TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I

Türkçede yeni kelimeler 1) yapım ekleriyle, nadiren de olsa çekim eki kalıplaşmasıyla, 2) iki kelimenin birleştirilmesiyle meydana getirilir. Bunların dışında tekrar grupları oluşturmak yoluyla da yeni kavramların karşılandığı görülmektedir: aşağı yukarı “takriben, tahminen”; atıp tutmak “boş konuşmak”, yedi yirmi dört “bütün hafta” fısfıslaşmak “fısıldaşmak”, didik didik etmek “didiklemek, parçalamak; iyice araştırmak” vb.

Cümle içindeki art arda ifadeleriyle süreklilik belirtilmeye çalışılmıştır.

Tekrar grupları esasen iki kelimeden oluşmaktadır. Ancak nadiren de olsa üç veya dört kelimeden oluştukları da görülmektedir. Tekrar grupları isnat gruplarının yinelenmesiyle oluşabilir: Bu sırada doğum doktoru alı al moru mor, koşa koşa geldi.(Ayşe Kulin, Tek ve Tek Başına Türkan, s. 146)

İsim veya sıfat tamlamaları da tekrar grubu oluşturabilir. "Biri sarı saçlı, mavi gözlü; muhtemelen Balkanlı; öteki kara kaş kara göz Anadolu’dan olmalıydı." ifadesi buna bir örnektir.

Aynı ögenin tekrarıyla oluşan tekrar grupları, aynı kelime, kelime grubu veya cümlenin tekrarıyla oluşturulan bu yapılara aynen tekrar adı verilmektedir. B şıkkındaki "göstere göstere" ifadeleri buna örnektir.

Dilimizdeki eş anlamlı kelimeler de bu amaçla kullanılır. Tekrar grupları yol yordam, tanıdık bildik gibi tamamen Türkçe, iman itikat gibi tamamen alıntı veyahut akıllı uslu, sorgu sual, akça pakça gibi Türkçe ve alıntı kelimelerin birlikte kullanılmasıyla da oluşturulabilir. A şıkkındaki "bitmez tükenmez" ifadeleri buna örnektir.

Bu tekrar gruplarında, grubu oluşturan ögeler zıt anlamlıdır. D şıkkındaki "gelmiş geçmiş" ifadeleri buna örnektir.

Bu tekrar grupları da kendi içinde ilki anlamlı ikincisi anlamsız ve ilki anlamsız ikincisi anlamlı ögelerden oluşan tekrar grupları olarak ikiye ayrılır. C şıkkındaki "eğri büğrü" ifadeleri ilki anlamlı ikincisi anlamsız öğelerden oluşan bir tekrar grubudur.

Falan ve filan kelimeleri, falan filan biçiminde birlikte kullanıldığında her ikisi de anlamsız ögelerden oluşan tekrar gruplarına dahil olurlar.

Tekrar grupları yaygın olarak zarf görevinde kullanılır.
 E şıkkında "yavaş yavaş" ifadeleri zarf olarak kullanılan tekrar grubudur.

Türkçede Tekrar grupları; ifadeyi güçlendirmek, yeni kavramlar oluşturmak, süreklilik belirtmek ve ifadeyi pekiştirmek için kullanılır.

“Kimim kimsem” tekrar grubu Türkçe’de ifadeyi güçlendirmek için kullanılır

"Bilişin ne barmu adaş ya kadaş/körügli ne barmu yigü içgü aş" (Akraban, dostun veya tanıdığın var mı; yiyeceğin içeceğin ve bakanın var mı?) cümlesi Kutadgu Bilig eserindeki Türkçe’de tekrar gruplarını örnek gösterir.

“Bu sırada doğum doktoru alı al moru mor, koşa koşa geldi” cümlesi isnat gruplarının yinelenmesiyle oluşmasına örnektir.

"hemen hemen, göstere göstere, vilayet vilayet, tek tek" aynı öğenin tekrarıyla oluşan tekrar gruplarından (aynen tekrar)dır. B şıkkında buna benzer bir örnek yoktur. Doğru cevap B'dir.

"yarım yamalak, eğri büğrü ve çoluk çocuk" biri anlamlı biri anlamsız ögelerden oluşan tekrar gruplarıdır. "ak pak" yakın anlamlı sözcüklerden oluşan tekrar grubudur. “Yamacın çöplüğünden kaymış çanak çömlek.” cümlesindeki 'çanak çömlek' tekrar grubu eş anlamlı öğelerden oluşan tekrar gruplarına örnektir. Doğru cevap D'dir.

Tıklım tıklım ikilemesindeki “tıklım” kelimesi tek başına anlamsızdır. İkileme olarak kullanıldığında anlam kazanmaktadır.

"Yarım yamalak da olsa konuşulanları işittik.” cümlesindeki yarım kelimesi anlamlı olup yamalak kelimesi ise tek başına bir anlam ifade etmemektedir.

"Serdar merdivenin başında üzgün, süklüm püklüm belirdi." cümlesindeki hem süklüm hem de püklüm kelimeleri tek başına kullanıldıklarında anlamsızdır. Birlikte kullanıldığında anlam kazanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

"Yırtık pırtık kot giymişti." cümlesi aynı kelimenin ilk ünsüzünün değiştirilmesiyle oluşan tekrar grubu örneğidir.