TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I

Ünlem grubu bir kısaltma öbeği olarak sınıflandırılmakta ve ifade ettiği anlam bakımından 6 gruba ayrılmaktadır:

• Çeşitli duyguları bildiren anlatımlar: tüh, vah, keşke, vay be, eyvah, haydi, hayda, aferin, yaşasın, hey gidi, vb.

• Karşılıklı konuşmalara özgü kabul etme veya etmeme; anlaşma veya anlaşmama ifade eden yapılar: var, yok, iyi, pekiyi, tamam, uygun, vb.

• Selamlaşma, iyi dileklerde bulunma, özür dileme veya bunlara cevap verme: merhaba, iyi misiniz, iyi akşamlar, sağ salim kalınız, afedersiniz, teşekkürler, hoş geldiniz, yeni yılınız kutlu olsun, görü- şünceye kadar, vb. • Bir şeye seslenme, dikkat çekme: hey, marş marş, alo, vb.

• Genel soru bildirme veya soruya cevap verme: ne, nasıl, bu nasıl, hiçbir şey değil, vb.

• Bağımsız hitaplar. Bunlar titremlemeyle yapılan ünlem veya ünlem gruplarıdır: çocuklar, arkadaş- lar, Ali, dostum, ey gençler, vb.

Ünlem grubu bir ünlem edatı ve bir isimden oluşan duygu veya sesleniş belirten kelime grubudur. Ünlem grubunu oluşturan unsurlar eksiz bağlanırlar ve sayıca birden fazla olabilirler.

Edat grubuy alın, yaklaşma, uzaklaşma ve ilgi durumunda bulunan bir ismin bir son çekim edatı ile bir araya gelerek oluşan kelime grubudur.

Biz de onlar kadar başarılıyız.( Eşitlik, benzerlik)

Tanımamasına rağmen onu takdir ediyordu.(Zarf Öbeği)

Çok kuvvetli bir adamdı, bugünün şampiyon haltercisi gibi bir şeydi.(Sıfat tamlaması, tamlayan unsur)

Tüm bu hazırlıklar bizim içindi.(İsim, yüklem)

Uyandığı gibi yataktan kalkmıştı.( Zarf, zaman anlamı)

Verieln cümlede edat grubu "yağmur gibi" ifadesi zarf görevinde kullanılmıştır.

ve: Arapça “ve” bağlama edatı, Farsça “u” bağlama edatı ile birlikte aynı dönemlerde ayrı ayrı kullanılan bu iki edat, eski harfli yazımının ve sesli şeklinin birbirine yakın olmasından ve ünlü uyumundan dolayı önce çok şekilli olarak (ve, vu, vü, u, ü) kullanılmış ve zamanla tek şekilli bir kullanıma girerek Türkiye Türkçesi dönemine “ve” olarak geçmiştir.

ile: Sonradan bağlama edatı olarak kullanılan bu edat, temelde Türkçe son çekim edatıdır. “ile” edatı ekleşerek -(y)lA şeklinde de kullanılmaktadır.

ilâ: Arapça köklü bir edattır. İki sayı arasında en küçük ve en büyük arasını ifade eder. dahı: Eski Anadolu Türkçesi döneminde bazı örnekler “ve” bağlama edatı görevinde kullanılmış, daha sonra kullanımdan kalkmış Türkçe kökenli bir edattır

Bağlama grubunu oluşturan bazı edatlar kendinden önceki isim unsuruna bağlanırken ünlü uyumuna girerler.

Ersin de Hasan da

Sibel mi Oğuz mu

Menekşe’yle Ezel

Fatma’yla Ahmet

Verilen cümlede sırılsıklam olmuş ayakkabılar ve çorapları ifadesi bir bağlama grubudur ve nesne görevinde kullanılmıştır.

Türkçede ad çekiminde seslenme ve hitap ad-durum çekimi bulunmadığından seslenmelerin sözdiziminde ya da ünlem kullanmadan titremleme ile yapıldığını belirten Günay Karaağaç, ünlem grubunu bir kısaltma öbeği olarak sınıflandırmakta ve ifade ettiği anlam bakımından 6 gruba ayırmaktadır:
• Çeşitli duyguları bildiren anlatımlar: tüh, vah, keşke, vay be, eyvah, haydi, hayda, aferin, yaşasın, hey gidi, vb.
• Karşılıklı konuşmalara özgü kabul etme veya etmeme; anlaşma veya anlaşmama ifade eden yapılar: var, yok, iyi, pekiyi, tamam, uygun, vb.
• Selamlaşma, iyi dileklerde bulunma, özür dileme veya bunlara cevap verme: merhaba, iyi misiniz, iyi akşamlar, sağ salim kalınız, afedersiniz, teşekkürler, hoş geldiniz, yeni yılınız kutlu olsun, görüşünceye kadar, vb.
• Bir şeye seslenme, dikkat çekme: hey, marş marş, alo, vb.
• Genel soru bildirme veya soruya cevap verme: ne, nasıl, bu nasıl, hiçbir şey değil, vb.
• Bağımsız hitaplar. Bunlar titremlemeyle yapılan ünlem veya ünlem gruplarıdır: çocuklar, arkadaşlar, Ali, dostum, ey gençler, vb.

Doğru yanıt D

Ünlem grubunda birden fazla isim unsuru bulunabilir:
Galata, Fener veya Samatya’da hangi meyhanenin çığırtkanı, “Beyler! Paşalar! Kanûnu on parmağıyla çalan musıkî cambazı muhteşem Âsım bu gece meyhanemizde olacak. 
Oh yahu! Bu sorun kapanmış görünüyordu.
Hey gidi toy kızlar heyyyy… 
• Ünlem grubunda birden fazla isim unsuru bulunabilir: Ünlem grubu bir ünlem ile en az bir isim unsurundan meydana gelir. Bununla birlikte ünlemin yanında birden fazla isim unsuru da kullanılabilir.
A kızım, oğlum! Dinleyin beni.
Hey arkadaşlar, çocuklar! Bahçede toplanın.

Ünlem grubu eksiz bağlanan bir kelime grubudur: Ünlem grubunu oluşturan unsurlar eksiz bağlanırlar.
Gelir misin? Hadi!
Ah zavallı Cevher! Seni ben öldürdüm. 
• Ünlem grubu cümlenin herhangi bir yerinde bulunabilir.
Aman, şu yolcular insin! 

Ünlem grubu, tek başına anlam taşıyan bir unsur olmadığından cümlede yargı, bildirme, olma ifade etmez: Ünlem grubu, cümlede ifade edilen bir durum veya olaya doğrudan katılmaz.
Cümlede konuşanın yerini, mesafesini, duruşunu, duygusunu gösterir.
Hâşâ! Bunun imkânı yok, elbette bilirsin. 
Arslanlarım! Sizler usta denizciler, yiğit savaşçılarsınız!

Doğru yanıt C

Ünlem grubunda, ünlem unsuru tek olabileceği gibi kelime grubu şeklinde de olabilir.
Vay! Hey!
Ey Türk Gençliği! Ey nazlı hilâl!
Gel ey dünyâların Mevlâ’sı, ey Leylâ-yı vicdânım. 

Ünlem grubu eksiz bağlanan bir kelime grubudur: Ünlem grubunu oluşturan unsurlar eksiz bağlanırlar.
Gelir misin? Hadi! 
Ah zavallı Cevher! 

Ünlem grubunda birden fazla isim unsuru bulunabilir: Ünlem grubu bir ünlem ile en az bir isim unsurundan meydana gelir. Bununla birlikte ünlemin yanında birden fazla isim unsuru da kullanılabilir.
A kızım, oğlum!

Ünlem grubunda birden fazla ünlem unsuru bulunabilir:
Galata, Fener veya Samatya’da hangi meyhanenin çığırtkanı, “Beyler! Paşalar!

Ünlem grubu eksiz bağlanan bir kelime grubudur: Ünlem grubunu oluşturan unsurlar eksiz bağlanırlar.
Gelir misin? Hadi!

Doğru yanıt A

Edat, tek başına anlamı olmayan sadece gramer görevi olan dil birimidir. Anlamı olan çekimli kelimelerle kullanılır ve onları anlam bakımından destekler. Bu bakımdan edat, ek almayan bir yardımcı kelime unsurudur.
Edatlar, ünlem edatları (ünlemler, seslenme, sorma, gösterme, cevap edatları), bağlama edatları (sıralama, denkleştirme, karşılaştırma, cümle başı edatları, sona gelen edatlar) ve son çekim edatları olmak üzere üçe ayrılır. Bu üç edat türünden son çekim edatları isim unsuru ile bir araya gelerek edat grubunu oluşturur.

Doğru yanıt D

çekim edatı: (Benzerlik, karşılaştırma, sınırlandırma ve sebep anlamı veren edatlar.) ile, için, gibi, diye, dolayı, ötürü, karşılık, rağmen, üzere, başka, gayrı, aşkın, daha, değin, dek, kadar, kere, kez, beri, önce, sonra, evvel, doğru, karşı, dair, göre, nazaran

A, C, D ve E seçeneklerinde çekim edatları sınırlandırma anlamı katarken B seçeneğinde benzerlik anlamı katmıştır. Doğru yanıt B

• Edat grubunda, isim unsuru zarf-fiil grubu olabilir.
Yola çıkalı beri uyuyor…
• Edat grubu isim-fiil grubunun unsuru olabilir.
Haftaya yeniden buluşup görüşmek üzere…
Bu eğitim sistemini ülkemize uygun bir şekilde yeniden yapılandırmak için…
• Edat grubu sıfat-fiil grubunun unsuru olabilir.
Uçağa, bomba atmak için geliştirdikleri düzeneği de taktılar.
• Edat grubu sıfat tamlamasında tamlayan unsur olabilir.
Çok kuvvetli bir adamdı, bugünün şampiyon haltercisi gibi bir şeydi. 

Doğru yanıt E

Edat grubu cümlede zarf görevinde bulunabilir: onun için, anlayıncaya kadar, aldıktan sonra, elindekilerle ifadeleri buna örnektir. Edat grubu cümlede yüklem olarak kullanılabilir: ne içindi edat grubu cümlede yüklem görevi görmüştür. Doğru yanıt D

Bağlama grubunu oluşturan edatlar sıralama, karşılaştırma, denkleştirme, kuvvetlendirme ve bazı cümle başı edatlarıdır.
Sıralama edatları: ve, ile, ilâ
Karşılaştırma edatları: ya… ya…, hem… hem…, ne… ne…, dA… dA…,
Denkleştirme edatları: ya, veya, yahut, veyahut, ya da
Kuvvetlendirme edatları: …dA, … değil
Cümle başı edatları: fakat, ama

Doğru yanıt B

• Bazı bağlama edatları tekrarlanarak edat grubu oluşturabilir. Bu durumda bu tür edatlar isim unsurunun başına veya sonuna getirilerek tekrar edilir: hem… hem…, ne… ne…, …. dA… dA, ya… ya…, ister… ister…, …mI/mU …mI/mU, gerek… gerek…, kâh… kâh…, … olsun …olsun, bir… bir…, bir… bir de…,bazen… bazen… gibi sıralama edatları da bağlama grubu oluşturur.
hem ben hem sen ( ben ve sen) ister ben ister sen (ben veya sen)
ben mi sen mi (ben ya da sen) ya ben ya sen ( ben veya sen)
gerek sen gerek ben ( sen veya ben) ben de sen de (ben ve sen)

• “değil” isim bildirmesi de kuvvetlendirme fonksiyonu ile bağlama grubu oluşturur.
siyah değil sarı , yorgan değil bataniye 

Doğru yanıt C

• İyelik grubunun tamlanan unsuru bağlama grubu olabilir.
Onun kitabı ve defteri yoktu.
• Ünlem grubunun isim unsuru bağlama grubu olabilir.
Ey, mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü!.. 

• Edat grubunun isim unsuru bağlama grubu olabilir.
Anneme, ablama ve bana göre bu yol doğruydu.

• Birleşik fiilin isim unsuru bağlama grubu olabilir.
Bir ev arıyorum, temiz ve ferah olsun.
İşimiz bilgiyi net ve görünür kılmaktır. 

Doğru yanıt E