yı karalamanın da bir gereği yoktur.

Unvan grubu cümlede yüklem görevinde kullanılabilir: Öteki daha boş olan mezarın sahibi Ayşe Hüseyin Avni.

Mustafa Kemal Atatürk "Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'tür." cümlesinin öznesidir.

Birleşik İsim Grubunun Yapısı
• En az iki ismin birleşmesiyle oluşur
• Birleşik isim grubunu oluşturan unsurların tamamı özel isimdir
• Bütün kişi isimleri birleşik isim grubundan oluşmuştur
• Birleşik isim grubunu oluşturan unsurlar ek almaz
• Birleşik isim grubu tamlama özelliği taşımaz
• Birleşik isim grubu bir unvan grubu gibi görünebilir
• Birleşik isim grubunun bir unsuru belirtisiz isim tamlamasından oluşmuş olabilir:
• Birleşik isim grubunun bir unsuru herhangi bir kelime grubundan oluşmuş olabilir.
• Birleşik isim grubunun bir unsuru bir cümleden oluşmuş olabilir
• Birleşik isim grubunda asıl unsur ve yardımcı unsur yoktur:
• Birleşik isim grubu, vurgusu olan bir kelime grubudur
• Birleşik isim grubunda isimlerin yeri değişmez
• Birleşik isim grupları söz varlığının bir parçası olarak genel sözlük unsuru değildir

Birleşik isim grubu, edat grubunun özel isim unsuru olarak kullanılabilir:
Yahya Kemal Beyatlı gibi
Mehmet Akif Ersoy kadar

Ünvan grubu bir kişi ismi ile akrabalık veya unvan belirten bir isimden oluşur: Unvan grubu bir kişi ismi ile yakınlık, akrabalık, meslek, rütbe durumunu belirten unvan kelimesi yan yana gelmesiyle oluşan kelime grubudur.
Özel isim + unvan ismi ( akrabalık ismi, meslek ismi, rütbe ismi)
Süleyman Efendi İsmail baba Habibe anne
Nihat Bey Ali abi Nejdet dayı
Ata Binbaşı Oğuz Han Süleyman Şah

Birleşik isim grubu cümlede yüklem ismi görevinde kullanılabilir.
Bunlardan biri de Damat Feritçi ve İngilizci yazar Refik Halit Karay’dı.
(Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler, s.348)
En ümitsiz kişi oynak mizaçlı şair Süleyman Nazif’ti.
(Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler, s. 204)
Ben Orhan Veli. (Orhan Veli Bütün Şiirleri, s. 194)
Ben Hüseyin Fellah’ım diyor ama inanamıyorum.

Ünvan Grubunun Yapısı
• Unvan grubu bir kişi ismi ile akrabalık veya unvan belirten bir isimden oluşur
• Unvan grupları özel isimdir
• Unvan grubunda kişi ismi birleşik isim grubu olabilir.
• Unvan grubunda kişi ismi önce akrabalık veya unvan belirten kelime sonra gelir.
• Yer ismi olarak kullanılan bazı unvan grupları kalıplaşarak birleşik isim olmuşlardır.
• Unvan grubundaki unsurların yeri değiştirilemez
• Unvan grubunu oluşturan kelimeler ek almaz
• Unvan grubu vurgusu olan bir kelime grubudur

Unvan grubu, belirtili isim tamlamasının tamlayan unsuru olarak kullanılabilir.
Bulgaristan Türklüğü çok uzun esaret yıllarını Mithat Paşa’nın bıraktığı anılar, hatıralar sayesinde başı dik olarak yaşamıştır. (İlber Ortaylı, Son
İmparatorluk Osmanlı, s. 59)
Galip Paşa’nın yüzü mutlulukla parladı. (Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler, s.255)

Unvan grubu, sıfat tamlamasında isim unsuru olarak kullanılabilir.
Sorunların boyutu ve niteliği soğukkanlı Fethi Bey’i bile ürpertti. (Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler, s. 257)
Efendim bu Hasna Hanım, sipahi askerlerinin pek büyük ileri gelenlerinden birisinin karısıymış.
(Ahmet Mithat, Hüseyin Fellâh, s. 292)

Unvan grubu cümlede yüklem görevinde kullanılabilir.
Öteki daha boş olan mezarın sahibi Ayşe Hüseyin Avni. (Sait Faik Abasıyanık, Lüzumsuz Adam, s. 94)
Omuzlarıma hafif bir elin dokunduğunu hissettim; gözlerimi açtım, Doktor Hayrullah Bey’di.
(Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu, s. 427)

Unvan grubu edat grubunda isim unsuru olarak kullanılabilir.
Üçüncü olarak, Ali Abbasi Bey gibi âlemi ikram ve ihsanıyla boğmuş olan zevatın aleyhine olan hususatı kendisine haber vermemek … (Ahmet Mithat, Hasan Mellâh, s. 523)
Ziba Hanım için vukuundan korkulan şey bana da olacak… (Hüseyin Rahmi Gürpınar, Son Arzu, s. 118)