TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I

Kapının kolu, çocuğun sorusu, kitabın rengi gibi isim tamlamalarında tamlayan kapının, çocuğun ve kitabın sözcükleridir. Bu yapıda isim-fiil barındıran Böyle konuşmasının amacı seçeneğidir. Burada böyle konuşmasının bir isim-fiil grubu olup tamlayan görevindedir. Doğru cevap A’ dır.

Kapının kolu, çocuğun sorusu, kitabın rengi gibi isim tamlamalarında tamlanan kolu, sorusu ve rengi sözcükleridir. Bu yapıda isim-fiil barındıran, Çocuğun lafı eveleyip gevelemesi seçeneğidir. Burada lafı eveleyip gevelemesi bir isim-fiil grubu olup tamlanan görevindedir. Doğru cevap A’ dır.

İsim-Fiil Gruplarının Yüklem Olarak Kulla­nılması: İsim-fiil grupları isim soylu basit yüklem­dir. Bilindiği gibi isim soylu yüklemler ek fiil yardı­mıyla geniş zaman, hikâye, rivayet ve şart çekimine girerler. Diğer kipler için ise olmak fiili gerekir. Seçeneklerde Amacım bu sınavı geçmekti ek fiil taşımaktadır. Doğru cevap C’ dir.

İsim-fiil grupları cümlede yüklem, özne, nesne, zarf tümleci ve yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) ola­rak kullanılabilir. E şıkkında verilen cümlede, İlk olarak aranan bilgiye uygun siteyi seçmek özne görevinde bir isim-fiil grubudur. Doğru cevap E’ dir.

İsim-fiil grupları cümlede yüklem, özne, nesne, zarf tümleci ve yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) ola­rak kullanılabilir. A şıkkında verilen cümlede Nefes alma egzersizleri yapmayı nesne görevinde bir isim-fiil grubudur. Doğru cevap A’ dır.

Sıfat-Fiillerin Yüklem Olarak Kullanılması: Sıfat-fiiller tıpkı birer isim gibi kullanılabildiklerin­den - isim soylu yüklemlerde olduğu gibi - geniş, hikâye, rivayet ve şart çekimlerinde ek fiilden, di­ğer kiplerde ise ol- fiilinden yararlanılarak cümlede yüklem olarak yer alırlar: [Gevezeliği sevenlerden değilim] ama ‘dolu’ ko­nuşmaların ille de bilgi vermesi gereğini saçma bu­luyorum. (Nermi Uygur, Dilin Gücü, s. 47). Benzer şekilde, O hep doğru konuşandı örneği, ek fiil taşıyan yüklem durumunda bir sıfat fiil grubu içermektedir. Doğru cevap A’ dır.

Sıfat-fiil grupları cümlede özne olarak bulunabilir: “Yangın var” tümcesi var olan yangının Türkçe­deki kopyası mı ki? … Bir İtalyan, bir Koreli, bir Japon kuşku yok ki yangını kendi diline başka türlü getirecektir. Her birinin yaptığı hep aynı şeyin baş­ka bir çevirisidir (Nermi Uygur, Dilin Gücü, s. 39). Buna benzer bir şekilde, B şıkkında verilen cümledeki söylediklerin, özne görevinde olan bir sıfat-fiildir. Doğru cevap B’ dir.

Sıfat-fiil grupları cümlede nesne olarak bulunabilir: Yazarların şahsî hayatları umumiyetle enteresan değildir. Çokları yazdıklarını hayallerinden uydu­rurlar (Mehmet Kaplan, Kültür ve Dil, s. 77). Bu örnek doğrultusunda, Giydiklerini kim tasarlıyor ve dikiyor? cümlesindeki giydiklerini nesne görevinde bir sıfat-fiildir. Doğru cevap C’ dir.

Sıfat-fiil grupları, fiilleri anlık sıfatlaştırmaya yarayan -An, -Ar, -mAz, -mXş, -DXk, -AcAk, -Ası ve -XcX ekleriyle türetilir. Bu ekler diğer fiilimsileri oluşturan isim-fiil ve zarf-fiil ekinden farklı olarak zaman bil­dirirler ve şöyle tasnif edilirler:

Geçmiş zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-mXş, -DXk

Geniş zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-An, -Ar, -mAz, -XcX

Gelecek zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-AcAk, -AsI

Doğru cevap D’ dir.

Sıfat-fiil grupları, fiilleri anlık sıfatlaştırmaya yarayan -An, -Ar, -mAz, -mXş, -DXk, -AcAk, -Ası ve -XcX ekleriyle türetilir. Bu ekler diğer fiilimsileri oluşturan isim-fiil ve zarf-fiil ekinden farklı olarak zaman bil­dirirler ve şöyle tasnif edilirler:

Geçmiş zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-mXş, -DXk

Geniş zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-An, -Ar, -mAz, -XcX

Gelecek zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-AcAk, -AsI

Doğru cevap E’ dir.

"Çocukların sevincini görüyordu." cümlesinde fiilimsi yoktur. "çocuk", "sevinç" sözcükleri isim "görüyordu" sözcüğü de fiildir. Doğru yanıt: B'dir.

"Yaşamı anlamak gelişmeyi sağlar." cümlesinde "anlamak" sözcüğü "anla-mak" "-mak" ekini almıştır. Fiil olan "anla" kökü "-mak" isim-fiil ekini alarak isim-fiil olmuştur. Doğru yanıt: A'dır.

"Dersin çıkışında çocuklar bahçede toplandı." cümlesinde "dersin çıkışında" söz grubu isim-fiil ile oluşmuş bir isim tamlamasıdır. Bu tamlamadaki isim-fiil "çıkışında" sözcüğüdür. "çık-ış" "-ış" eki fiile gelerek fiili isim-fiile dönüştürmüştür. Doğru yanıt: C'dir.

"Sporun amacı vücudun sağlığını korumaktır." cümlede yüklem "vücudun sağlığını korumaktır" söz grubudur. Bu yüklem grubunda "korumaktır" sözcüğü isim-fiildir. Doğru yanıt: C'dir.

"İyi evlatlar yetiştirmesini bilmişler." cümlede geçen "iyi evlatlar yetiştirmesini" isim-fiil söz grubu cümlede nesne görevindedir. "yetiştir-me" "me eki fiile gelerek fiili fiilimsiye dönüştürmüştür. Doğru yanıt: D'dir.

"Yapılan çalışmalar, sorunu çözmeye yetmeyecekti." cümlede geçen "sorunu çözmeye" söz grubu isim-fiildir ve cümlede dolaylı tümleç görevindedir. Doğru yanıt: E'dir.

"İnsanlara yardımcı olmak gerekir." cümlede sıfat-fiil yoktur. "olmak" sözcüğü isim-fiildir. Doğru yanıt: E'dir.

"Düşünceleri onun istediği gibiydi." cümlede geçen "istediği" sözcüğü sıfat fiildir ve cümlede bu sözcük yüklem görevindedir. Doğru yanıt: B'dir.

"Önce gelen misafirler salona alındı." cümlesinde geçen "önce gelen misafirler" söz grubu sıfat-fiildir. Sıfat-fiil cümlede özne görevindedir. Doğru yanıt: D'dir.

"Bu sözleri nasıl böyle söylediğine inanamadı." cümlede geçen " nasıl böyle söylediğine" söz grubu sıfat-fiildir ve cümlede dolaylı tümleç görevindedir. Doğru yanıt: A'dır.