TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I

Ünlem özelliğindeki kelimeler bir isim unsuru ile birlikte kullanıldıklarında ünlem grubu oluşur.

Ünlem grubu cümlenin dışında olmakla birlikte anlamın içinde bulunan dil birimidir. Bu sebeple çoğu dilbilimci tarafından cümlede “cümle dışı unsur” olarak nitelendirilir.

Ünlem grubu, tek başına anlam taşıyan bir unsur olmadığından cümlede yargı, bildirme, olma ifade etmez.

Edat grubunda isim unsuru yalın veya çekim ekli olabilir.

Edat grubunun isim unsuru cümleden oluşabilir.

Anlamı olan çekimli kelimelerle kullanılır ve onları anlam bakımından destekler.

Tek edatlı kelime gruplarında bağlama edatı iki isim unsurunun ortasında bulunur.

İyelik grubunun tamlanan unsuru bağlama grubu olabilir. Onun kitabı ve defteri yoktu.

Bağlama grubu cümlede nesne görevinde kullanılabilir:  Sırılsıklam olmuş ayakkabılarını ve ardından da çoraplarını çıkardı.

Ünlemler, duyguların ya da doğada insan sesi dışındaki seslerin yansımalarıdır.  İfadeleri ses yapılarına dayanır. His ve heyecanlarla tabiattaki seslerin ses halindeki tezahürleridir.

Bir şeye seslenme, dikkat çekme: hey, marş marş, alo, vb.

Ünlem grubunda birden fazla isim unsuru bulunabilir.

Ünlem grubu aktarma cümlesi olarak kullanılmış ise zarf-fiil eki almış bir fiille kullanıldığında cümlede zarf görevinde olabilir: Ünlem grubu cümle içinde eğer aktarma cümlesi durumunda kullanılmışsa ve “diye” gibi zarf-fiil eki almış bir fiil ile kullanılmış ise cümlede zarf görevinde kullanılabilir. General Kladas “Zito Mustafa Kemal!” diye fısıldadı. ( Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler, s. 668) ya bereket deyip ıslanıyoruz ( Attilâ İlhan, Ben Sana Mecburum, s. 64)

Edat grubu zamir ile kurulmuşsa zamir mutlaka çekim eki alır. Bununla birlikte zamirlerin edat grubunda eksiz kullanıldığı da görülmektedir. Bu gibi bir portrenin ortaya çıkışında haksız yönler de yok değildir. (İlber Ortaylı, Son İmparatorluk Osmanlı, s. 160)

Edat grubunda vurgu birinci unsur olan isim unsuru üzerindedir.

Edat grubu sıfat tamlamasında tamlayan unsur olabilir. Çok kuvvetli bir adamdı, bugünün şampiyon haltercisi gibi bir şeydi. (İlber Ortaylı, Tarihin Sınırlarına Yolculuk, s. 179)

Edat grubunun isim unsuru bağlama grubu olabilir. 

Anneme, ablama ve bana göre bu yol doğruydu. 

O güne ve o ana kadar Diyavol Paşa Hazretlerini kamarasında bilen mürettebat, bu şahsın gemide birdenbire nasıl peyda olduğuna elbette ki şaşmayacaktı. (İhsan Oktay Anar, Amat, s. 154)

Bağlama grubu cümlede yer tamlayıcısı görevinde kullanılabilir. 

Geçen asırda ve bu asrın başında mesela Mardin, Diyarbakır gibi bölgelerdeki köylere bakarsanız, bunu görürsünüz. (İlber Ortaylı, Son İmparatorluk, Osmanlı, s. 84) 

Sübyan mektebini vakfeden kimselerin çoğu, onun yanındaki bir mescit ve mezarlıkta medfundur. ( İlber Ortaylı, Son İmparatorluk Osmanlı, s. 108)

"Sizin eviniz ve arabanız" bir iyelik grubudur, "Sizin" bu grubun tamlayanı "eviniz ve arabanız" ise tamlananıdır. Bu durumda bağlama grubu iyelik grubunun tamlananını oluşturur.

Ünlemler, duyguların ya da doğada insan sesi dışındaki seslerin yansımalarıdır. “ İfadeleri ses yapılarına dayanır. Aslında isimken edat şeklinde de kullanılan aman, yazık gibi kelimeler de bunlardandır ve isimlere en yakın edatlardır.